انگشت اتهام به سمت نحوه مدیریت سدها؟

خبرگزاری تسنیم: روز گذشته پرویز فتاح، وزیر اسبق نیرو سخنران پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران بود و در بخشی از سخنان خود اظهار داشت: "می‌شد این حادثه در خوزستان رخ ندهد و حتما پیش‌بینی‌ها در مدیریت مخازن سدها اشکال داشته است."

از آنجایی که مدیریت بهره برداری از قریب به اتفاق سدهای استان خوزستان در حیطه مسئولیت سازمان آب و برق خوزستان است، این سازمان نسبت به اظهارات "پرویز فتاح" وزیر اسبق نیرو مبنی بر وجود اشکال در پیش‌بینی‌های مدیریت مخازن سدها در سیلاب خوزستان واکنش نشان داد.

متن این توضیحات بدین شرح است:

«پرویز فتاح، سخنران پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران در تاریخ 30 فروردین 1398، با اشاره به سیلاب‌های خوزستان اظهار کرده‌‌ است: «می‌شد این حادثه در خوزستان رخ ندهد و حتما پیش‌بینی‌ها در مدیریت مخازن سدها اشکال داشته است.» نظر به اهمیت جایگاه نماز جمعه تهران و حساسیت هرگونه سخنی که در این جایگاه از جانب هر فردی بیان می‌شود، سازمان آب و برق خوزستان، لازم می‌داند درخصوص این اظهارات نکاتی را به استحضار ملت ایران و بالاخص مردم خسارت‌دیده از سیلاب‌های اخیر در خوزستان برساند: 1- سازمان آب و برق خوزستان، نظر به آن‌چه در ادامه تشریح می‌شود، ادعای آقای پرویز فتاح را نادرست می‌داند و با توجه به سابقه‌شان در آشنایی با مدیریت منابع آب و سازه‌های آبی، گفته‌شان را دور از انتظار تلقی می‌کند. 2- برنامه‌ریزی و مدیریت مخازن سدهای خوزستان از قبل از سیلاب‌های سال 98 توسط یک شورای مشورتی یازده نفره متشکل از مجرب‌ترین متخصصین در زمینه منابع آب و هیدرولوژی دانشگاه‌ها، شرکت‌های مهندسین مشاور، کارشناسان سازمان آب و برق خوزستان و با استفاده از دستورالعمل بهره‌برداری هر سد که توسط مشاوران و سازندگان سدها ارائه شده است صورت می‌گیرد. تصمیمات این گروه تخصصی همواره در هماهنگی با شورای تامین استان خوزستان به اقدامات عملیاتی در مدیریت و بهره‌برداری سدها تبدیل می‌شود. بهره‌برداری از سدها فرایندی کاملاً تخصصی و به دور از ملاحظات صرفاً مدیریتی و سیاسی است.

