۸ راهکار پیشنهادی برای برون رفت از وضعیت فعلی برق

خبرگزاری فارس: از دولت در سایه سعید جلیلی، یکی از وظایف مهم وزارت نیرو و دستگاه‌های مدیریتی عظیم ذیل نظر آن در بخش برق و انرژی نظیر شرکت توانیر، شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی، شرکت‌های برق منطقه‌ای و ... برآورد صحیح از مصرف برق سالیانه و سال‌های آتی کشور است. متناسب با این برآورد انتظار است برنامه‌ریزی لازم برای مدیریت و افزایش توان تولید برق در دستور کار باشد و هزینه‌های لازم جهت تأمین آن خواه از طریق اعمال تعرفه منطقی برق و خواه از طریق یارانه تأمین شود که کلیات آن در اسناد بالادستی انرژی کشور قطعاً پیش بینی شده است. خاموشی‌ها در حالی است که بخشی از صنایع تولیدی کشور بنا به دلایلی هم اکنون فعال نیستند که اگر بودند شرایطی که برای شبکه برق کشور ایجاد می‌شد نگران کننده‌تر بود. این خاموشی‌ها که آشکار و غیر قابل انکار است نتیجه ضعف مدیریت در حوزه برق کشور و در قوانین بودجه و تخصیص منابع مالی و خصوصاً نادیده گرفتن نقش بخش خصوصی در این صنعت است.

به عنوان نمونه یکی از علل اصلی خاموشی‌ها از سوی مسئولان وزارت نیرو خارج از مدار بودن نیروگاه‌های برق آبی به دلیل تنش‌های آبی اخیر در کشور مطرح می‌شود. این نکته صحیح است، اما نکته قابل تأمل این است که این وزارتخانه در حالی سالهاست به اطلاع رسانی چالش‌های آبی برای عموم مردم می‌پردازد که خود به عنوان اولین مخاطب به آن توجه لازم را ندارد و گویا از تغییر اقلیم و کاهش منابع آب پشت سد‌ها تا کنون اطلاعی نداشته است تا بتواند برنامه ریزی برای منابع جایگزین تولید برق در زمان مناسب و قبل از بحران را چاره اندیشی کند.

