چرا نرخ برابری دلار با پول ملی در عراق، سوریه و لبنان ثابت مانده ؟

صبح نو: از دی‌ماه‌۹۶ بود که بازار ارز ایران آشفته شد و با افزایش روزافزون قیمت دلار، ارزش پول ملی کشور کاهش یافت درحالی‌که کشور‌هایی همچون عراق، لبنان، سوریه و... که درگیر مشکلات داخلی، وجود گروهک‌های تروریستی و یا جنگ بودند ارزش پول ملی‌شان حفظ شد.

درس ثبات اقتصاد از لبنان لبنان طی دو دهه گذشته همواره در معرض تهدید جنگ خارجی و کشمکش داخلی بوده است، اما این شرایط پرتنش انعکاس چندانی در وضعیت اقتصادی این کشور نداشته است. لبنان در دهه گذشته رشد اقتصادی با میانگین ۵/ ۴‌درصدی و تورمی با میانگین ۵/ ۲‌درصدی را تجربه کرده است. آن هم در شرایطی که در این بازه زمانی علاوه‌بر کشمکش داخلی، دامنه‌های آتش «جنگ تموز» و «جنگ سوریه» اقتصاد لبنان را تحت‌تاثیر قرار داده است. بررسی فعل‌وانفعالات اقتصادی در این کشور نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین راز‌های موفقیت لبنان، پنهان نشدن راه درست مدیریت اقتصاد در سایه سنگین تنش بود؛ به‌نحوی‌که در شرایط پرتنشی مانند جنگ ۳۳‌روزه، سیاست‌گذاران این کشور به‌جای اتخاذ سیاست‌های تمرکزگرایانه، تلاش کردند تا مسیر اصلاحات اقتصادی را که از دهه پیشین آغاز شده بود، تداوم بخشند.

بررسی آمار‌های نهاد‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که سیاست‌های اقتصادی در این کشور در دوران پرفرکانس آژیر‌های زرد و قرمز، به نحوی بوده است که وضعیت شاخص آزادی اقتصادی در این کشور نه‌تن‌ها کاهش نیافته، بلکه در صعودی متداوم طی سال‌۲۰۰۸ به قله دهه اخیر خود رسیده‌است. نتیجه روی نگرداندن لبنان از مسیر درست اقتصادی، نوسان سطح رشد اقتصادی این کشور در مرز اعداد دورقمی، طی نیم‌دهه پس از جنگ بود. لبنان طی سال‌های‌۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ بهترین عملکرد را در راستای آزادسازی اقتصادی از منظر نهاد‌های بین‌المللی داشته‌است.

حفظ ارزش پول ملی عراق در برابر دلار نرخ برابری پول ملی عراق در برابر دلار آمریکا برای مدت‌ها روی رقم ۱۲۵۰‌دینار ثابت مانده بود. از دی ماه‌۹۶ روندی هر چند کند، اما مستمر افزایش را آغاز کرد به‌گونه‌ای که براساس نرخ مبادله شده در بازار معروف به «بورس الکفاح» در بغداد در اسفندماه این رقم به ۱۲۲۰ دینار در برابر هر دلار آمریکا رسیده بود و حالا هر یک دلار، ۱۱۹۱‌دینار عراقی است.

دلار به‌نوعی پول دوم در بازار عراق به‌شمار می‌رود و علاوه بر این که بسیاری از کالا‌ها به‌ویژه اقلام وارداتی حتی در خرده‌فروشی‌ها نیز رسماً با نرخ دلار فروخته می‌شود در شهر‌های بزرگ نیز در تبادلات مالی میان اقشار مختلف مردم کاملاً رایج است. خبرگزاری «کویت نیوز» می‌نویسد: «بر خلاف تمام بحران‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی که عراق در پنج سال اخیر درگیر آن بوده است، بانک مرکزی عراق در حفظ ارزش پول ملی این کشور در برابر دلار موفق عمل کرده است. دلیل اصلی این موفقیت نیز تولید و صادرات نفت عراق در بازار‌های جهانی است.»

