ریشه تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران

خبرگزاری فارس: کامران ندری، مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی پیرامون چرایی عدم جذب مناسب نقدینگی عظیم سرگردان از طریق بازار سرمایه گفت: بازار سرمایه ایران به دلیل عدم عمق کافی و در عین حال حرکت نکردن به سمت انتشار اوراق بهادار متنوع برای صنایع گوناگون در حالی نتوانسته چندان در جذب نقدینگی سرگردان موفق باشد که تنها دولت طی سالیان اخیر برای تسویه بدهی خود به پیمانکاران و طلبکاران به سمت بازار بدهی و انتشار اوراق بهادار گام برداشته است.

وی افزود:امروزه در کشور‌های مختلف دولت‌ها از طریق انتشار اوراق بهادار در بازار بدهی و سرمایه اقدام به تأمین بودجه مالی خود می‌کنند در حالی که بازار‌های مالی آن‌ها نیز از تعمیق کافی برای جذب سرمایه برخوردار است.

در بازار بدهی چنانچه نقدینگی سرازیر شود علاوه بر کاهش نرخ سود این اوراق، می‌توان انتظار داشت که قیمت اوراق مذکور در تابلوی معاملات بورس با رشد روبرو شود بر همین اساس بازدهی که مردم در شرایط تورمی انتظار دارند در این فرایند بدست نخواهد آمد.

*چرا سرمایه به ارز و طلا تبدیل می‌شود؟

به گفته این کارشناس اقتصادی صاحبان نقدینگی انتظار دارند با توجه به تأثیر روانی تحریم‌های پیش رو با موج تورمی شدیدی مواجه باشند و بر همین اساس به دنبال دارایی‌های برخوردار از ارزش ذاتی همچون طلا و ارز و یا آن دسته از کالا‌های فیزیکی بادوامی مثل خودرو هستند که ضمن برخورداری از نقد شوندگی بیشتر، بتواند برای برای سرمایه آن‌ها حفظ ارزش کند.

ندری نقد شوندگی بالای دارایی‌های مالی در بورس را از ویژگی‌های بارز این بازار خواند و گفت: بازار سهام با وجود این ویژگی ممتاز، اما هنوز از عمق کافی برای جذب سرمایه برخوردار نیست و در صورت انباشته شدن تقاضا برای خرید اوراق در بازار بدهی با کاهش نرخ بهره و به تبع آن افزایش قیمت بازاری این اوراق مواجه می‌شود؛ بنابراین عدم تعمیق مناسب بازار سرمایه منجر به ناتوانی آن برای جذب نقدینگی سرگردان شده است.

* درآمد‌های نفتی مانع بهره‌گیری کشور از ابزار‌های جدید تامین مالی شد

مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی افزود: وقتی بازار سرمایه از تنوع کافی ابزار‌ها برخوردار نیست بطور طبیعی بازده مورد انتظار برای صاحبان سرمایه به دست نمی‌آید. این در حالی است که بازار سرمایه حتی در مقایسه با رشد قیمت سکه طلا و ارز همچنان ارزنده است، اما با رشد چندانی مواجه نبوده است؛ با این همه همچنان تمایل برای تبدیل سرمایه به ارز حتی نسبت به اوراق خزانه اسلامی به دلیل وجود بازده قابل قبول برای سرمایه گذار وجود دارد.

وی ادامه داد: در این رابطه بازار بدهی گاهی اوقات با مشکلات شرعی نیز در کنار عدم تعمیق کافی این بازار مواجه است که مانع جذب مناسب سرمایه به سمت آن می‌شود. به عبارتی این مشکلات باعث می‌شود تا اقدام‌هایی به شکل ظاهری یا صوری شکل گیرد و یا سازوکار‌هایی که فق‌ها برای انتشار صکوک و اوراق اجاره تعریف کرده‌اند در فرایند انتشار اوراق چندان دقیق نیست.

ندری با بیان اینکه تکیه بر درآمد‌های نفتی از گذشته تا کنون باعث بی نیازی کشور از بازار بدهی و سرمایه و استقراض بر پایه تأمین مالی از طریق این بازار‌ها شده است، گفت: این موضوع باعث عدم تقویت ساختار‌های اقتصادی و تضعیف نظام مالیاتی کشور در مقایسه با سایر کشور‌ها شده است.

وی افزود: در عین حال دولت‌های گوناگون برای جذب آرای عمومی تلاش کرده‌اند به جای اصلاحات در نظام مالیاتی کشور، از طریق تفکر عوامانه از حمایت گروه‌های مختلف برخوردار باشند.