با این سبک از مدیریت می‌توان پیش بینی کرد تعهدات اخیر که در خصوص گاز‌های گلخانه‌ای و گاز کربنیک در کشور مطرح است احتمالاً در آینده‌ای نه چندان دور سرنوشتی را برای نیروگاه‌های حرارتی کشور رقم خواهند زد که امروز برای نیروگاه‌های برق آبی شاهد آن هستیم، یعنی عدم توجه به آن تا زمان رسیدن به بحران و خروج نیروگاه‌های حرارتی از مدار تولید به علت تعهد کاهش تولید گاز کربنیک! عدم مشارکت بخش خصوص که سهم قابل توجهی را در تولید دارد، در جلسات تصمیم‌گیری نحوه توزیع و تولید و بی توجهی به خواسته‌های آنان غیرمنصفانه بوده و انگیزه این بخش در سرمایه گذاری‌های توسعه‌ای را از بین می‌برد. با بی انگیزه نمودن بخش خصوصی که طبق قوانین جاری بار سنگین تولید برق قرار است، بر دوش آنان باشد، مشکلات تأمین و توزیع برق بیش از پیش خواهد شد. با عنایت به فرسوده بودن نیروگاه‌های حرارتی و راندمان پایین آنها، توجه ویژه به توسعه برق‌های نو به ویژه هسته‌ای که برای آن سرمایه گذاری شده است، در کشور یک ضرورت است، اما متأسفانه تاکنون به دلایل مختلف حمایت خوبی از آن‌ها نمی‌شود. همه این موارد گویای این مطلب است که علی رغم ادعا‌های صورت گرفته مبنی بر برنامه ریزی و درایت، در حوزه برق اقدامات و دستاورد‌ها در خور شأن خدمتگزاری انقلاب اسلامی به مردم نیست. وضعیت فعلی برق کشور: ۱- ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور اعم از حرارتی، برق آبی، اتمی و تجدید پذیر در حدود ۷۵ هزار مگاوات است که در حدود ۵۷ هزار مگاوات توان تولیدی دارند. ۲- به علت کاهش ذخیره آب سد‌ها برخی از نیروگاه‌های برق آبی در مدار تولید نیستند که البته از سال‌ها قبل قابل پیش بینی بود. ۳- به علت فرسودگی و مشکلات در نگهداری و تعمیرات، برخی از نیروگاه‌های حرارتی در مدار نیستند و یا امکان تولید با حداکثر ظرفیت را ندارند که عامل اصلی آن بدهی‌های بالای وزارت نیرو به این نیروگاه‌ها است. وزارت نیرو خود می‌داند که حیات و بقای نیروگاه‌های خصوصی متصل به پرداخت بهای برق تولیدی آنهاست، ولی با این وجود پرداخت‌ها به موقع و کامل انجام نشده است. ۴- ساختار وزارت نیرو هزینه‌های زیادی را به صنعت برق تحمیل کرده است که ناشی از عدم واگذاری برخی امور اجرایی به بخش خصوصی است. این تمرکز گرایی موجب لختی در انجام وظایف اصلی و از آن مهمتر بالا رفتن قیمت تمام شده برق شده است. عدم امکان مشارکت بخش خصوصی در شبکه توزیع حادتر است و باعث انحصار طلبی شده و فضای رقابتی در عرضه برق به مشترکان عملاً وجود ندارد. ۵- توسعه نیروگاه‌های دولتی ممنوعیت دارد و بخش خصوص بعلت بی اعتمادی به وزارت نیرو که ناشی از بدهی سنگین و بدحسابی‌هاست، حاضر به سرمایه گذاری و ساخت نیروگاه‌های جدید نیست. ۶- نیروگاه‌های تجدید پذیر که امروزه مردم به خوبی به اهمیت و کارایی آن‌ها پی برده‌اند، در بدنه وزارت نیرو اغلب به عنوان یک موضوع فانتزی یاد می‌شود. نرخ خرید برق تضمینی از این نیروگاه‌ها در حدودی است که لزوما برای همه‌ی انواع آن‌ها توجیه اقتصادی جهت ساخت و بهره برداری از این نیروگاه‌ها وجود ندارد. ۷- نیروگاه‌های اتمی نیز که پرونده‌ای پر واضح دارند. خواست و اراده و ضرورت کشور است، اما با مسایل سیاسی گره خورده و در طول زمان در حد انتظار، پیشرفت و توسعه ندارد. ۸- تلفات در شبکه برق کشور بالاست و در حدود ۱۴ درصد اعلام می‌شود که حدود ۳ درصد آن در بخش انتقال و حدود ۱۱ درصد آن در بخش توزیع است. راهکار‌های پیشنهادی برای برون رفت از وضعیت فعلی: ۱- عبور مصرف از ظرفیت واقعی تولید یعنی عدد ۵۷۰۰۰ مگاوات یعنی قطع سراسری برق و آسیب به زیرساخت‌های کشور که نباید تحت هیچ شرایطی اتفاق بیفتد. مسایل مربوط به برق نیز نظیر اغلب موضوعات دیگر راهکار یک شبه ندارد و نیازمند ایجاد و توسعه زیرساخت‌ها و برنامه ریزی‌های بلند مدت است. ۲- چنانچه اشاره شد یکی از ریشه ای‌ترین مشکلات برق کشور بدهی چندین هزار میلیارد تومانی وزارت نیرو به نیروگاه هاست. برای رفع این بدهی باید به اجرای صحیح قوانین مربوط به یارانه‌ها و حامل‌های انرژی پایبند باشیم، باید اعتبارات تخصیص داده شده را صرفاً در محل خود مصرف نماییم و از همه مهمتر الگوی تعرفه گذاری قیمت برق را اصلاح نماییم. البته این اصلاح به معنای افزایش بهای برق برای همه مشترکان به یک اندازه نیست، بلکه بهای برق برای مشترکین متناسب با میزان مصرف ایشان محاسبه و دریافت خواهد شد. این الگوی اصلاحی مشترکین را به رعایت الگوی مصرف تشویق می‌کند و نسبت به زیاده روی در مصرف بازدارنده خواهد بود. البته در کنار اصلاح الگوی تعرفه گذاری، وزارت نیرو نیز باید بتواند اصلاح قیمت برق را اعمال نماید که محدودیت برای ایشان وجود دارد. ۳- تغییرات در الگو‌های رفتاری و سبک زندگی، پیشرفت فناوری و صنایع، ضرورتی را ایجاد می‌نماید که باید نگاه واقع بینانه تری به میزان مصرف برق در کشور داشته باشیم. ضرورت دارد در برآورد نیاز‌های کشور بازنگری جدی داشته باشیم. ۴- کاهش بدهی‌های دولت به بخش خصوصی، پرداخت کامل و به موقع بهای برق تولیدی نیروگاه‌ها و اصلاح در برخی قوانین و قرارداد‌های وزارت نیرو با نیروگاه‌های بخش خصوصی، سرمایه گذاران بخش خصوصی را برای ایجاد نیروگاه‌های جدید که در کوتاه مدت یک اصل و ضرورت است ترغیب خواهد کرد. در زمینه احداث نیروگاه‌های جدید هرچند از سرمایه گذاری‌های خارجی نباید غافل بود، اما ظرفیت تولیدکنندگان تجهیزات نیروگاهی داخل کشور همواره باید مورد نظر باشد و حضور سرمایه گذاران خارجی را بدون شک باید مشروط به تأمین و توسعه تجهیزات در داخل کشور نمود. ۵- چنانچه اشاره شد تلفات شبکه برق در کشور در خطوط انتقال و خصوصاً در شبکه توزیع حدود ۱۴% است. به هر میزان که از این تلفات بکاهیم به معنای آن است که به همان میزان نیروگاه جدید احداث نموده باشیم. ۶- چابک سازی بدنه وزارت نیرو با برون سپاری و واگذاری برخی امور در حوزه تولید و خصوصاً توزیع برق به بخش خصوصی یک ضرورت است. مقایسه تجربه عملکرد وزارت نیرو با بخش خصوصی در احداث و بهره برداری از نیروگاه‌ها و مدیریت هزینه‌ها گویای توانمندی بالاتر بخش خصوصی و قابلیت رقابتی آن است. این کارآمدی و موفقیت بخش خصوصی را می‌توان در بخش تولید توسعه داد و در بخش توزیع نیز تجربه کرد. ۷- توسعه نیروگاه‌های تجدید پذیر فارغ از انواع آن نیازمند حمایت جدی است. بخش خصوصی و عموم مردم در این عرصه می‌توانند فعالیت مفید و مؤثر داشته باشند. در این حوزه نیاز است عوارض برق که در قبوض مشترکان لحاظ و دریافت می‌گردد، در محل خود مصرف شود. قیمت واقعی تولید برق در کشور باید محاسبه و اعلام شود و متناسب با آن تعرفه قیمت خرید برق تضمینی اصلاح شود.

