کلیشه‌های جنسیتی برای رونق تجارت مد!/ آسیب‌ها و حاشیه‌هایی که باشگاه های بدن‌سازی زنانه می‌سازند/ رپرتاژ آگهی چند ساله صدا و سیما برای ورزش وارداتی

سرویس ورزشی فردا: مربیان و متصدیان امر ورزش در کشورهای شرقی از جمله ایران به خاطر سابقه فرهنگی سنتی، همواره دو جریان تربیت‌بدنی مدرن و سنتی را مخلوط کرده و گاه رنگ و لعاب فرهنگ سنتی را به ورزش مدرن زده‌اند.

در برابر سیل ورزش مدرن که به مساعی گردانندگان امور سیاسی کشور و تبلیغات دستگاه‌های ارتباط عمومی، گسترده‌تر می‌شود «ورزش سنتی» گام‌به‌گام عقب می‌نشیند. در حالی که، شیوه سنتی ورزش با پا گذاشتن بر روی آن تمرینات و خاموش کردن شهوات، تربیت و تعلیم خود را آغاز می‌کرد. در واقع صفت «برون‌فکنی» ورزش مدرن آن را در چشم ظاهربین می‌آراست.

برون‌فکنی اندام زیبا با عضلات پیچیده و تظاهر، پله نخستین این سیر بود. همان که در ساختار معماری، شهرسازی و پوشش مدرن نیز می‌توان دید. چرا که دیگر برای بشر غربی «رازی» برای کشف کردن، «غایتی دوردست» برای رسیدن، «باطنی» برای نایل شدن و «فضایلی اخلاقی» برای کسب کردن وجود نداشت. همه این فضایل اخلاقی به کنار رفتند و جای خود را به اهداف ثانوی بست دادند و آن نمایش دادن اندام برای هزاران مرد و زنی که خود به قصد تفنن، تفریح و گذران اوقات به تماشا آمده‌اند بود!

با رشد سرمایه داری ورزش به جزئی از ماشین سرمایه داری تبدیل شد

ورزش رفته‌رفته در غرب، با رشد سرمایه‌داری رنگ و بوی کسب درآمد و تجارت نیز به خود گرفت. تا جایی که ورزش مدرن را جز وسیله‌ای برای کسب آمال سرمایه‌داران و جزیی از ماشین سرمایه‌داری نمی‌توان دید. این تجارت آن‌قدر اهمیت پیدا کرد که اصل ورزش و سلامتی بدن را نیز تحت تاثیر قرار داده و به امری ثانویه تبدیل کرده و در بسیاری موارد بر ضد آن نیز عمل می‌کند.

رفتن به باشگاه بدنسازی از وقتی که بین همه به ویژه جوانان با هدف رسیدن به تناسب اندام باب شد، بازار این شغل و افرادی که از این راه یعنی داشتن باشگاه و کار در آن به کسب درآمد پرداختند نیز پررونق گردید؛ رونقی که شاید برای خیلی از ما قابل باور نباشد.

پرداخت هزینه یک میلیون تومانی در ازای دریافت برنامه ورزشی

طبق گزارش‌های واصله یکی از باشگاه‌های متوسط تهران روزانه به طور متوسط پنج میلیون تومان درآمد دارد و یک مربی معمولی بابت هر فردی که به او برنامه ورزشی می‌دهد یک میلیون تومان می‌گیرد. این‌ها گذشته از هزینه‌های دیگری مانند انواع قرص‌ها و پودرهای چاقی و لاغری است که در همه باشگاه‌ها به شکل قانونی و غیرقانونی عرضه می‌شود و بازار خاص خود را دارد. این روزها استفاده از انواع هورمون‌های نیروزا میان جوانانی که تب داغ تناسب اندام و عضلانی شدن را در سر دارند رایج شده است.