به اعتقاد این کارشناس اقتصادی، ریشه اصلی تحریم‌های مختلف بر علیه اقتصاد ایران ناشی از اطلاع آمریکایی‌ها از اقتصاد کاملاً نفتی کشور است بر این اساس تلاش می‌کنند تا متلاشی شدن این درآمد را هدف بگیرند.

* اقتصاد نفتی مانع از گرایش به دانش اقتصاد شده است

وی افزود:برای ایجاد بنیان‌های اقتصادی نیاز به تخصص و تبحر در لایه‌های مدیریتی است در حالی که اقتصاد ایران بر روی شبکه‌ای از رانت جویی و لابی گری در اقتصاد ایران استوار شده که تنها راهکار آن‌ها استفاده از رانت‌های نفتی است. در این راستا وابستگی کشور به درآمد نفتی مانع از گرایش به دانشی شده که در حوزه علوم اقتصادی و اجتماعی وجود دارد و از تجربه کشور‌های موفق در حوزه علوم مالی و اقتصادی بهره‌ای نداشته است.

ندری در پاسخ به این پرسش که آیا با توجه به تکرار برخی رویداد‌های مشابه کشور ونزوئلا در ایران می‌توان منتظر وقوع چنین اتفاق‌هایی و برپایی اقتصاد کوپنی بود، گفت: احتمال قوع رخداد‌هایی مشابه اقتصاد ونزوئلا در ایران وجود دارد، اما به لحاظ ساختاری، مدیریتی و تمدنی می‌توان وضعیت بهتر اقتصاد ایران نسبت به این کشور را متصور بود.

وی اضافه کرد: در شرایط فعلی با فرض تحمیل جنگ اقتصادی، اما هنوز این کارزار به طور تمام عیار پیاده نشده و ترس و نگرانی در اقتصاد عمومیت پیدا نکرده است. در این میان عدم توسعه و استحکام بنیان‌های ضربه گیر در جنگ اقتصادی به دلیل وابستگی کشور به درآمد نفتی باعث شده تا برخی با ارائه طرح‌های خیالی مدعی اختراع چرخ باشند.

به باور وی چنین طرح‌هایی حتی با فرض بومی بودن، اما در هیچ کجای دنیا قابلیت اجرا نداشته و بدون استفاده از تجربیات آزمایش شده در دنیای خارج نمی‌تواند فقط به اتکای ایده و طرح یک شبه اجرا شود.

وی ادامه داد: برخی لایه‌های اقتصاد ایران در علم و دانش در حالی به سمت تخیل گرایش پبدا کرده که به لحاظ درآمد نفتی همواره تصور اینکه هر نیازی را می‌توان برطرف کرد ایجاد شده بود.

وی افزود: کشور‌هایی همچون ایران که وابسته به درآمد نفتی هستند بطور معمول از اصطلاح "نفرین منابع" برای آن‌ها یاد می‌شود که به جای توسعه، اما این منابع منجر به عقب ماندگی آن‌ها شده است؛ با این همه در مقایسه با دیگر کشور‌ها از جمله ونزوئلا و یا زیمبابوه، وضعیت اقتصاد ایران بهتر است هر چند که در شان و منزلت مردم ریشه دار و متمدن ایران نیست.

*دورنمای قیمت ارز و هنر دولت برای مدیریت

مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی پیرامون وضعیت پر التهاب بازار ارز و دورنمای آن نیز یادآور شد: رشد یک باره قیمت ارز بطوری که ظرف یک یا دو هفته با افزایش ۱۰۰ درصدی روبرو شود را نمی‌توان به درستی مدیریت کرد چرا که در این حالت باید گفت: اقتصاد وارد فاز ابرتورمی شده است.

وی اضافه کرد: گرچه نمی‌توان مانع از افزایش قیمت ارز در این شرایط شد، اما بطور حتم می‌توان حتی با وجود تحریم‌های تضعیف کننده می‌توان مانع از شتاب و آهنگ رشد قیمت ارز شد. به عبارتی با کند شدن این آهنگ از طریق مدیریت منسجم و کارآمد اگر چه نمی‌توان مانع از افزایش قیمت‌ها شد، اما از جهش شتابان آن می‌توان کاست.

وی تصریح کرد: در حال حاضر ظرفیت موجود در کشور به لحاظ برخورداری از مدیران باسابقه در گذشته و امروز می‌تواند به دولت کمک کند تا با هنرمندی تمام از این ظرفیت برای جلوگیری از آهنگ رشد شتابان نرخ ارز استفاده کند. هر چند که افزایش مداوم قیمت‌ها و تأثیر پذیری از صدمات تحریم‌ها با توجه به تجربه اقتصاد ونزوئلا بطور کلی منتفی نیست.