زیردریایی‌های ایرانی در مسیر پیشرفت +تصاویر

خبرگزاری مهر: چندی پیش بود که امیر دریادار حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی راهبردی ارتش با اشاره به تحریم‌ها در حوزه‌های مختلف علیه کشومان، ساخت ناوشکن‌ها و زیردریایی‌ها توسط دانشمندان و مهندسان ایرانی را گوشه‌ای از توانمندی‌های جوانان ایرانی عنوان کرد که با وجود تحریم‌های ظالمانه غرب و آمریکا، نتوانسته خللی در امر توسعه، پیشرفت و دستیابی به تکنولوژی‌های روز دنیا برای کشورمان داشته باشد. الحاق نخستین زیردریایی متوسط در آذر ماه ۹۷ به ناوگان نیروی دریایی ارتش دریادار خانزادی در ادامه تصریح کرد: «به لطف خدا نخستین زیردریایی متوسط در آذر ماه ۹۷ به ناوگان نیروی دریایی ارتش ملحق خواهد شد. این زیردریایی به همت مراکز دانشگاهی، بخش‌های نیرو‌های جهادی نیروی دریایی و شرکت‌های دانش بنیان و کارخانه‌های وزارت دفاع جمهوری اسلامی با همکاری نیروی دریایی ساخته شده و آزمایش‌های خود را بطور کامل در دریا انجام داده است و مراحل پایانی تست‌های دریایی را می‌گذراند.» همچنین فرمانده نیروی دریایی ارتش در مراسم تودیع و معارفه فرمانده ناوگان شمال و منطقه چهارم دریایی کشور که در شهرستان انزلی برگزار شد، به توانمندی ساخت زیردریایی توسط متخصصان داخلی نیز اشاره کرد و یادآورشد: «خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران در این زمینه سرآمد کشور‌های منطقه بوده و رشد خوبی در این زمینه داشته است.» خبرالحاق نخستین زیردریایی متوسط به ناوگان نیروی دریایی ارتش در آینده‌ای نزدیک بهانه‌ای شد تا در مطلبی هرچند کوتاه سیر تلاش فرزندان این مرزو بوم برای دستیابی به دانش بسیار پیشرفته و پیچیده ساخت زیردریایی با وجود تحریم‌های فلج کننده در حوزه‌های مختلف از جمله علمی و دانشگاهی را بررسی کنیم. زیردریایی یک سازه عظیم فولادی است که در عمق دریا حرکت می‌کند و به پیشرفته‌ترین سلاح‌های موجود در دنیا مسلح شده است؛ شناور‌هایی به وزن چندین هزار تن با پیشران‌های هسته‌ای و مسلح به موشک‌ها و پیشرفته‌ترین سلاح‌های روز جهان. اما زیردریایی‌ها و فناوری‌های مربوط به آن نیز به مانند سایر فناوری‌ها راه درازی را طی کرده است. از زیردریایی که تحویل ایران نشد تا خرید زیردریایی از شوروی و کره شمالی زیردریایی‌ها دارای تکنولوژی بسیار پیشرفته و خواصی هستند که تنها دراختیار چند کشور محدود و پیشرفته مانند آمریکا، چین، روسیه و آلمان است؛ به همین دلیل زیر دریایی‌ها غالبا با همکاری مشترک چندین کشور تولید می‌شود. ایران پیش از انقلاب اسلامی به دنبال زیر دریایی بود و حتی دست به سفارش زیردریایی ۲۷۰۰ تنی کلاس کوسه نیز زد. این زیر دریایی دست دوم قرار بود تحویل ایران شود، ولی در نهایت با وقوع انقلاب اسلامی، این زیردریایی مانند بسیاری از تسلیحات که پیش از انقلاب خریداری شده بود تحویل ایران نشد. بعد از جنگ تحمیلی در راستای تامین نیاز کشور، تلاش‌هایی برای خرید زیردریایی از شوروی و کره شمالی انجام و تعدادی نیز خریداری شد، اما به دلیل مسائل پیش آمده در تامین تجهیزات مورد نیاز، کارکرد آن‌ها با مشکل مواجه شد و ایران خود به سمت ساخت زیر دریایی رفت. زیردریایی کلاس غدیر طراحی و ساخت زیردریایی در ایران قدمت چندانی ندارد و شاید قدمت آن به زحمت به سه دهه برسد. در همین مدت صنایع دفاعی جمهوری اسلامی ایران موفق شده است تا زیردریایی بومی «غدیر» را طراحی کرده و به تولید انبوه برساند. ذکر این نکته در این جا مهم است که شناور‌های دریایی چه به صورت زیر سطحی و چه رو سطحی با همکاری مشترک چندین کشور تولید می‌شود، اما زیردریایی بومی غدیر به عنوان یک زیردریایی صد در صد بومی که کاملا در ایران ساخته شده است، شناخته می‌شود. غدیر جزء زیردریایی‌های کلاس کوچک به حساب می‌آید و به صورت اختصاصی برای عملیات در آب‌های کم عمق خلیج فارس طراحی و ساخته شده است. این زیردریایی به تسلیحات دریایی مثل موشک، اژدر و مین‌های دریایی مسلح شده است. زیردریایی کلاس غدیر یک کلاس از زیردریایی است که طول آن ۲۹ متر می‌باشد. این زیر سطحی در رده میدجت‌ها قرار می‌گیرد.

