عراق در جنگ با ایران چه مقدار تسلیحات خرید؟

خبرگزاری تسنیم: در 31 شهریور سال 1359 همزمان با یورش ارتش بعث عراق به سرزمین ایران، پدافند هوایی مواجه با تجاوز 193 فروند هواپیمای عراقی شد و این تجاوز با توجه به شرایط زمانی و مکانی و واکنش‌ها، به یک جنگ فرسایشی 8 ساله تبدیل شد. این جنگ که از دیدگاه پدافند هوایی در منطقه نبردی به وسعت 2400000 کیلومترمربع (5/1 برابر مساحت کشور) و با خط تماسی بالغ‌بر 2000 کیلومتر انجام گرفت، پدافند هوایی در آن توانست با اقتدار مبادرت به پدافند از قلمرو فضای کشور جمهوری اسلامی ایران کند. در این میان عملیات غرورآفرین بیت‌المقدس که منجر به آزادی‌بخش‌های بزرگی از اراضی اشغال‌شده کشورمان شد و خرمشهر را به آغوش وطن برگرداند در نوع خود بی‌نظیر است. در همین راستا برای آشنایی بیشتر باکیفیت و اهمیت این عملیات و نقش پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در آن، به سراغ سرهنگ بازنشسته پدافند خسرو خطیب قوامی رفتیم. آنچه در ادامه می‌خوانید ماحصل گفت‌وگو با یکی از فرماندهان پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس است. درباره مأموریت‌های محوله به پدافند هوایی در زمان جنگ توضیح دهید؟ سرهنگ خطیب: در زمان جنگ تحمیلی پدافند هوایی علاوه بر اینکه وظیفه تأمین امنیت هوایی صحنه نبرد و خطوط مقدم جبهه‌ها را بر عهده داشت وظایف دیگری ازجمله تأمین دفاع هوایی از شهرها در مقابل هواپیماها و حتی موشک‌های اسکاد عراقی، دفاع هوایی از مراکز مهم و راهبردی کشور نظیر پالایشگاه‌ها، کارخانه، پُل‌ها و حتی دفاع از مراکز غیر راهبردی کشور را نیز بر عهده داشت. ** نقش پدافند در جنگ نفت کش‌ها در جنگ نفت‌کش‌ها دفاع از نفت‌کش‌های ایرانی در برابر تهاجم هوایی عراقی‌ها همراه با نیروی هوایی و نیروی دریایی بر عهده پدافند هوایی بود. اگرچه معمولاً عملکرد درخشان پدافند هوایی در گمنامی تبلیغاتی رقم می‌خورد. اولین درگیری مؤثر پدافند هوایی ایران با نیروهای بعثی عراق چه زمانی صورت گرفت؟ ** ماجرای آغاز حضور پدافند در جنگ سرهنگ خطیب: تا هجدهم شهریور 1359 درگیری‌هایی پراکنده و گاه غیرمؤثر مابین واحدهای پدافند هوایی ایران و هواپیماهای عراقی رخ می‌داد اما 18 شهریور 1359 را باید آغازی خوب برای حضور پدافند هوایی در جنگ دانست. زیرا در این روز 3 فروند بالگرد و 2 فروند هواپیمای عراقی براثر آتش پدافند هوایی سرنگون شدند. روز بعد نیز یک فروند بالگرد عراقی در حوالی ( آق داغ) قصر شیرین سرنگون شد. در بیست و سوم شهریور نیز لشکر 81 زرهی از اصابت قرار گرفتن 2 فروند هواپیمای عراقی توسط آتش ضد هوایی خبر داد. وضعیت و توانمندی هوایی و پدافندی ارتش بعث عراق در زمان جنگ تحمیلی در چه سطحی بود؟ سرهنگ بازنشسته پدافندخطیب: ضربات شدید وارده از سوی نیروی هوایی، پدافند هوایی و هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران منجر به تجدید سازمان‌های مکرر نیروی هوایی و ناوگان هلی کوپتری عراق در دفعات مکرر شد به گونه‌ای که در سال‌های پایانی جنگ، عراق 600 هواپیما و 400 بالگرد در اختیار داشت. درباره تقویت نیروی هوایی و پدافند هوایی عراق در مراحل مختلف جنگ با ایران،کشورهای شوروی سابق، فرانسه، آمریکا، اردن، مصر و... با روش‌های مختلف به تجدید ساختار ارتش عراق اقدام کردند. به عنوان مثال بنا بر اسناد و مدارک بدست آمده، مصر در هنگام جنگ ایران و عراق، چهل لانچر و موشک سام 6 و قطعات مربوطه با قیمت 800 میلیون دلار در اختیار عراق قرار داد. فرانسه نیز علاوه بر سامانه پدافند هوایی رولاند، پیشرفته ترین هواپیماهای جنگی نظیر میراژ و سوپر اتاندارد را در دفعات مکرر در اختیار عراق قرار داد. علاوه بر اینکه شوروی سابق از ابتدای جنگ انواع سلاح‌های آفندی و پدافندی را در اختیار عراقی‌ها قرار می‌داد و از هر فرصتی نیز برای تکمیل جنایت خود در برابر مردم مظلوم ایران استفاده می‌کرد. چنان که پس از پیروزی غرورآفرین ایرانی‌ها در عملیات کربلای 5 در سال 1365، مقامات شوروی سابق به بغداد رفته و طی مذاکراتی عراق را به جنگنده‌های رهگیر میگ 29 و جنگنده میگ 27 مجهز می‌کنند. ** خرید بیش از 84 میلیارد دلار تسلیحات توسط عراق عراقی‌ها در طول مدت جنگ با ایران اقدام به هزینه خرید بیش از 84 میلیارد دلار تسلیحات جدید از کشورهای غربی و شرقی کردند، این در حالی‌ است که بنا بر اسناد و مدارک بیش از 70 درصد هزینه فوق از سوی کشورهای عربی منطقه و یا کشورهای همسو با عراق تامین شده است. ** اعتراف فرمانده وقت نیروی هوایی عراق لازم می‌دانم که در اینجا اشاره‌ای به اعتراف جالب از سرتیپ حسن، فرمانده وقت نیروی هوایی رژیم بعث عراق داشته باشم او در طول جنگ، نیروی هوایی عراق از خلبانان زبده فرانسوی، روسی، مصری و... بهره می برد و از پشتیبانی اطلاعاتی شوروی ،آمریکایی‌ها و اعراب سود می بردند. سرتیپ حسن فرمانده سابق نیروی هوایی عراق، در سپتامبر 2004 در مصاحبه با ساندی تایمز از حضور خلبانان با تجربه مصری، کارشناسان روسی (تا رده ژنرال)، پشتیبانی اطلاعاتی آواکس‌های عربستانی و ماهواره های آمریکایی و روسی و استفاده از این اطلاعات حتی در بمباران دقیق مواضع ایرانی خبر داد. جنگ ایران و عراق 2887 روز به طول انجامید و بنا بر نظر نویسنده کتاب «صد جنگ بزرگ تاریخ» 371 فروند هواپیمای عراقی ساقط شد؛ البته آمارها از مورد اصابت قرار گرفتن حدود 600 فروند هواپیمای عراقی خبر می دهد. در زمان جنگ آیا در حوزه پدافندی ابتکاراتی از طرف نیروهای ایرانی وجود داشت یا خیر؟ سرهنگ خطیب: پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران در جنگ با عراقی‌ها به منظور افزایش بهره وری، ابتکارات خوبی داشت که مرور برخی از آنها نشان از هوش بالا، خلاقیت و توانمندی بالای ایرانیان را دارد: **توپ 23م م در رینگ بیرونی کارشناسان پدافند هوایی به خوبی می‌دانند که لایه‌های مختلف پدافند هوایی به ترتیب از نقطه آسیب پذیر و لایه درونی و با جنگ افزارهای توپخانه ای ارتفاع پست و دوش پرتاب‌ها شروع شده، در لایه‌های میانی به سامانه‌های موشکی ارتفاع متوسط مجهز شده و در لایه‌های بیرونی، سامانه‌های موشکی ارتفاع بالا تکمیل کننده لایه‌های مختلف دفاع هوایی از نقطه یا منطقه آسیب پذیر می‌باشند. اما این شیوه چینش سامانه‌های پدافند هوایی در برخی از مناطق جغرافیایی پاسخگوی نیازها در دفاع هوایی نخواهد بود. زیرا هواپیماهای جنگی دشمن می‌توانند از هموار بودن سطح زمین و یا دریا استفاده کرده و با پرواز در سطح پایین به دور از دید راداری اقدام به حمله نمایند. ایرانی‌ها در دفاع از برخی نقاط و مناطق فتح شده (به عنوان مثال فاو) اقدام به قرار دادن سامانه‌های ارتفاع پست نظیر توپ 23 میلی متری در بیرونی‌ترین رینگ دفاع هوایی کردند تا با این وسیله مانع از پرواز ارتفاع پایین هواپیماهای دشمن گشته و هواپیماهای فوق در دید راداری سامانه هایی همچون هاگ قرار گیرد. **انهدام موشک‌های رها شده از هواپیماها و بالگرد‌های عراقی یکی از ابتکارات جالب کارکنان پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ که بر اثر مهارت و سطح آموزش بالای آنها حاصل شده بود انهدام موشک‌های رها شده از هواپیماها و بالگردهای عراقی به سمت مناطق و نقاط آسیب پذیر بود. این در حالی بود که ایران در زمان جنگ هرگز به سامانه های پدافند هوایی ضد موشک مجهز نبود. این ابتکار در مقابل موشک‌های اسکاد عراقی نیز به کار گرفته شد و موفقیت آمیز بود. یکی از فرماندهان پدافند هوایی ج.ا.ا در زمان جنگ، در مصاحبه خود با یکی از نشریات با بیان خاطراتی از این ابتکار، به بالا رفتن هزینه حمله عراقی‌ها پس از دستیابی پدافند هوایی ایران به این ابتکار اشاره می‌کند. ** استفاده بهینه از شبکه دیده‌بانبصری اگر چه سابقه استفاده از دیده‌بان‌های بصری به منظور پوشاندن خلاء دید راداری در مناطق مختلف به سال‌ها قبل از جنگ ایران و عراق برمی‌گردد اما ابتکار شهید ستاری در ساماندهی شبکه دیده بانی و استفاده حداکثری از توان دیده بانان بصری، نکته‌ای جالب توجه می‌باشد که ثمرات ارزشمندی از خود به جا گذاشت. **سبک سازی سامانه‌های پدافند هوایی از ابتکارات جالب شهید ستاری در عملیات والفجر 8 (عملیات فاو) سبک سازی سامانه‌های پدافندهوایی به منظور افزایش سرعت استفاده از سامانه و افزایش چالاکی و قابلیت جابجایی سامانه پدافند هوایی می‌باشد. این ابتکار منجر به افزایش کارآیی و بهره‌وری سامانه‌های پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران شد به گونه‌ای که در عملیات فوق بیش از 70 فروند هواپیماهای جنگنده و 10 فروند بالگرد توسط دلیرمردان پدافند هوایی ساقط شد. مطابق ابتکار شهید ستاری در سامانه هاگ، در مرحله اول برخی از واحدهای سامانه هاگ همچون رادار تجسس (PAR)، رادار تجسس ارتفاع پایین (ICWAR) و واحدهای مقابله با جنگ الکترونیک (ROR)حذف و وظیفه رادار تجسس (PAR) را به