بعضی از این ورزشکاران که هم ورزشکار حرفه‌ای و هم مبتدی جزو آن‌ها هستند، بدون توجه به عوارض هورمون‌ها و فقط برای رسیدن به هدف کاذبی که در سر دارند سلامتی‌شان را به خطر می‌اندازند. مصرف کراتین و شیشه امروزه در بین ورزشکاران ایرانی شایع شده است اما بسیاری از این ورزشکاران بدون اطلاع از عوارض مصرف بی‌رویه کراتین برای رسیدن به اهداف خود در مدت کوتاه‌تری اقدام به مصرف بیش از اندازه آن‌ها می‌کنند.

ایرانیان از قدیم به ورزش و نیرومندی توجه ویژه داشتند

از آثار تاریخی و روایاتی که در کتب مختلف مشاهده می‌شود معلوم می‌گردد که ایرانیان از قدیم‌الایام به ورزش و نیرومندی تن توجه داشته و به اخلاق و رفتار نیک و صفات خوب و جوانمردانه اهمیت خاصی داده و جوانان را برای رسیدن به مقام مردی و دارا شدن شایستگی ورود در زندگی اجتماعی به انجام عملیات ورزش‌های گوناگون و در عین حال سخت و دشوار تشویق و تربیت می‌کردند و برای آن‌ که آن‌ها را زنان و مردانی مجهز برای خدمت به میهن و مفید در زندگی اجتماعی بارآورند به کارهای سخت و طاقت‌فرسا و خستگی و گرسنگی و بی‌خوابی عادتشان می‌دادند و پیوسته می‌کوشیدند که زنان و مردان ایرانی دارای صفات عالیه انسانی باشند. ایرانیان قدیم به قدرت بدن و قوت بازو اهمیت می‌دادند.

حکایات و اغراق‌گویی‌هایی که از زور بازوی پهلوان نامی ما رستم که بیشتر به افسانه شبیه است گفته و شنیده می‌شود نشانه‌ای از وجود افراد قوی در این سرزمین بوده و نمونه‌ای از علاقه ایرانیان به زور و قدرت است.

بدنسازی یا زیبایی اندام (به انگلیسی) Body building ورزشی است که در آن فرد بدنساز با انجام تمرینات مختلف قدرتی و استقامتی بر روی عضلات خود، همچنین تغذیه مناسب و البته استراحت کافی به ساخت بدنی حجیم، کات شده و البته متناسب مبادرت می‌ورزد.

ورزش وزنه برداری از سنت بلند کردن سنگ نشات گرفته است

در پایان قرن 19 میلادی جریان فکری تازه‌ای با رویکردی آرمانی به اساطیر یونانی (که در آن زیبایی، تناسب و پرورش‌یافتگی عضلات و بدن، عاملی برای ستایش و تمجید انسان قلمداد می‌شد) پدید آمد. بر اثر نفوذ این جریان فکری جدید، سنت قدیمی بلند کردن سنگ به صورت ورزش مدرن وزنه‌برداری درآمد و با توجه به روند توسعه‌اش، جوانب گوناگونی در فرهنگ‌های مختلف پیدا نمود.

بدنسازی از چه زمانی در زمره ورزش ها قرار گرفت

سابقه شکل‌گیری بدنسازی به‌عنوان یک ورزش را می‌توان به اواخر دهه 1930، و شروع مسابقات «آقای آمریکا» بازگرداند، که در آن علاوه بر بدنسازی، بوکسورها و وزنه‌برداران و کشتی‌گیرها هم شرکت داشتند، اما شروع اوج‌گیری محبوبیت آن به اواخر دهه 1950، و راه‌اندازی مسابقات «قهرمانی بدنسازی آماتوری جهان» یا «آقای جهان» در درمونترال کانادا 1959، بازمی‌گردد.

با پایه‌گذاری مسابقات «مستر المپیا» توسط «جو ویدر» پول و تبلیغات نظام بین‌المللی سرمایه‌داری وارد این رشته شد و شکوفایی بدنسازی حرفه‌ای رقم خورد. چهره‌ای که بدنسازی را به یک آیکان (نشانگان) بین‌المللی تبدیل کرد، ورزشکار اتریشی‌الاصل، «آرنولد شوارتزنگر» بود که در کل دهه 1970، با هفت بار قهرمانی در آقای المپیا، سلطان بلامنازع بدنسازی جهان بود.

