جزئیات جدید از آخرین ماهواره ایران در گفتگو با سردار جعفرآبادی
فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه با بیان اینکه همه زیرسیستم‌های ماهواره نور هم اکنون فعال بوده و ثمردهی این ماهواره شروع شده است، گفت: برنامه داریم تا هفته‌ای یکی دو بار سیگنال‌های ماهواره در کل دنیا و روی همه کشورها پخش شود.
متن کامل این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
* بسم الله الرحمن الرحیم. خیلی ممنون هستیم از اینکه قبول زحمت کردید و این وقت را در اختیار ما قرار دادید تا در گفتگو با حضرتعالی قدری راجع به مباحث و فعالیت‌های فضایی نیروهای مسلح، بخصوص سپاه پاسداران که در نیروی هوافضا فعالیت می‌کند صحبت کنیم تا مردم هم آشنایی بیشتری با این حوزه پیدا کنند. بهانه این گفتگو هم اقدام اخیر سپاه در ارسال «ماهواره نور» به وسیله «ماهوارهبر قاصد» به مدار 425 کیلومتری زمین است که هم در داخل کشور و هم در سطح بین‌الملل تحلیل‌ها و اظهار نظرهای فراوانی را به دنبال داشت.
ما اگر بحث را به دو بخش کلی ماهواره و ماهوارهبر تقسیم کنیم، یکی از مباحثی که زیاد درباره آن سخن گفته شد، درخصوص ماهوارهبر قاصد بود.
اگر اجازه بفرمایید گفتگو را با همین مسئله آغاز کنیم که اساسا ماهوارهبر قاصد چه ویژگی‌هایی دارد و چه تفاوت‌هایی با نمونه‌های قبلی در داخل کشور داشت؟
بسم الله الرحمن الرحیم. من هم سلام عرض می‌کنم خدمت شما و خسته نباشید می‌گویم به همکارانتان در ابتدا باید عرض کنم که این موفقیت متعلق به کل کشور بود. یعنی همه مراجع لشکری و کشوری که مستقیم یا غیرمستقیم در این کار نقش داشتند و کمک کردند.
اما درخصوص ماهوارهبر قاصد، شاید مهمترین دستاورد ما این بود که به فناوری موتورهای سوخت جامد با نازل متحرک و بدنه‌های کامپوزیتی سبک دست یافتیم.
* یعنی همان موتور فضایی «سلمان» که چند ماه پیش از این هم رونمایی شد.
بله. این موتور اولین بار در ماهوارهبر قاصد با موفقیت تست شد و این راه را برای رسیدن ما به ماهوارهبرهای بزرگتر، باز می‌کند.
** متحرک بودن لانچر و پرتاب با هر زاویه مداری مورد نیاز
موضوع دیگر، مسئله تاکتیکی بودن ماهوارهبر قاصد بود که آن هم در داخل کشور برای اولین بار رخ داد.
در حقیقت اگر ماهوارهبر ثابت باشد، به دلیل محدودیت‌هایی که در پرتاب وجود دارد، پرتاب تنها در زوایای خاصی نسبت به مدار استوا امکان‌پذیر خواهد بود که به آن زاویه میل مداری (inclination) گفته می‌شود. یعنی اگر ماهوارهبر ثابت باشد، این زوایا محدود می‌شوند.
این درحالیست که هر ماموریت، زاویه مداری خاص خودش را می‌طلبد. گاهی ممکن است نیاز باشد پرتاب‌های ما قطبی باشه یعنی به سمت قطب پرتاب شود و گاهی هم نزدیک بودن به استوا بهتر است.
کشور ما یک کشور پهناور است که به لحاظ ژئوپلتیک در بالای اقیانوس هند قرار گرفته و برای همین، اگر ماهوارهبر ما تاکتیکی باشد، این امکان را داریم که در هر زاویه مداری که نیاز باشد، پرتاب را انجام دهیم. این امکان در ماهوارهبر قاصد حاصل شد. یعنی می توانیم از هر گوشه کشور و با هر زاویه‌ای که بخواهیم این کار را صورت دهیم.
ویژگی دیگر این بود که در این عملیات، مکانیزم‌های جدایش که طی 3 مرحله اتفاق افتاد، همگی تست شد و این چون در نمونه‌های آینده هم شبیه است، در واقع خیال ما را برای آینده راحت می‌کند.