رادارهای مادر و کنترل شکاری واگذار کرد. به این ترتیب که ابتدا رادارهای مادر پس از شناسایی موقعیت هدف (از نظر سمت،برد و ارتفاع) اطلاعات فوق را به سایت هاگ ارسال کرده و سامانه هاگ بلافاصله روشن شده و در همان سمت، برد و ارتفاع دریافتی بر روی هدف لاک (قفل راداری) و موشک را به سوی هدف می‌کند و بلافاصله پس‌ازآن مجدداً جهت مصون ماندن از حمله موشک‌های ضدرادار، خاموش می‌شد. البته خارج کردن رادارهایی نظیر PAR از جمع سایت هاگ، خود ابتکار جالبی بود که منجر به مصون ماندن رادارهای فوق از گزند موشک‌های ضدرادار شد. زیرا موشک‌های ضدرادار سوار بر امواج cw خود را به رادار می‌رساندند و آن‌را منهدم می‌کردند. نقش پدافند هوایی ارتش در عملیات بیت المقدس چقدر بود؟ سرهنگ خطیب: در عملیات بیت المقدس برای اولین بار ما تدبیر و تاکتیک‌های جدیدی را به کار بردیم چرا که پدافندی که از پیش از انقلاب سازماندهی شده بود برای تامین پوشش پدافندی یگان‌های نیروی هوایی و حفاظت و پدافند از هواپیما­ها و پایگاه‌ها و در برخی از مواقع برای دفاع از شهرهای بزرگ بود و جنگ افزارها و سیستم‌هایی که در زمان جنگ دراختیار داشتیم پدافند تمامی نقاط حساس و حیاتی کشور و همچنین نیروهای سطحی عمل کننده در منطقه عملیاتی نبود و به واسطه همین فرماندهان و مدیران عملیات تدابیر جدید اتخاذ کردند که این تدابیر در عملیات بیت المقدس به خوبی جواب داد. ما آمدیم سایت‌های هاگ با آتش‌بار­ هامون را که تا اون موقع به صورت ثابت و غیر تاکتیکی بهره برداری می‌شد از جایگاه اصلی خودشون جا به جا کردیم و به نزدیک‌ترین نقطه ممکن خط مقدم نبرد رساندیم و برای تامین پشتیبانی و تامین پوشش پدافند هوایی ارتفاع متوسط و ارتفاع پست نیروهای سطحی عمل کننده در منطقه، گسترش پیدا کردیم. ** نقش پدافند در عملیات بیت المقدس تمام سامانه‌های پدافندی را با تدبیری کامل در یک عملیات یکپارچه و ترکیبی استفاده کردیم که خوشبختانه عملکرد پدافند در عملیات بیت‌المقدس و زدن بیش از 53 فروند هواپیمای جنگنده و 3 فروند بالگرد از افتخارات پدافند هوایی ارتش است. این تعداد هواپیمای منهدم شده توسط آتشبار هاگ و همچنین جنگ افزارهای پدافند ارتفاع پست انجام شد، البته لازم است این نکته را اضافه کنم،‌ زمانی سامانه موشکی هاگ را در ابتدای جنگ مورد استفاده قرار دادیم که هنوز آموزش‌ها کامل نشده بود، هنوز قطعات کامل واگذار نشده بود و به کارگیری این سامانه در طول 8 سال دفاع مقدس مخصوصاً سال نخست جنگ شروع شد با آموزش غیر کافی و عدم امکان تعمیرات کلی و بعد هم تحریم‌هایی که صورت می‌گرفت، با این شرایط ما توانستیم در هر زمانی که نیاز بود پدافند را برای پشتیبانی پدافند هوایی از نیروهای سطحی­‌مان در خط مقدم نگه داریم و تدابیر عملیاتی اتخاذ شده را به خوبی اجرا کنیم. ما این افتخار را داریم که بگوییم پدافند همگام با سایر نیروهای زمینی، هوایی و دریایی توانست به وظایف خودش به خوبی عمل کند.