داروهای بدنسازی را چه کسانی مصرف می کردند

از اوایل دهه 1990، با ورود داروها و هورمون‌های رنگارنگ به بازارهای جهانی، به تدریج بدنسازی بدون مصرف دارو، تقریبا از صحنه روزگار محو شد. به این معنی که، به جز افرادی که برای تفنن، یا از سر جوگیری‌های مقطعی چند صباحی در این ورزش سیر می‌کنند، تقریبا همه کسانی که می‌خواهند به‌طور حرفه‌ای‌تر آن را پی بگیرند، با عرضه انواع داروها، در انواع بسته‌بندی‌های جذاب روبه‌رو می‌شوند که از سوی به اصطلاح مربیان برنامه‌دهنده به آن‌ها معرفی می‌شود.

با گسترش مدرنیته در جوامع، ماهواره‌ها به‌عنوان نماد رسانه‌ای جامعه مدرن، جایگاه خاصی در میان سایر رسانه‌ها پیدا کردند. ماهواره که محصول جامعه مدرن است، امروزه گستره وسیعی از جهان را تحت سلطه قرار داده است و هم‌اکنون ردپای ماهواره‌ها حتی در میان عشایر و چادرنشینان کشور ما نیز به چشم می‌خورد. وجود ماهواره‌ها در منازل پیامدهای بسیاری را در پی دارد که قسمتی از این پیامدها مربوط به آسیب‌های اجتماعی این پدیده در سطح جامعه است.

برنامه سازان بیگانه به دنبال القای مدهایی هستند که مردم خودشان از آن برخوردار نبودند

یکی دیگر از مولفه‌های برنامه‌های ماهواره‌ای، رواج مد و ابژه‌سازی بدن است. بدن‌نمایی مردان و استفاده ابزاری از زنان در برنامه‌های ماهواره‌ای موج می‌زند. برنامه‌سازان بیگانه سعی در القای بدن‌ها و مدهایی دارند که مردم عادی کشورهای خودشان هیچ‌گاه از چنین ظواهری برخوردار نبوده و استفاده نمی‌کنند و چنین ظاهرهایی تنها مربوط به سالن‌های بدنسازی و خوانندگان و هنرپیشگانشان است.

کشورهای غربی با ساخت چنین برنامه‌هایی می‌خواهند تصویری ساختگی از غرب و مردم آن به خورد جهانیان دهند تا از این طریق مردم کشورهای هدف را از مسایل بنیادین و اساسی زندگی دور کنند و به سمت سطحی‌گرایی و مدپرستی سوق دهند.

برخی از بینندگان داخلی ماهواره در کشور ما نیز با تماشای این برنامه‌ها، دست به مقایسه رو به بالا زده و ارزش خود را بر اساس نوع ظاهری تلقی می‌کنند و این امر باعث احساس شکست و سرخوردگی در فرد و در ادامه باعث رواج بدن‌نمایی و استفاده مردم از لباس‌های نامناسب برای جلب‌توجه می‌شود.

نقش صدا و سیما در ترویج وزرش بدنسازی چه میزان است

در این میان نقش صدا و سیما را در ترویج ورزش بدنسازی در ایران نباید نادیده گرفت. شبکه 3 سیما که مخاطب اصلی آن جوانان جامعه و رویکرد کلی حاکم بر آن پرداختن به ورزش بود نقشی بی‌بدیل و تعیین‌کننده در ترویج ورزش بدنسازی در سال‌های اخیر داشته است.