ثبات لیر سوریه معمولاً بسیاری متعجب‌اند که چرا لیر سوریه جنگ‌زده از ریال ایران در حفظ ارزش موفق‌تر بوده است، در واقع بلافاصله بعد از شروع ناآرامی‌ها لیر سوریه سقوط آزاد کرد، ولی در یک بازه زمانی تقریباً یک ساله رشد یافت و در سطحی با ثبات -البته کم ارزش‌تر از لیر پیش از جنگ- ایستاد و تقریباً این ثبات در همه شش سال بعد حفظ شد. علت اصلی آن است که حتی در مناطق دور از حکمرانی دمشق همچنان لیر وسیله اصلی داد‌و‌ستد است، درباره گروه‌های سوری تحت نفوذ عربستان یا قطر-که بیشتر مبتنی بر کمک‌های مالی فراهم شده‌اند- حقوق افراد به دلار پرداخت می‌شود، ولی مخارج آن‌ها- اعم از تدارکات محلی، رشوه به روسای عشایر و غیره- همچنان به لیر است یا در نهایت به لیر می‌رسد. این حقیقت باعث شده در همه این سال‌ها سهم مشخصی از تقاضا برای فروش دلار به لیر در سوریه برقرار باشد که به‌صورت اتوماتیک ارزش پول را باثبات نگه داشته است. در واقع حتی ممکن است با پایان جنگ -جدای از عوامل روانی- شدیداً ارزش لیر افت کند.