از طرف دیگر، این عملیات زمانی انجام شد که کشور در بحبوحه کرونا قرار داشت و همچنین به دلیل برخی کاستی‌ها در سال‌های قبل و برخی اشکالات فنی در پرتاب‌های گذشته، جامعه فضایی کشور تا حدی دچار یاس و ناامیدی شده بود که شکر خدا، این اتفاق نور امید را تاباند و این شور و شعف و خوشحالی را ما در حجم زیاد تقدیرنامه‌ها، مکاتبات و اظهارات مسئولین و مردم و فعالین جامعه فضایی می‌توانستیم ببینیم.
** اقدام ویژه سپاه برای دانشجویان و متخصصان حوزه فضایی
مزیت دیگر قاصد که به ویژگی چابکی و تاکتیکی بودن آن هم برمی‌گردد، این بود که ما به سازمان فضایی هم اعلام کردیم که الان دیگر این امکان وجود دارد که در دانشگاه‌ها و مراکز علمی که دانشجویان فضایی در رشته‌های مرتبط تحصیل می‌کنند، بتوانند ماهواره‌های کوچک دانشجویی خود را با این ماهوارهبر، یکباره در مدار قرار دهند. این امکان بسیار خوبی است که اساتید و دانشجویان بتوانند تزها و پایان نامه‌های خودشان را طی یک فرایند واقعی مورد تست و ارزیابی قرار دهند.
ما همکاری‌مان با سازمان فضایی را شروع کردیم و آنها هم برای سال های بعد برنامه دارند.
** در همه پرتاب‌های آینده از سوخت جامد استفاده خواهیم کرد
* همانطور که حضرتعالی هم اشاره کردید، یکی از مهمترین ویژگی‌های قاصد، استفاده از موتور با سوخت جامد در مرحله دوم آن بود و آنطور که سردار حاجی زاده هم فرمودند، قرار است در ماهوارهبر قاصد-2، در مرحله اول هم از موتور سوخت جامد استفاده شود.
سوخت جامد و بکارگیری آن، از سال‌ها قبل توسط سردار شهید حسن طهرانی مقدم مورد توجه قرار گرفت و سپاه بر روی آن تمرکز کرد. اگر امکان دارد، به یک زبان ساده برای مخاطبین ما بفرمایید که اهمیت سوخت جامد در چیست و چه تفاوت‌هایی با سوخت مایع دارد؟
اولا اینطور نیست که بگوییم سوخت مایع بهتر است یا جامد. هرکدام از اینها خواص و البته محدودیت‌های خودش را دارد.
ازجمله مزایای سوخت جامد، چابک بودن آن است که زود آماده شده و پرتاب سریع‌تر صورت می‌گیرد ضمن اینکه عمر نگهداری بالایی دارد و زمان انقضای موتورهای سوخت جامد را بالا می‌برد.
اما در مقابل، امکان کنترل روی سوخت جامد بسیار سخت است. یعنی وقتی موتور روشن می‌شود، دیگر تا آخر روشن است و نمی‌شود تراست هایش را کنترل کرد. در این حوزه، ماهوارهبر سوخت مایع مزیت دارد ولی ما در قاصد دیدیم که بچه‌ها به فناوری بالایی در کنترل پذیری و رام کردن سوخت جامد رسیدند. اگر ما یک مقدار حواسمان نبود و سرعت یک مقدار بیشتر از سرعت مداری حاصل می‌شد، دیگر مدار، مدار دایروی نبود و بیضوی می‌شد.
الان محدودیت‌های سوخت جامد با کنترل‌های دقیقی که بچه‌های هدایت کنترل دارند، کم شده و حالا دیگر مزیت‌هایش می‌چربد و ان‌شاءالله در همه پرتاب‌های بعدی نیز از آن استفاده می‌کنیم.
** قاصد-2 بزرگتر و سبکتر از قاصد-1 خواهد بود
* در ماهوارهبر قاصد2 بجز اینکه در مرحله اول هم از موتور سوخت جامد استفاده خواهد، آیا تفاوت‌های دیگری مثلا در اندازه و قطر با قاصد-1 خواهید داشت؟
کلیات قاصد-2 همین است که موتور مرحله اول آن از سوخت مایع به سوخت جامد تغییر می‌کند و البته بهینه‌سازی و سبک‌سازی‌هایی هم صورت خواهد گرفت تا ماهواره‌های سنگین‌تر با ابعاد بزرگتر را در ارتفاع مداری بزرگتر قرار دهد.