زیردریایی ایرانی غدیر که عرض بدنه آن حدود ۲متر و ۷۵ سانتیمتر است قابلیت شلیک اژدر از دو مقر جلویی، رهاسازی انواع مین دریایی، حمل نیرو‌های تکاور و موشک‌های دوش پرتاب را داشته و امکانات لازم برای خروج نیرو‌های غواص در زیر آب برای اجرای عملیات در آن قرار داده شده‌است. غدیر برای آب‌های خلیج فارس و دریای عمان طراحی شده و داری قابلیت بالا در غوص و صعود و مانور است؛ تنها در مدت ۳۰ ثانیه از اسکله جدا شده و از این نظر توانایی بالایی در ورود به حالت عملیاتی دارد. این زیردریایی ۲۹ متری که جابجایی آن ۱۱۵ تن است قابلیت قرارگیری در بستر دریا را دارد و در این وضعیت سامانه‌های راداری توانایی ردگیری آن را ندارند. شرایط خاص آب خلیج فارس و پدیده‌های فیزیکی بخصوص آن در طراحی این زیردریایی لحاظ شده از جمله چگالی بالای آب آن که در ابتدای ورود زیردریایی‌های روسی (کلاس کیلو) به ایران مشکلاتی را در فصول گرم سال برای آن‌ها ایجاد می‌کرد. همچنین جزر و مد آب در خلیج فارس که دو بار در روز اتفاق افتاده و تفاوت ارتفاعی معادل ۳ تا ۴ متر ایجاد می‌کند. این تغییرات ارتفاع آب، چگالی لایه‌های آب دریا را تغییر داده و در نتیجه آن هم وضعیت لایه‌های صوتی و هم وضعیت تعادل زیردریایی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. با آگاهی از این شرایط، زیردریایی غدیر نشان داده که از کارایی بسیار بالایی برای اجرای عملیات در آب‌های جنوبی ایران برخوردار است. قابلیت‌ها قدرت جابجایی سریع نیرو، رهگیری شناور‌های سطحی و زیر سطحی دشمن، قابلیت شناسایی اهداف نظامی و حمل نیرو‌های تکاور و مدت زمان ماندگاری مناسب در زیر آب که با ابتکارات خاص ایرانی، فراتر از حد و اندازه‌های این رده از زیرسطحی‌ها شده از جمله توانمندی‌های این زیرسطحی است. از دیگر ویژگی‌های غدیر باید چابکی لازم برای انجام سریع مأموریت‌ها، بازه ناوبری زیر سطحی طولانی، سونار اندازه کوچک، دستگاه کنترل عمق خودکار، سامانه هدایت دستی، هیدرولیک و خودکار، قابلیت ناوبری در آب‌های کم‌عمق، طراحی بدنه برای به حداقل رساندن صدای خروجی از آن و بکارگیری از موتور‌های دیزل-الکتریک کارآمد برای همین منظور را بر شمرد که امکان ردگیری شدن و شناسایی آن را توسط دشمن به حداقل رسانده است. سامانه نوین پرتاب اژدر نیز از قابلیت‌های بسیار مهم این زیرسطحی بوده و این سامانه از دقت بالایی برای هدف‌گیری برخوردار است به‌طوری‌که این زیر دریایی علاوه بر قدرت جابجایی سریع نیرو‌های ویژه، رهگیری شناور‌های سطحی و زیر سطحی دشمن و قابلیت شناسایی اهداف نظامی دارای قدرت غوص سریع و پنهان شدن از رادار نیز هست. در واقع غدیر قادر است از میدان شناسایی دستگاه‌های سونار (sonar-evading technology) و رادار‌ها به نوعی بگریزد. اهمیت استفاده از زیرسطحی‌ها در حفاظت از آب‌های سرزمینی و منافع کشور در آب‌های آزاد به گونه‌ای است که متخصصان کشورمان پس از خودکفایی در تولید زیردریایی‌های سبک غدیر، به سمت ساخت زیردریایی‌های کلاس نیمه سنگین بروند که فاتح نتیجه آن است. اما با توجه به