مروری بر نوسانات قیمت ارز در یک ماه گذشته

خبرگزاری فارس: افت نرخ ارز در هفته گذشته به گونه‌ای بود که موجب تعجب همگان شد. نرخ از 3700 تومان در مرداد ماه سال گذشته آرام، آرام رشد کرد و تا پایان سال 96 به 4700 تومان هم رسید و در فروردین ماه 6 هزارتومان هم قیمت خورد. از 21 فروردین صرافی‌ها بسته شد اما قیمت ارز به رشد خود ادامه داد. 7 هزار تومان، 8 هزار تومان، ... و یکباره در مدت دو هفته یک جهش به 19 هزار تومان. در تمام این مدت بانک مرکزی و مسئولان دولت به غیر از راه‌اندازی نصفه و نیمه بازار ثانویه ارزی و تامین پر حرف و حدیث ارز برای واردات کالاهای اساسی به نرخ 4200 تومان، کار دیگری انجام ندادند. رکورد 19 هزار تومانی ارز روز چهارشنبه به ثبت رسید و از شنبه بانک مرکزی موج کاهش قیمت ارز را به راه انداخت. در گام اول در رسانه‌ها از احتمال ریزش قیمت ارز سخن به میان آمد و فردای آن روز بانک مرکزی با خرید و فروش ارز که در بعضی منابع میزان آن 30 میلیون یورو اعلام شد، جرقه کاهش قیمت‌ها را زد. این اتفاق، توپ قیمت‌ها را در سراشیبی قرار داد و مردم عادی که برای حفظ ارزش دارایی خود مقداری ارز خریده بودند را به بازار کشاند. بعضی رسانه‌ها نیز با هیجان‌زدگی حتی پا را فراتر از مرز واقعیت گذاشت و خبرهایی درخصوص کاهش قیمت ارز تا 10 هزار تومان و حتی 8 هزار تومان و 7 هزار تومان منتشر کردند. البته قیمت ارز در واقعیت کاهش یافته بود اما میزان کاهش طبعا به میزانی که در شبکه‌های اجتماعی اعلام می‌شد نبود. اما در همان زمان بررسی و مشاهدات خبرنگاران در میدان و خیابان فردوسی نشان می‌داد قیمت واقعی ارز در دامنه 13 تا 14 هزار تومان است و به هیچ وجه خبری از نرخ 8 هزار و 10 هزار تومان نبود. عجیب‌تر آنکه فردای آن روز، قیمت‌ها در بازار آزاد رو به افزایش گذاشت و صرافی‌ها دلار را 14200 تومان و دلالان 15500 تومان معامله می‌کردند اما در همان روزها شبکه‌های اجتماعی همچنان مملو از خبرهایی درباره موج شدید کاهش قیمت ارز بود. صدایی که البته جز در فضای مجازی، جای دیگری شنیده نمی‌شد و عملا تاثیر خاصی در واقعیت بیرونی نداشت. بعد از ظهر همان روز بانک مرکزی بالاخره یک بخشنامه صادر کرد با این محتوا که صرافی‌ها می‌توانند تا سقف 5 هزار یورو برای همه تقاضاها ارز بفروشند. این بخشنامه یک اثر مثبت در بازار داشت و موجب افت قیمت دلار تا حدود 13 هزار تومان شد. بانک مرکزی از صرافی‌های بانک‌ها خواست که از دارندگان ارز، ارز به قیمت 10 هزار تومان و 11 هزار تومان بخرند تا مبدا مردم عادی با مشکل مواجه شوند. جوّ کاهش قیمت ارز ادامه داشت تا اینکه، یکشنبه از ابتدای آغاز به کار بازار و همزمان با مذاکرات مجلس درباره بررسی لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم ( CFT ) نرخ ارز روی تابلو‌های صرافی‌ها به 12700 و 12600 تومان کاهش یافت. در چنین شرایطی باز هم بعضی رسانه‌ها، خبر از حضور گسترده مردم در بازار برای فروش ارز و کاهش قیمت‌ها به حدود 11 هزار تومان را روی خروجی خود قرار دادند و در کانال‌های خبری بازنشر کردند. اما در همان ساعات، مشاهدات خبرنگاران از بازار ارز در آن ساعات گویای این بود که در اغلب صرافی‌ها ارز با هیچ نرخی به فروش نمی‌رسد و فقط یک صرافی فروشنده دلار به قیمت 13150 تومان بود. وضعیت بازار خیلی عجیب بود. هم ارزی برای فروش نیست، هم نرخ 12700 تومان ظاهرا به اجبار و اکراه روی تابلو صرافی‌ها درج شده بود و دلالان هم در همان حدود قیمتی نرخ پیشنهاد می‌کردند. وضعیتی که طبیعتا نمی‌توانست حتی برای مدت کوتاهی در حد چند ساعت هم پایدار باشد. دقیقا یک ساعت بعد سیر صعودی بهای ارز آغاز شد و تا پایان فعالیت بازار، قیمت ارز به 13 هزار و 500 تومان رسید. امروز هم در ادامه روند افزایشی قیمت، بهای دلار از 14 هزار تومان عبور کرد و حتی برخی صرافی‌ها بیش از 14500 تومان هم ارز می‌فروختند.