3- حجم ورود آب به مخازن سدهای استان خوزستان از ابتدای سال آبی 97-98 تاکنون بیش از 33.5 میلیارد متر مکعب بوده است. این میزان آب 5.5 برابر بیش از آبی است که در سال آبی گذشته در دوره مشابه وارد مخازن سدهای استان شده است. 4- بارش نیمه اول فروردین ماه امسال در حوضه کرخه 36.7 برابر دوره مشابه در سال گذشته و 5.6 برابر دوره مشابه در متوسط 50 سال گذشته است. بارش نیمه اول فروردین در حوضه کارون بزرگ (مجموع حوضه‌های کارون و دز) هم ٥٢ برابر دوره مشابه در سال آبی گذشته و 3.3 برابر متوسط بارش دوره مشابه در 50 سال گذشته بوده است. 5- این میزان بارش موجب شده تا سهم رواناب ماه فروردین تا روز 29 فروردین به تنهایی حدود 13.5 میلیارد متر مکعب برسد که این میزان بیش از کل حجم فعال مخازن سدهای خوزستان می شود. معنای این میزان بارش آن است که حتی اگر سدهای استان به نحوی تخلیه شده بودند که ذخیره آب پشت سدها به صفر می‌رسید، باز هم نمی‌شد همه بارش‌ها را در مجموعه سدهای موجود ذخیره کرد. این در حالی است که سدهای خوزستان چند منظوره بوده و رهاسازی آب سدها به دلیل ریسک بروز خشک‌سالی - با سابقه قریب به دو دهه خشکسالی در ایران - و مسائل مختلف ناشی از کمبود منابع آب، تابع متغیرهای زیادی است و دقت پیش‌بینی‌ها نیز در آن بسیار دخیل است. 6- مقدار آبی که بیش از حجم کل مخازن سدهای استان خوزستان بوده است، در بازه زمانی بیست و یک روز ه از فروردین‌ماه در استان بوقوع پیوسته است. سیلاب در استان خوزستان در فروردین ماه امسال در دو مقطع زمانی متوالی حادث گردید. طول زمان این سیلاب‌ها از 5 فروردین تا 25 فروردین ماه بود. در طی این 21 روز سیلابی، حدود 12 میلیارد مترمکعب آب وارد سدهای خوزستان گردید. بدیهی است مدیریت سیلاب‌ها از طریق سدها با این حجم از ورود آب، به لحاظ فنی امکان‌پذیر نبوده است، با این همه تمهیدات لازم نیز در محدوده دستورالعمل‌های فنی و پیش‌بینی‌ها، اندیشیده و محقق شده بود. 7- حجم خالی مخازن سدهای خوزستان در ابتدای فروردین ماه سال جاری 4700 میلیون مترمکعب بوده و این در حالی است که در سال‌های نرمال حجم خالی به منظور کنترل سیلاب سدها باید 3900 میلیون متر مکعب باشد. این بدان معناست که بر اساس پیش‌بینی‌ها، حجم خالی سدها 20 درصد بیشتر از شرایط نرمال تمهید شده بود. 8- در حوضه کرخه ١.٥ میلیارد متر مکعب حجم خالی برای کنترل سیل منظور شده بود و طبق دستورالعمل‌های فنی، در سال‌های نرمال باید یک میلیارد مترمکعب حجم خالی برای کنترل سیلاب‌ها در نظر گرفته شود. حفظ 50 درصد حجم خالی بیشتر، معنایی جز پیش‌بینی و تمهید مقابله با سیلاب نبود. 9- بزرگترین سیلاب کرخه تا قبل از بهار جاری معادل 1346 میلیون متر مکعب بوده است ولی سیلاب فروردین 1398 آورد آب معادل 3900 میلیون مترمکعب (2.9 برابر بزرگ‌ترین سیلاب تاریخ سد کرخه) ایجاد کرد. هر گونه داوری درباره مدیریت بهره‌برداری از سد کرخه باید بر اساس ظرفیت پیش‌بینی این میزان سیلاب و لحاظ کردن سایر متغیرهای تأثیرگذار بر مدیریت سازه‌های آبی و از جمله سابقه دو دهه خشکسالی و عواقب ناشی از آن در گذشته صورت گیرد. 10- کشور خوشبختانه به سطحی از بلوغ فنی و سیاسی رسیده است که برای رخداد بزرگ سیلاب، «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» با حکم ریاست محترم جمهوری و از مبرزترین متخصصان کشور تشکیل شده است. این هیئت قطعاً برای پاسخ دادن به گستره وسیع سؤالات طرح‌شده توسط ریاست محترم جمهوری، از همکاری گروه کثیری از متخصصان کشور بهره خواهد برد. سازمان آب و برق خوزستان نیز قطعاً همه داده‌های مرتبط با سیلاب را در اختیار متخصصان هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها قرار خواهد داد. 11- سازمان آب و برق خوزستان همه کسانی را که به هر دلیلی مایل به اظهارنظر درباره عملکرد مدیریت سدها در جریان سیلاب‌های اخیر هستند به منطق کارشناسی و استناد به داده‌های معتبر فرامی‌خواند، از تعجیل در اظهارات مخل اعتماد عمومی بر حذر داشته و از ایشان می‌خواهد هر گونه داده و شواهد مرتبط با ادعاهای خود را به «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» ارائه کنند. 12- این سازمان معتقد است داوری درباره مقوله پیچیده مدیریت سازه‌های آبی باید در مراجع تخصصی و نه تریبون‌های عمومی و سیاسی صورت گیرد. پیروی از رویه کارشناسی و مستند به شواهد و داده‌ها، بیشتر متضمن رعایت منافع ملی و اعتماد عمومی است».