اینکه اصول و تاکتیک‌های ساخت شناور‌های زیرسطحی عمدتاً مشابه و یکسان است، جا داشت تا با طراحی و ساخت زیرسطحی‌های سنگین، توان حفاظت از آب‌های سرزمینی جمهوری اسلامی ایران هرچه بیشتر افزایش یابد، که در این راستا طراحی و ساخت زیردریایی‌های سنگین در دستور کار قرار گرفت تا دروازه‌ای باشد برای ورود ایران به عرصه طراحی و ساخت زیردریایی‌های سنگین. زیردریایی فاتح در کنار ساخت زیردریایی‌های کوچک مانند «نهنگ» و همچنین زیردریای‌های مرطوب مانند «السابحات» برای طراحی و ساخت زیردریایی‌های بزرگتر نیز اقدام شد که تاکنون از دو نمونه در رده‌های وزنی حدود ۵۰۰ و حدود ۱۰۰۰ تن صحبت شده است. این زیردریایی‌ها که «فاتح» و «بعثت» نام دارند در واقع انقلابی علمی در عرصه صنایع دریایی کشور را نوید می‌دهند که در اینجا به معرفی زیردریایی فاتح می‌پردازیم.

زیرسطحی ۵۲۷ تنی فاتح به عنوان یک زیردریایی نیمه سنگین تلقی شده و تناژ آن در زیرسطح ۵۹۳ تن است. این زیردریایی از نظر مشخصات عملیاتی بسیار برتر از غدیر بوده و توانایی حرکت در عمق ۲۰۰ متر را به صورت عادی داشته و بیشینه عمق قابل دستیابی برای آن نیز ۲۵۰ متر است. در طراحی این زیردریایی متخصصان کشورمان سعی در حرکت به سمت بهینه‌ترین حالت ممکن برای دستیابی به توانمندی رزمی بیشتر داشته اند از این رو فاتح دارای ۴ مقر پرتاب اژدر‌های کالیبر ۵۳۳ میلیمتری بوده (اژدر با قطر خارجی ۵۳۳ میلیمتر) و توانایی حمل ۸ مین دریایی را نیز دارد. طبق اعلام، این زیردریایی دارای دو اژدر رزرو است که البته از این عبارت می‌توان دو گونه برداشت کرد بدین ترتیب که یا دو اژدر به همراه چهار اژدر موجود در پرتابگر‌ها در این زیرسطحی وجود دارد و یا به ازای هر پرتابگر ۲ اژدر ذخیره پیش بینی شده که در حالت دوم باید اذعان کرد پایایی جنگ افزار فاتح واقعا بالا است. فاتح توان دریانوردی به مدت ۳۵ روز را دارد که از این نظر نیز بهبود چشمگیری نسبت به زیردریایی غدیر مشاهده می‌شود. سرعت سطحی فاتح ۱۱ نات (۲۰.۳۵ کیلومتر بر ساعت) و در حالت غوطه ور ۱۴ نات (۲۵.۹ کیلومتر بر ساعت) است. این زیردریایی توانایی حمل موشک‌های زیرسطحی، موشک‌های دوش پرتاب سطح به هوا و همچنین امکان حمل نیرو‌های تکاور و رساندن آن‌ها به نقاط مورد نظر را نیز دارد. فاتح به عنوان برادر بزرگتر غدیر دارای ۴ پرتابگر اژدر بوده و با توجه به اینکه اعلام شده ۲ اژدر رزرو دارد می‌توان حدس زد کلاً دو و یا دو اژدر ذخیره به ازای هر پرتابگر (جمعاً ۸ فروند) دارد؛ بنابراین با افزایش تعداد محفظه شلیک اژدر در طراحی فاتح تمایل به امکان تعداد شلیک بیشتر در فواصل زمانی کوتاه و همچنین داشتن مهمات برای باقی ماندن در عرصه نبرد و تداوم درگیری مدنظر بوده است. نتیجه قابل استنتاج این است که توانایی تهاجمی فاتح در آغاز درگیری دو برابر غدیر و دوسوم «کیلو» است و هر سه فروند فاتح معادل دو فروند کیلو خواهند بود در حالی که هر ۳ فروند غدیر می‌توانست کار یک زیرسطحی کیلو را آن هم در وهله اول انجام دهد. در مورد تعداد مین، قابلیت فاتح برای حمل ۸ عدد برابر با یک سوم زیرسطحی‌های کیلو است که می‌تواند با استفاده از مین‌های دریایی کمتر، اما پیشرفته و هوشمند جبران شود. از جمله نکات قابل مقایسه دیگر بین فاتح و کیلو، سرعت آن‌ها است که سرعت روی آب هر دو تقریباً یکی بوده، ولی کیلو در آب به سرعت ۱۷ نات (۳۱.