آلبرت بغزیان: مهار نقدینگی و هیجانی عمل نکردن به ثبات ارزش پولی کشور منتهی می‌شود آقای آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار روزنامه «صبح‌نو» در این زمینه گفت: شاید بهترین دلیل آن مدیریت بانک مرکزی آن کشور‌ها باشد. آن‌ها نرخ دلار را در بانک‌های مرکزی خود مدیریت و کنترل می‌کنند. عضو اتاق بازرگانی ایران، ادامه داد: متاسفانه در کشور ما دوره‌هایی را تجربه کردیم که مردم دنبال فرصت نقدینگی می‌گردند. زمانی هم که نرخ آزاد دلار از سوی دولت اعلام می‌شود دیده می‌شود که نمی‌تواند مدیریت کند و بازار ثانویه ایجاد می‌شود. وی با اشاره به اینکه مردم به سوداگری روی آوردند، گفت: نقدینگی به جای اینکه به تولید اختصاص یابد در مسیر سوداگری قرار گرفته است. این اتفاقات منجر به این می‌شود که در مقایسه با کشور‌هایی همچون عراق و سوریه و یا لبنان که درگیر جنگ داخلی بوده و یا هستند، دچار نوسانات ارزی شویم. بغزیان با بیان اینکه بانک مرکزی کشور‌های جنگ زده، هیجانی عمل نمی‌کند، تاکید کرد: آن‌ها همانند ما سیاسی‌کاری و پلیس‌بازی در امور بازار نمی‌کنند. بهتر است بانک مرکزی به جای دخالت و سیاسی‌کاری در امور ارزی.به مدیریت امور بانکی خود اقدام ورزد. عضو اتاق تهران: عدم سوء‌مدیریت و اعتماد مردمی به ثبات ارزش پول می‌انجامد آقای عباس آرگون، عضو اتاق بازرگانی تهران در گفتگو باخبرنگار روزنامه «صبح‌نو»، با اشاره به اینکه سوء‌مدیریت منجر به بروز برخی مشکلات در عرصه اقتصادی می‌شود، گفت: ما باید واقعیات اقتصادی را بپذیریم در سال‌های اخیر و حتی پیشتر از آن ما دچار سوء‌مدیریت در اداره اقتصادی کشور هستیم. بعضی وقت‌ها به سرکوب ارز و بازار دلار می‌پردازیم، برخی مواقع آن را آزاد می‌گذاریم. این عضو اتاق بازرگانی تهران، ادامه داد: عدم استقلال بانک مرکزی یا مستقل عمل نکردن واحد‌های پولی و همچنین دیکته دولت به بانک‌ها موجب شده است تا اقتصاد کشور به سمتی پیش رود که برخی کشور‌های جنگ زده به آن مبتلا نیستند. آرگون، با اشاره به اینکه افزایش نقدینگی یکی دیگر از آسیب‌های اقتصادی کشور ماست، افزود: امسال در مقایسه با سال‌های گذشته دارای ۱۷۰۰‌هزار میلیارد تومان نقدینگی بودیم که نشان‌دهنده رشد چشمگیر نقدینگی کشور است. اگر مدیریت درستی بر این نقدینگی قرار می‌گرفت شاید وضعیت اقتصادی بهتر از وضع موجود بود. وی با بیان اینکه همدلی و اعتماد موضوعی است که در زمان رویداد‌هایی مثل جنگ بیشتر نمود پیدا می‌کند، گفت: در زمان جنگ همدلی و همراهی میان مردم و مدیران بیشتر است و نسبت به یکدیگر اعتماد بیشتر دارند، اما در اوضاع اجتماعی ما اعتماد میان مردم و مدیران کم‌رنگ شده است و دولت بهتر است به رشد اعتماد سازی در جامعه بپردازد و راه حل آن در ایجاد ثبات و آرامش خاطر به شهروندان است. این کارشناس امور اقتصادی، افزود: بهتر است بدانیم که ترس از شکست از خود شکست، شکننده‌تر است. دولت محترم با ایجاد راه‌حل‌های مفید و مدت‌دار سیاستی را اتخاذ کند تا قوانین اجرایی و با ثبات باشند. به نوعی باید گفت: دولت باید در کنار مردم قرار گیرد و به گفتمان تنها نپردازد. مجید شاکری: نبود تحریم موجب حفظ ارزش پول سوریه و عراق شد آقای مجید شاکری، کارشناس امور اقتصاد مقاومتی در گفتگو با «صبح‌نو» در پاسخ به این سؤال که چرا لیر سوریه جنگ زده در حفظ ارزش موفق بوده است؛ گفت: علت ثبات پول سوریه جنگ‌زده بودن آن است، چون طرف‌های مختلف به ارز جهانی یعنی دلار به کمک‌های خود در حمایت از دولت، مخالفان و یا مردم این کشور می‌پردازند. وی با اشاره به اینکه این وضعیت در عراق متفاوت است، افزود:، اما عراق با وجود اینکه مورد حمله گروه‌های تروریستی داعش قرار گرفت و به جنگ مشغول شد می‌بینیم که با آرامش به فروش نفت خود می‌پردازد و بازار سنتی که بانک مرکزی آن در پیش گرفته است ادامه دارد. اگر عراق یک درصد از مشکلات اقتصادی ایران را همچون تحریم و یا عدم فروش نفت داشت شاهد سقوط دینار آن‌ها هم بودیم.

این کارشناس امور اقتصادی با اشاره به ثبات پول لبنان و یا افغانستان، یادآور شد: افغانستان دارای اقتصاد کوچکی است، اما همین کوچک بودن اقتصاد این کشور با کمک‌های خارجی که به صورت دلار صورت می‌گیرد، توانسته است در اقتصاد این کشور تأثیرگذار باشد و ارزش پولی آن را به یک ثباتی برساند.

وی ادامه داد: در خصوص ثبات و ارزش پول لبنان هم باید گفت که بیشتر جمعیت لبنان که در خارج از این کشور زندگی می‌کنند تأثیر زیادی در ارزآوری به بیروت دارند. اقتصاد و درآمد آن‌ها به جای اینکه به لیر باشد به دلار است و قابل قیاس با ایران نیست.

شاکری یادآور شد: ایران که واحد پولی آن ثبات و قوام چندانی ندارد به این دلیل است که از کمک‌های خارجی برخوردار نیست. اما این مسأله رافع این مسوولیت نیست و باید گفت که در زمان برجام باید برای مدیریت این روز‌ها دارای برنامه می‌بودیم نه اینکه سوء‌مدیریت‌ها خودش را در این باره نشان دهد.