سرمایه گذاری‌هایی در خصوص فرآوری مواد اولیه برای تولید قطعات و تجهیزات این نیروگاه‌ها ضرورت دارد تا حجم سرمایه گذاری جهت احداث نیروگاه‌های تجدید پذیر و به دنبال آن قیمت تمام شده این نوع برق کاهش یابد. ایجاد آزمایشگاه‌های مرجع برای تست و کنترل کیفیت نیز در این زمینه یکی از نیاز‌های اصلی است که دولت و یا بخش خصوصی می‌توانند در ایجاد و مدیریت آن‌ها مشارکت نمایند. در این میان باید نیروگاه‌های برق آبی کوچک و متوسط که در حال حاضر در کانون توجه نیستند و برای مناطقی از کشور کارآیی دارند، مورد توجه بیشتر قرار گیرند.

۸- توسعه فناوری هسته‌ای و بدنبال آن نیروگاه‌های هسته‌ای همواره یکی از راهبرد‌های اصلی کشور طی سال‌های اخیر بوده و هست که برای آن نیز سرمایه گذاری شده است و کشور افق تامین برق تا میزان ۲۰ هزار مگاوات را از این طریق هدفگذاری نموده است.

سال‌های قبل که بحران‌های برق و آب به این شدت محسوس نبود، ضرورت وجود چنین نیروگاه‌هایی برای برخی مشهود نبود و استقامت کشور در مقابل کارشکنی‌های غرب و اروپا در مسیر توسعه آن را حیاتی نمی‌دانستند.

امروز بر همگان آشکار است که نیروگاه‌های هسته با برق پایدار منشاء آلایندگی سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌های حرارتی را ندارند فلذا با استاندارد‌های محدود کننده بین المللی که البته هر روز بر شدت و سختگیری آن‌ها افزوده می‌شود سازگار است. علاوه بر آن محدودیت نیروگاه‌های برق آبی را ندارد و با قرارگرفتن در کنار سواحل آب‌های آزاد، یک منبع تولید مطمئن آب شیرین محسوب می‌شوند که امروزه از نیاز‌های اساسی و حیاتی کشور محسوب می‌شود.

مزیت دیگر فناوری هسته‌ای بومی شدن در کشور است که با وجود تمام محدودیت‌ها و بدخواهی‌ها وابستگی خارجی ندارد. شایان ذکر است نیروگاه‌های هسته‌ای در ازای هر کیلووات ساعت تولید برق، از ارزانترین نوع نیروگاه‌های ممکن در دنیاست. امید است با همدلی و همکاری و کمک به رفع نارسایی‌های موجود و استقبال از راهکار‌های اجرایی، تلاش جمعی را برای رفع هر چه سریعتر کاستی‌ها متمرکز نماییم و آنچه را مطالبه‌گری و گفتمان انقلاب اسلامی برای رفاه و آسایش پایدار مردم عزیزمان است محقق نماییم.