۴۵ کیلومتر بر ساعت) دست می‌یابد در حالی که فاتح با ۱۴ نات یعنی ۸۲ درصد سرعت کیلو حرکت می‌کند. همچنین بیشینه عمق قابل دستیابی کیلو ۳۰۰ متر و عمق عملیاتی آن ۲۴۰ متر است که برای فاتح این مقادیر به ترتیب ۲۵۰ و ۲۰۰ متر است از اینرو زیرسطحی کوچکتر و بسیار سبکتر فاتح در این زمینه به ۸۳ درصد توانایی کیلو رسیده است. از نظر طول مدت مأموریت نیز منابع خارجی برای کیلو ۴۵ روز را ذکر نموده اند، اما زیردریایی فاتح تا ۳۵ روز می‌تواند به دریانوردی بپردازد بنابراین در این کمیت فاتح به حدود ۷۸ درصد یعنی بیش از سه چهارم توان کیلو دست یافته است در حالیکه بسیار سبک‌تر و از نظر ابعاد نیز کوچک‌تر از آن است. با در نظر گرفتن سرعت حرکت فاتح با استفاده از لوله هوا که ۸ نات (۱۴.۸ کیلومتر بر ساعت) اعلام شده می‌توان برد فاتح را بیش از ۶۷۰۰ کیلومتر تخمین زد که عدد قابل توجهی بوده و این زیردریایی را برای اجرای مأموریت‌های فراتر از آب‌های نزدیک و حضور در شمال اقیانوس هند و حتی در صورت لزوم در خلیج عدن توانمند نشان می‌دهد. برای جمع بندی این مقایسه باید گفت: زیردریایی فاتح هر چند تنها ۲۳ درصد وزن روی آب کیلو را دارد، اما در عمده مشخصات فنی به بیش از ۷۵ درصد (سه چهارم) تا بیش از ۸۰ درصد (چهار پنجم) توانایی زیردریایی مطرح کیلو دست یافته است. بخشی از این موفقیت مدیون بکارگیری تجهیزات پیشرفته در فاتح است که بسیار کوچکتر و سبکتر از نمونه‌های موجود در زیردریایی خارجی کیلو است و طراحان ایرانی بهترین استفاده ممکن با مقدورات فعلی را از فضای داخلی فاتح کرده اند. سامانه‌های بکارگرفته شده در فاتح مانند غدیر از انواع جدید و با فناوری‌های نوین هستند که ضمن کاهش خدمه مورد نیاز، کاهش احتمال بروز عیب، افزایش فاصله زمانی بین تعمیرات و همچنین سادگی عیب یابی و تعمیر را به دنبال داشته اند. ویژگی مهم فاتح در عرصه موتوری و سامانه‌های الکترونیکی فاتح با برخورداری از حسگر‌های پیشرفته در عین کاهش اثرات راداری و صوتی خود و سامانه‌های ارتباطی امن برای تبادل داده با واحد‌های سطحی و هوایی دیگر به جزئی از شبکه دفاعی دریایی ایران تبدیل شده و با توجه به ساخت بومی آن در قیاس با نمونه‌های خارجی هم رده، ارزانتر نیز خواهد بود. زیرسطحی فاتح با برخورداری از ۱۲ نوع سونار مختلف شامل انواع فعال (اکتیو) و غیرفعال (پسیو) امکان پویش محیط اطراف خود را داشته و می‌تواند عمق، سرعت و صوت را تشخیص داده و حتی علیه نیرو‌های غواص دشمن نیز به طور مؤثری عمل کند. از سوی دیگر بنا بر اطلاعات رسمی منتشر شده از این زیردریایی، فاتح از ESM بهره می‌برد که این سیستم در زیردریایی ها، کار تشخیص، شناسایی و جهت‌یابی انواع امواج رادار و سیگنال‌های مخابراتی منتشر شده از کشتی‌ها، هواگردها، زیردریایی‌ها