قرارداد‌های بلند مدت صادرات گاز تضمین درآمد کشور در دوران تحریم

خبرگزاری فارس: رشد روزافزون مصرف گاز در جهان، با توجه به مزایای آن نسبت به دیگر سوخت‌های فسیلی، باعث شده است تا این انرژی جایگاه ویژه‌ای در سبد مصرفی کشور‌های مصرف کننده‌ی عمده انرژی قرار گیرد. به همین دلیل کشور‌های مصرف کننده انرژی جهان در حال برنامه ریزی‌های گسترده برای افزایش سهم گاز در سبد مصرفی انرژی خود و همچنین درصدد انعقاد قرارداد‌های بلند مدت با کشور‌های تولید کننده برای واردات تضیمن شده گاز مورد نیاز خود از این کشور‌ها هستند. کشور‌های مصرف کننده عمده انرژی در جهان بدنبال جایگزینی گاز به جای سوخت‌های فسیلی دیگر برای تولید برق هستند. از طرفی، چون تولید برق مستقیما با رفاه و زندگی مردم و چرخ صنعت در ارتباط است، بنابراین تولید برق پایدار و بالطبع آن تامین پایدار گاز برای تولید برق یکی از مولفه‌های امنیت انرژی برای کشور‌ها محسوب می­‌شود. از همین رو کشور‌های مصرف کننده بدنبال انعقاد قرارداد‌های بلند مدت خرید گاز از کشور‌های تولید کننده هستند تا بتوانند در بلند مدت گاز مورد نیاز کشورشان را به صورت پایدار تامین کنند. از سوی دیگر بدلیل ماهیت منطقه‌ای ساختار بازار گاز و همچنین بدلیل تعداد کمتر تولید کنندگان گاز طبیعی برخلاف نفت خام، عملا گزینه‌های کشور‌های وارد کننده برای تامین گاز مورد نیاز خود بسیار محدود است چرا که این کشور‌ها نیازمند تامین گاز مورد نیاز خود از یک کشور نزدیک و با تولید قابل توجهی گاز برای بلندمدت هستند. این موضوع کشور‌های وارد کننده گاز را مجبور می‌کند تا قرارداد‌های بلند مدتی برای تامین گاز مورد نیاز خود منعقد کنند تا فرصت‌های تامین گاز توسط دیگر کشور‌های وارد کننده از دسترس آن‌ها خارج نگردد، چراکه همانطور که گفته شد، این موضوع مستقیما با امنیت انرژی و برنامه توسعه این کشور‌ها مرتبط است. نکته­ دیگری که موجب شده است تا قرارداد‌های فروش گاز به صورت بلند مدت منعقد گردد، به ماهیت گاز طبیعی و عدم امکان ذخیره سازی آن برمی­گردد، چرا که گاز طبیعی به دلیل حجم بالای خود بر خلاف نفت خام امکان ذخیره سازی در حجم‌های بالا ندارد. به همین دلیل عملا قبل از مشخص بودن محل مصرف گاز تولیدی یک میدان، کشور تولید کننده اقدام به توسعه میدان خود نمی‌کند. چرا که همزمان با توسعه یک میدان گازی، قرارداد صادرات گاز آن نیز باید با دیگر کشور‌ها منعقد گردد تا بلافاصله پس از تولید صادرات گاز طبیعی آغاز و گاز تولید شده مصرف گردد. از طرف دیگر با توجه به اینکه توسعه میدان و خطوط انتقال آن تا مقصد پروژه‌ای زمان بر و هزینه‌بر خواهد بود، عملا هر دو کشور صادرکننده و وارد کننده با انعقاد قرارداد بلندمدت در توسعه و تولید و انتقال گاز مشارکت می‌کنند تا در ضمن انجام فرایند از منافع خود مطمئن باشند. نکته قابل توجه در رابطه با قرارداد‌های گازی بندی موسوم به بند بخر یا بپرداز یا TAKE OR PAY است. بر طبق این بند کشور وارد کننده ملزم است تا حجم مشخصی از گاز را هر ساله دریافت کرده و پول آن را نیز پرداخت کند. حتی در صورت عدم دریافت گاز طبیعی نیز کشور وارد کننده ملزن به پرداخت پول مربوط به این حجم مشخص از گاز است. بندی که با توجه به ماهیت گاز طبیعی و ساختار بازار آن که در بخش قبل توضیح داده شد منطق آن قابل درک است. با توجه به نکاتی که پیرامون طولانی مدت بودن قراداد‌های صادرات گاز ذکر شد، کشور‌های واردکننده با توجه به قرارداد بلندمدت خرید گاز ملزم به انجام تعهدات خود حتی در زمان تحریم خواهند بود چرا که این قرارداد‌ها در زمان تحریم نیز نافذ و قابل پیگیری حقوقی است. تداوم صادرات گاز ایران به ترکیه و مستثنی شدن این صادرات از تحریم‌های امریکا در دوران تحریم قبلی تاییدی بر این موضوع است. بی تردید صادرات گاز، فرصت بسیار مناسبی برای کشور‌های تولید کننده آن خواهد بود تا با انعقاد قرارداد‌های بلند مدت صادرات گاز، امنیت انرژی کشور‌های مصرف کننده را به امنیت خود گره بزنند. از همین رو تحریم پذیری صادرات گاز نیز با توجه به این موضوع تقریبا منتفی خواهد بود؛ بنابراین صادرات گاز برای ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز دنیا و با توجه به احتمال بسیار اندک تحریم پذیر بودن گاز، فرصت طلایی را ایجاد کرده است تا با عقد قرارداد‌های بلند مدت صادرات گاز با کشور‌های همسایه که بازاری بیش از یک میلیاردی نفری را دارند، بتواند در زمان تحریم، درآمد ارزی حاصل از آن را جایگزین فروش نفت خود کند. پرواضح است که انعقاد قرارداد‌های صادرات گاز با کشور‌های همسایه هرگز به معنای ارزان‌فروشی گاز یا تحویل گاز با قیمت‌های بی‌ربط و بدون توجیه اقتصادی به واسطه‌ها یا شرکت‌های طرف قرارداد نیست. به همین دلیل است که ایران باید یکی از بهترین و قوی‌ترین واحد‌های کارشناسی قیمت‌گذاری و قاعده‌گذاری برای صادرات گاز را در اختیار داشته باشد تا مانند موارد مشابه مجبور نباشد هر فرمولی که از سوی خریداران و به خصوص شرکت‌های واسطه غیر دولتی خارجی مخصوصا در کشور‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس دیکته می‌شود را بدون بررسی کارشناسی بپذیرد. کمااینکه پذیرفتن غیر کارشناسی قیمت‌های پرت و فرمول‌های تحمیلی در سال‌های دور روی همه قرارداد‌های صادرات گاز ایران تاثیر منفی گذاشته است.