** ماهواره نور یک ماهواره کاملا ایرانی است
* بیش از 35 روز از پرتاب ماهواره نور و استقرار آن در مدار می‌گذرد. در این مدت افراد مختلفی از کارشناسان و تحلیلگران گرفته تا حتی برخی مقامات آمریکایی درباره آن صحبت کردند و یک سری شبهات هم در خصوص این ماهواره مطرح شده است. بفرمایید در این 35 روز بر ماهواره نور در فضا چه گذشت و الان این ماهواره در چه وضعیتی قرار دارد؟
همیشه وقتی یک ماهواره به فضا پرتاب می‌شود، در همه جای دنیا اینطور است که یک زمانی برای پایداری و تثبیت ماهواره در مدار در نظر گرفته می‌شود. این مرحله در روزهای اول پرتاب نور هنوز صورت نگرفته بود و همین مسئله یک سری شایعات را بوجود آورد. این اتفاق الان افتاده است.
شایعه دیگری که مطرح کردند این بود که ماهواره اصلا ایرانی نیست.
* بله گفتند احتمالا مشابه ماهواره دیگری است که مثلا در مکزیک استفاده شده و ساخت آمریکاست.
بله. شما نگاه کنید آمریکایی‌ها به شدت رصد می‌کنند که حتی دارو هم برای مصارف درمانی یک سری بیماری‌های خاص وارد کشور ما نشود. حالا چطور امکان دارد ماهواره با این فناوری بالا از آمریکا بیاید، وارد ایران شود و آمریکایی‌ها هم متوجه نشوند؟
این حرف‌ها از روی شیطنت و عصبانیت زده می‌شود.
من این را خدمت شما عرض کنم که اگر امکان خرید و فراهم کردن ماهواره از بیرون کشور وجود داشت، ما امروز صاحب ماهواره بومی نبودیم. درواقع این تحریم‌ها موجب شد تا ما دستمان را روی زانوی خودمان بگذاریم و من با افتخار اعلام می‌کنم که ماهواره نور یک ماهواره کاملا بومی و ایرانی است.
** هفته‌ای دو بار سیگنال‌های ماهواره را در کل دنیا پخش می‌کنیم
* یک شبهه دیگر، درخصوص دریافت سیگنال از ماهواره نور بود. برخی اعلام کردند که این ماهواره دیگر سیگنال از خودش ارسال نمی‌کند و این را به معنای تمام شدن عمر آن و از کار افتادن ماهواره عنوان کردند.
در روزهای اول، برای احتیاط، سیگنال‌های کمکی و فرعی ماهواره در همه جای دنیا روشن بود و همه می توانستند آن را دریافت کنند ولی بعدا برای اینکه در مصرف توان صرفه جویی کنیم این را محدود کردیم به بالای سر کشور خودمان که بعد شایعه شد که ماهواره زنده نیست و عمرش تمام شده است.
الان هم برنامه داریم تا هفته‌ای یکی دو بار سیگنال‌های ماهواره در کل دنیا و روی همه کشورها پخش شود.
موضوع دیگر این بود که گفتند این ماهواره در واقع یک جسم غلتان و چرخان است و به لحاظ عملیاتی، کارآیی ندارد. خب این ماهواره الان در معرض دید است و پایدارسازی انجام شده و برخی هم که این حرف‌ها رو می‌زدند کم کم عقب نشینی کردند و برخی حتی توئیت‌هایشان را هم پاک کردند.
شما مطمئن باشید این شبهه‌سازی‌ها توقف نمی‌شود و هرچه موفقیت بیشتر باشد، اینها به لحاظ عملیات روانی حرف‌های بیشتری می‌زنند. خب اگر این طور بود و ماهواره نور ارزشی نداشت، اینهمه باعث عصبانیت مقامات آمریکایی نمی‌شد و اینهمه به آن واکنش نشان نمی‌دادند که حتی گفتند پرونده این موضوع را به شورای امنیت می‌برند.
حقیقت این است که وقتی آنها در مقابل یک واقعیت انکارناپذیر قرار می‌گیرند، قرارگاه عملیات روانی‌شان فعال می‌شود.