این شبکه با پخش مسابقه مردان آهنین یا قوی‌ترین مردان ایران که یک مسابقه ورزشی برای انتخاب قوی‌ترین مرد ایران و اعزام آن‌ها به مسابقات قوی‌ترین مردان جهان بود و در ایام نوروز و در سال‌های 77، 80، و از 83 تا 91 از شبکه 3 سیما پخش می‌شد از جمله مهم‌ترین علل و عوامل گرایش جوانان کشور به این ورزش بوده است.

تولید و پخش این برنامه پس از سال 91 به دلایلی از جمله عدم انجام آزمایش دوپینگ و استفاده بی محدودیت از داروهای غیرمجاز توسط برخی از شرکت‌کنندگان در این مسابقه و نیز افشای بزهکاری‌های تعدادی از قهرمانان شرکت‌کننده در آن که شامل دزدی، کلاهبرداری، زورگیری و سوءاستفاده‌ جنسی از دختران می‌شد و نیز درگیری‌های متعدد تعدادی از قهرمانان با یکدیگر با سلاح سرد و مضروب ساختن یکدیگر که منجر به دخالت پلیس و انتقال مصدومان به بیمارستان در اثنای ضبط این مسابقه شد، متوقف گردید و از آن سال تاکنون پخش نمی‌شود.

اما کماکان در جریان تولید و پخش سایر برنامه‌های صدا و سیما و تبلیغات بازرگانی آن شاهد ترویج و تبلیغ این ورزش و وسایل مرتبط با آن و تشویق جامعه به روی آوردن به آن هستیم.

دلایل فردی و اجتماعی گرایش به بدنسازی در جامعه

بدن واسطه‌ای است در دست نهادها یا عوامل اجتماعی که باید بر حسب معانی و پتانسیل‌های مختلف و زمینه یا متنی که در آن قرار دارد، انطباق یابد؛ به عبارت دیگر هیچ‌گاه نمی‌توان درباره یک بدن گفت که به موقعیت نهایی و مستحکم خود رسیده است.

بدن تحت جریانی همیشگی از دستورات و فرمان‌ها ناچار به هماهنگی است. هماهنگی نه تنها در حرکات و رفتار که در شکل، اندازه و حتی جنس (ورزیدگی عضلات و...). در این رویکرد، گویی مردانگی یا زنانگی مفاهیمی ایده‌آلی هستند که برای نزدیک شدن به آن‌ها باید تلاش کرد. کلیشه‌ها و الگوهای بدنی که برای نزدیک شدن به این ایده‌آل ارایه می‌شوند، افراد را وامی‌دارد تا نسبت به بدن‌هایشان با سخت‌گیری و اغلب نارضایتی بیشتری رفتار کنند.

اغلب ایده آل های بدن برای تقویت بازار سرمایه‌داری است

رژیم‌های لاغری (و گاهی چاقی)، ورزش‌های بدن‌سازی، ایروبیک، جراحی‌های بدن و صورت، استفاده از هورمون‌های تغییر شکل عضلات و... همگی نشان‌دهنده مواردی هستند که افراد ناراضی از بدن کنونی خود برای رسیدن به بدن مطلوب تلاش می‌کنند.

اغلب ایده‌آل‌هایی که برای بدن دو جنس تعریف می‌شوند مبتنی بر کلیشه‌های جنسیتی و برای تقویت بازار سرمایه‌داری هستند. این ایده‌آل‌ها چنان در زندگی اجتماعی، زندگی حرفه‌ای، زندگی جنسی و... افراد دخیل‌اند که دوری از این ایده‌آل‌ها با محرومیت‌هایی چون ناکامی، شکست و تحقیر همراه است.

چه ورزش هایی در باشگاه های بدنسازی زنانه انجام می شود

در ادامه به‌عنوان نمونه به برخی از ورزش‌هایی که در این راستا تبلیغ و در باشگاه‌های بدنسازی زنانه انجام می‌شود اشاره می‌کنیم:

ایروبیک: ورزش‌های ایروبیک در واقع ورزش‌های هوازی هستند. ورزش‌های هوازی به ورزش‌هایی گفته می‌شود که به‌طور منظم انجام شده عضلات بزرگ بدن را درگیر می‌کند و از نظر شدت و مدت هم در حدی هستند که روی سیستم قلب و عروقی و تنفسی فشار می‌آورند و آن‌ها را وادار به فعالیت بیشتر می‌کنند.