و سایر منابع را بر عهده دارد. به کمک این سامانه آگاهی زیردریایی از موقعیت اطراف به منظور دفاع از خود یا تدارک یک درگیری ویا پشتیبانی اطلاعاتی از شناور‌های خودی در صحنه نبرد افزایش می‌یابد. سامانه پشتیبانی اقدامات الکترونیکی یا ESM شامل گیرنده‌های امواج و سیگنال‌ها، نمایشگر‌ها و تجهیزات تحلیل و پردازشگر است. ارتباط داده‌ای این سامانه با سامانه مدیتریت صحنه نبرد و سامانه کنترل آتش، حلقه تکمیل کننده کاربرد آن است. همچنین موتور این زیردریایی نیز از نوع توربوژنراتور می‌باشد. ژنراتور در یک زیردریایی وظیفه تبدیل انرژی مکانیکی به الکتریکی را دارد. این انرژی الکتریکی می‌تواند از طرق مختلفی مانند موتور دیزل یا توربین بخار تأمین شود. توربوژنراتور‌ها انرژی بخار را به انرژی الکتریکی تبدیل می‌کنند که برای تأمین انرژی الکتریکی لازم برای عملکرد زیردریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از این سامانه می‌تواند مزیت‌های عملکردی نسبت به استفاده از موتور دیزلی برای زیردریایی به همراه داشته باشد از جمله ایجاد نویز و ارتعاشات کمتر، مقاومت بالاتر در برابر شوک‌های وارده و هزینه کمتر در چرخه عمر. این زیردریایی علاوه بر افزایش نفوذناپذیری دشمن در سواحل خودی دست نداجا را برای حضور در دو منطقه راهبردی تنگه مالاگا و تنگه باب المندب بازتر کرده و با حضور خود در آب‌های سرزمینی و دریا‌های آزاد نزدیک، امکان حضور زیردریایی‌های کلاس کیلو و همچنین زیردریایی ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ تنی بعثت را در آب‌های دوردست و برای حمل موشک‌هایی با مأموریت‌های متنوع‌تر مثلاً عملیات ضد اهداف سطحی باز می‌گذارد. زیردریایی بعثت در واقع پرکننده فاصله زیرسطحی‌های غدیر و فاتح با زیردریایی بزرگ کیلو است و بنابر اطلاعات منتشر شده مأموریتی متفاوت خواهد داشت و ناوگان زیرسطحی‌های کشور با ورود آن بیش از پیش تکمیل خواهد شد.

پوشش‌های جاذب نصب شده روی بدنه زیر دریایی طارق

موفقیت طراحی و ساخت این زیردریایی‌ها بر پایه تلاش‌های شبانه روزی در سال‌های گذشته در راستای اکتساب فناوری و علوم دریایی بوده است که تعمیر زیردریایی پیچیده طارق (از رده کیلو) بدون حضور کارشناسان کشور سازنده، ارتقاء برخی قابلیت‌های آن در سال‌های گذشته و ساخت بومی بسیاری از اجزاء مهم و پرهزینه آن مانند باتری ها، پوشش‌های جاذب امواج نصب شده روی بدنه، قطعات و زیرسامانه‌ها نمونه‌هایی از نتایج این تلاش‌ها است. ساخت شبیه ساز زیرسطحی‌های کیلو و غدیر نیز گام مهم دیگری است که به آموزش مؤثر و با هزینه کمتر برای تربیت نیروی متخصص منجر می‌شود. امروزه کشورمان ایران چرخه فناوری زیرسطحی‌های نظامی را با طراحی، ساخت، آزمایش، تولید، آموزش خدمه، به کارگیری، تعمیرات و ارتقاء نمونه‌های داخلی و خارجی موجود در ناوگان تکمیل کرده است و با توجه به سخنان اخیر فرمانده نیروی دریایی راهبردی ارتش، باید منتظر ماند و دید در چه روزی نیروی دریایی ارتش، پذیرای این زیردریایی کلاس متوسط در یگان عملیاتی خود خواهد بود.