** ثمردهی ماهواره نور شروع شده است
* آیا این امکان وجود دارد که به برخی از اقدامات صورت گرفته توسط ماهواره نور هم به شکل مصداقی اشاره کنید؟
من خیلی اجمالی اشاره می‌کنم که در همین چند روز اخیر که نفتکش‌های ما به سمت ونزوئلا حرکت کردند، در پهنه اقیانوس اطلس که طبیعتا دسترسی سخت‌تر می شود، رصد موقعیت این نفتکش‌ها و وضعیت اطراف آنها در دستور کار ماهواره نور بود که انجام شد.
در کنار این کارهای عملیاتی، ماهواره نور امروز برای ما عملا به یک آزمایشگاه واقعی فضایی تبدیل شده و متخصصان ما روزانه پارامترهای مختلف از محیط فضا مثل میدان‌های الکترومغناطیسی زمین، تغییرات دمایی با توجه به زاویه خورشید و فواصل روز و شب، مکانیزم‌های کنترل‌های حرارت داخل ماهواره، الگوریتم‌های هدایت کنترل ماهواره، بحث‌های پنل‌های خورشیدی و میزان توانی که می‌توانند در ساعات مختلف تامین کنند را ارزیابی کرده و الگوریتم‌های مختلف را تست می‌کنند.
اینها مثل آزمایشگاهی است که در یک محیط واقعی فضایی قرار گرفته و این دستاوردها حتما در طراحی بهینه ماهواره‌های بعدی نیز استفاده خواهد و ما هم در آینده تا جایی که به ماموریت ماهواره لطمه نزند، این تجربیات را مکتوب کرده و در اختیار جامعه فضایی قرار می‌دهیم.
من در یک کلام خدمت شما عرض می کنم که ماهواره نور برای ما تبدیل به نماد «ما می‌توانیم» و اعتماد به نفس جوانان این مملکت شده است. این ماهواره همین الان زنده است و عملیات ثمردهی خودش را شروع کرده است.
** همه زیرسیستم های نور فعال است
* عمر ماهواره نور چقدر است؟
عرض کردم که عمر مداری در این ارتفاع، بین 1.5 تا 2.5 سال است و البته موضوعات دیگر مثل عمر الکترونیکی و زیرسیستم‌‌ها هم مطرح است که خوشبختانه تا امروز هیچ مشکلی وجود نداشته و همه زیرسیسیتم‌ها فعال هستند و امیدواریم این روند تا 2 سال آینده هم ادامه پیدا کند.
* فرماندهی فضایی چه برنامه‌های کلانی برای آینده وجود دارد؟ با توجه به اینکه هم در گذشته اعلام شده بود و هم آن طور که رهبری معظم انقلاب روی آن تاکید کردند، موضوع رسیدن به مدار 36هزار کیلومتری (مدار ژئو) مطرح است که یک هدف گذاری بالا محسوب می‌شود با توجه به اینکه ما الان به مدار 425 کیلومتری دست پیدا کرده‌ایم. این برنامه چطور محقق خواهد شد و آیا احیانا می‌شود زمانی برای آن اعلام کرد؟
فرماندهی فضایی البته تنها معطوف به سپاه نیست بلکه همه توانمندی‌های داخل کشور در حوزه دفاعی و کشوری را نگاه می‌کند.
در گام‌های بعدی، ما در حوزه ماهواره از ماهواره‌های بزرگتر و در ارتفاعات بالاتر بهره می‌بریم و در حوزه ماهوارهبر هم به مدارهای بالاتر و وزن‌های سنگین‌تر فکر می‌کنیم اگر چه اینطوری نیست که هر چه مدار بالاتر باشد بهتر است، اتفاقا برای برخی ماموریت‌ها همین مدار 425 و 500 کیلومتری بهتر است ولی برخی کارها هم مدارهای بالاتر را می‌طلبد.
** وارد حوزه‌های مخابراتی و کمک ناوبری خواهیم شد
ما کارمان را با ماهواره‌های شناسایی شروع کردیم و در آینده وارد رله‌های مخابراتی و کمک ناوبری خواهیم شد که این موضوع مستلزم استفاده از ماهواره‌های بزرگتر و رفتن به مدارهای بالاتر است که طبیعتا باید نیروی بیشتری بکار برد و از ماهوارهبرهای بزرگتر استفاده شود.