زومبا: زومبا ورزشی کاملا هوازی است، ورزشی ریتمیک که ترکیبی از رقص و حرکات ایروبیک است.

اسپینینگ: هم جزو ورزش‌های هوازی است. که با یک دوچرخه ثابت و همراه با موزیک انجام می‌شود.

باراسل: عبارت است از تمرینات باله شامل حرکات قدرتی- کششی که به‌صورت مداوم بر روی عضلات نزدیک شونده و دور شونده کار می‌کند.

موسیقی تند, حرکات موزون و رقص گروهی نقطه اشتراک باشگاه های بدنسازی زنانه

نکته مشترکی که در اکثر این به اصطلاح ورزش‌ها مشاهده می‌شود استفاده از موسیقی تند، حرکات موزون و رقص گروهی و عمدتا با پوشش کم یا نیمه‌برهنه است.

این نوع ورزش‌ها عموما در سالن‌هایی که دور تا دور آینه‌های قدی بلند پوشیده شده که باعث چند برابر نشان دادن تعداد ورزشکاران داخل سالن و توانایی فرد برای تماشای بدن خود و دیگران در طول تمرین می‌شود، همراه با پخش موسیقی‌های تند، تحریک‌کننده و ریتمیک انجام می‌شود.

بسیای از این به اصطلاح سالن‌های ورزشی به‌خصوص در تهران ذیل پوشش فعالیت‌های ورزشی به برگزاری کلاس‌های «آموزش حرکات موزون» و آموزش انواع و اقسام رقص‌ها از باله گرفته تا عربی، اسپانیایی، هیپ‌هاپ، تکنو و سنتی و ایرانی اقدام می‌کنند.

نبود نظارت دستگاه های متولی بر سالن های ورزشی

نکته قابل ذکر و مهم در مورد این سالن‌های ورزشی آن است که به دلیل فقدان قوانین و مقررات لازم به ویژه در حوزه فضای فرهنگی و هنجاری و تعدد مراکز متولی، نظارت موثر و دقیقی برای این‌گونه مراکز از سوی دستگاه‌های متولی به ویژه فدراسیون‌ها و هیئت‌های بدنسازی، وزارت بهداشت و درمان، اداره اماکن نیروی انتظامی و سایر نهادها نظارتی صورت نگرفته و مجازات‌های پیش‌بینی شده برای تخلفات صورت گرفته بازدارنده نبوده و متاسفانه عزم جدی در متولیان برای ساماندهی به این موضوع دیده نمی‌شود.

خلاصه کلام این‌که ورزش پرطرفدار بدنسازی، اصالت غربی دارد و به شکل کاملا بارز و نمادین دربردارنده مولفه‌ها و عناصر سبک زندگی و تمدن غربی در نوع نگاه به انسان و بدن اوست و به‌طور کلی اومانیسم و لیبرالیسم، روح حاکم بر این ورزش غربی است.

از آن‌جا که هنوز غرب همواره تولید ورزش متناسب با اهداف سیاسی فرهنگی خود و ایجاد ذایقه در مردم سایر کشورها از طریق ایجاد بسترها، ساز و کارها و وضع قوانین مبتنی بر اهداف و جهان‌بینی خود است، باید کارکرد ورزش بدنسازی را در راستای طرح‌ریزی استراتژیک غرب برای توسعه فرهنگ و سبک زندگی خود و بسترسازی برای نشر و ترویج اومانیسم، لیبرالیسم و اباحه‌گری و اصالت جسم دید و بر مبنای آن نسبت به سیاستگذاری و تصمیم‌گیری درباره نحوه مدیریت و برخورد با آن در جامعه اقدام کرد.