* قیمت دلار

جدول و نمودار بالا و شواهد ذکر شده در بندهای قبلی، به روشنی گویای آن است که دولت و بانک مرکزی اقدامی برای کنترل نرخ ارز تا رسیدن به عدد 19 هزار تومان انجام ندادند. سوال مهم اینجاست که چرا تنها چند روز مانده به بررسی لایحه CFT در مجلس، دکمه کاهش نرخ ارز در بازار زده شد و جریان‌سازی عجیب افت قیمت آغاز شد؟ و چرا تنها چند ساعت بعد از تصویب لایحه در مجلس سیر صعودی قیمت‌ها آغاز شد چنانکه امروز 17 مهر ماه قیمت ارز به حدود 14 هزار و 700 تومان رسیده است؟ اگر یک بار دیگر فرایند تغییرات نرخ ارز در ماه‌های اخیر را بررسی کنیم، به این نکته می‌رسیم که قطعا نرخ 3700 تومان برای ارز نرخی نبود که متناسب با مولفه‌های واقعی اقتصاد ایران و تنظیم‌کننده سطح تولید، واردات و صادرات باشد. به اعتقاد تعداد قابل توجهی از اساتید اقتصاد ایران نرخ موثر و واقعی ارز برای اقتصاد ایران حداکثر حدود 7 تا 8 هزار تومان است. و قطعا وقتی نرخ ارز به 19 هزار تومان می‌رسد، این نرخ‌های هیجانی و غیرواقعی است. اما کسی از خود نمی‌پرسد دولت و بانک مرکزی در آن روزها کجا بودند و چرا سیاستی و اقدامی برای کنترل قیمت‌ها اتخاذ نمی‌شد؟ این سوالی است که اقتصاد دانان زیادی به آن اشاره کرده‌اند. چنانکه سیدکمال سیدعلی معاون اسبق ارزی بانک مرکزی در گفت‌وگو با فارس گفت:« با توجه به افزایش صادرات، افت واردات و بهای نفت بازار ارز کشور قابل مدیریت است و بانک مرکزی می‌تواند نرخ بازار آزاد را به نرخ بازار ثانویه نزدیک کند.» مهدی تقوی اقتصاددان حامی دولت نیز در این باره فارس گفت:«دولت اگر بخواهد، می‌تواند نرخ ارز را کنترل کند و به نظر من کنترل نرخ ارز برای کنترل تورم بوده است و امیدوارم بانک مرکزی سیاست‌های کنترلی خود را افزایش دهد، تا قیمت ارز روند کاهشی خود را داشته باشد» یحیی آل اسحاق هم درباره مداخله دولت گفته است:« اگر اقدام بانک مرکزی برای کنترل بازار دو ماه و حتی یک هفته قبل صورت می‌گرفت، اوضاع اصلا به اینجا نمی‌رسید که دشمن شاد شود. تا حدی که برای براندازی نظام برنامه‌ریزی کنند و به هم وعده دهند.» تقریبا همه اقتصاددانان متفق‌القول هستند که مداخله بانک مرکزی باید ادامه می‌یافت.اما سوال این است که چرا موج کاهش قیمت‌ها فروکش کرد و به سیر صعودی تبدیل شد؟ چرا به مردم درباره ریزش قیمت ارز هشدار داده نمی‌شود؟ برنامه ورود بانک مرکزی به بازار و خرید و فروش ارز در بازار به کجا رسید؟ چرا برنامه مداخله بانک مرکزی علیرغم تاکید فراوان اقتصاددانان از طیف‌های مختلف فکری و سیاسی ادامه پیدا نکرد؟ منصرف کردن مردم از ورود به بازار ارز و خرید و ارز در جای خود اقدام درستی است و می‌تواند اثرات مثبتی حتی از جهت کاهش تقاضا و در نهایت افت قیمت‌ها داشته باشد اما وقتی این موج موقتی و بدون تغییر در سیاست‌های اقتصادی، ارزی و اصلاح ساختار بازار ارز باشد، اثرات آن کوتاه مدت خواهد بود. این تصویرسازی غلط در آینده تاثیرات منفی و معکوس بسیار زیادی روی نرخ ارز خواهد گذاشت و کنترل نرخ آن را دشوارتر خواهد کرد.