موضوع دیگر، فرمان حضرت آقا برای رسیدن به مدار 36 کیلومتری است که خطاب به کل جامعه فضایی کشور بود.
این فرمان، یک هدف‌گذاری از روی هوشمندی و حکمت بود که می‌تواند موتور محرک همه بخش‌های علمی و دانشگاهی در حوزه های کشوری و لشکری باشد.
ایشان با این فرمان، در واقع یک قله را برای ما تعریف کردند که در این رهگذر می‌توانیم به بسیاری از فناوری‌ها برسیم که به حوزه های دیگر هم سرریز شود.
همه بخش‌های هوافضایی کشور -چه دفاعی و چه کشوری- باید دست به دست هم دهند و به هم کمک کنند تا به این هدف برسیم و امیدواریم در چند سال آینده این مهم محقق شود.
** تمام سرویس های اطلاعاتی دشمن جا ماندند
* در کنار موارد فنی، یکی از موضوعاتی که در پرتاب اخیر سپاه خیلی مورد توجه قرار گرفت، رعایت دقیق دستورالعمل‌های امنیتی بود به طوری که هیچکس تا زمان پرتاب ماهواره از آن مطلع نشد و درواقع می‌توان گفت حتی سرویس‌های اطلاعاتی خارجی هم که حتما به شدت کشور ما را رصد می‌کنند، از این ماجرا عقب ماندند. چطور این کار صورت گرفت؟
دشمن ما ادعا می‌کند که بر همه امور مسلط است در حالیکه ما معتقدیم این ادعای گزاف بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد.
بجز این ماجرای اخیر، در طول سال‌های گذشته کارهای بزرگ دیگری هم صورت گرفته که آنها هیچگاه خبردار نشدند.
اتفاقا یکی از دلایل عصبانیت آمریکایی‌ها همین بود که از عملیات پرتاب ماهواره توسط سپاه جا ماندند و ما هم نشان دادیم که هرجا اراده کنیم، می‌توانیم با رعایت مسائل طبقه‌بندی شده، کارمان را با دقت و قدرت پیش ببریم.
* فرماندهی فضایی در سپاه از کی کار خودش را آغاز کرد؟
تشکیل فرماندهی فضایی به شکل داخلی در سپاه به سال 91 برمی‌گردد ولی ابلاغ تشکیل رسمی آن از سوی حضرت آقا سال 96 بود که ساختار آن قطعی شد. یعنی فعالیت متمرکز ما در حوزه فضایی، برای 7-8 سال اخیر است.
** حوزه فضایی سپاه توسط شهید طهرانی مقدم ریل‌گذاری شد
* پرتاب ماهواره نور توسط سپاه اولین گام عملیاتی بود و طبیعتا با بیم‌ها و امیدهای زیادی هم همراه بوده است. شما خودتان چقدر به موفقیت‌آمیز بودن این پرتاب امید داشتید؟
امید که در فضای کار ما همیشه وجود دارد ولی به لحاظ فنی اگر بخواهم عرض کنم، دستاوردهای این پرتاب به عنوان اولین کار، فراتر از انتظار ما بود و من واقعا آنجا دست خدا را بالای همه دست‌ها دیدم. این برای ما یک معجزه بود که کار پرتاب و عملکرد ماهوارهبر و ماهواره بخوبی انجام شد.
البته اصل این قضیه به برکت خون شهداست. این لباسی که ما به تن داریم، در طول سال‌های دفاع مقدس بر تن افراد زیادی بوده که در گمنامی کارهای بزرگی کردند و برخی هم مظلومانه به شهادت رسیدند و یا جانباز شدند و امروز از برخی از آنها حتی نامی هم برده نمی‌شود. اینها گنجینه‌ای است که در اختیار ما قرار دارد و به ما روحیه می‌دهد.
* در خلال مصاحبه نامی از شهید طهرانی مقدم هم برده شد که بی‌شک نمی‌شود از نقش ایشان و همکارانش غافل ماند. شما چقدر نقش ایشان را در پایه‌گذاری حوزه فضایی در سپاه پررنگ می‌دانید؟
شهید مقدم یک انسان بزرگ بود که کارش را در ابتدا با واحد آتش خمپاره در سال 60 شروع کرد و در همان سال به دلیل استعداد بالایی که داشت، مامور تشکیل توپخانه سپاه شد.
بعدها که بمباران شهرهای ایران در جنگ از سوی صدام آغاز شد، ایشان را مسئول تشکیل یگان موشکی کردند که می‌بینید امروز به چه عظمت و شکوهی رسیده است و ایشان را به حق پدر موشکی ایران می‌نامند.
شهید مقدم یک شخصیت بسیار کاریزماتیک داشت که آدم‌ها را به سمت خودش جذب می‌کرد و این هم به دلیل اخلاص ایشان در کار بود. همین الان وقتی بچه‌هایی که با او کار کردند، نامش را می‌شنوند حالت چهره‌شان تغییر می‌کند.
در واقع باید گفت که ریل گذاری فضایی سپاه توسط شهید مقدم صورت گرفت و پتانسیل‌های امروز هم به آن اضافه شده است و کار با قدرت پیش می‌رود.
ایشان همین موضوع موتورهای سوخت جامد و مدارهای بالاتر و تناژهای سنگین تر را دنبال می کرد. الان هم راهبرد ما همان است و فقط در تاکتیک‌ها و روش‌ها ممکن است به دلیل استفاه از موضوعات روز تغییر ایجاد شود.
شهید مقدم و یارانش جانشان را بر سر همین مسیر گذاشتند. پایگاهی که ماهواره نور از آنجا پرتاب شد را خود حاج حسن مقدم ساخت و امروز هم خون این شهداست که می‌جوشد و به ما کمک می‌کند.
** در برنامه توسعه 5 ساله هفتم شاهد شکوفایی حوزه فضایی خواهیم بود
* به عنوان سوال آخر، شاید با همه این تفاسیر این سوال هم برای مخاطب ما پیش بیاید که اصولا مقوله فضا چقدر مهم است و چه تعداد کشورها در دنیا به این چرخه فضایی یعنی توانایی طراحی و ساخت ماهواره و ماهوارهبر، توان پرتاب ماهواره و استفاده از آن دست یافته‌اند؟
ما در سال‌های اخیر در حوزه فضایی، شاهد یک انقلاب بودیم. دشمن ما هم که توان اصلی خود را در قدرت نرم قرار داده، بنا و زیرساخت قدرتش را در موضوعاتی مثل حوزه‌های فضایی تعریف می‌کند.
حضور در فضا برای دشمن ما یک نقطه قوت و برای بسیاری از کشورها نقطه ضعف است.
جمهوری اسلامی اگرچه شاید در طول این سال‌ها در حوزه فضایی با فراز و فرودهایی مواجه بوده، ولی امروز ما یک برنامه مشخص داریم که همه ارکان کشور در آن دخیل هستند و من فکر می کنم در برنامه 5 ساله هفتم توسعه، شاهد شکوفایی حوزه فضایی باشیم.
من به یاد دارم روزی که فرماندهی فضایی شکل گرفت، سردار حاجی‌زاده سخنرانی کردند و گفتند سال 60 توپخانه و بعد موشکی سپاه توسط سردار مقدم تشکیل شد و بچه‌ها با دست‌های خالی کار خودشان را شروع کردند و بعد از 30 سال به این شکوفایی رسیدند. ایشان گفتند تیم فضایی هم ادامه همان مسیر است که با 30 سال تاخیر شروع شده و باید در مدت کوتاه‌تری به شکوفایی برسد که الحمدلله برنامه‌ها در این مسیر تعریف شده و اولین مورد هم ماهواره نور و ماهوارهبر قاصد بود و ما این مسیر را با قدرت بیشتر ادامه می‌دهیم.
* خیلی متشکر هستم از اینکه در این گفتگو شرکت کردید و به سوالات ما پاسخ دادید. در انتها اگر نکته‌ای باقی مانده است در خدمتتان هستیم.
من عرض دیگری ندارم. فقط جا دارد یک بار دیگر یادآوری کنیم که پرتاب اخیر در چه شرایطی صورت گرفت. ما در اوج تحریم‌ها بودیم و کشور هم با چالش کرونا روبرو بود. از طرف دیگر قرارگاه عملیات روانی دشمن هم به شدت فعال است و همیشه به دنبال تلقین ناکارآمدی و گسترش یاس و ناامیدی در جامعه است ولی جوانان این کشور نشان دادند که در این شرایط هم با تلاش و کوشش وامید به خدا می‌شود کارهای بزرگی کرد.
دیدگاه تان را بنویسید