تهدید ها و فرصت های کارگران مهاجر در ایران

باشگاه خبرنگاران: نیروی کار در هر کشوری از اهرم‌های اصلی توسعه و پیشرفت اقتصادی به شمار می‌رود، به واقع با فعالیت نیروی کار، چرخ اقتصاد، تولید و رونق اقتصادی در هر کشوری می‌چرخد و در صورت خلاء و فقدان این عنصر حائز اهمیت، پیشبرد اهداف اقتصادی سخت و حتی ناممکن خواهد بود. اسدا... فتاحی، یکی از فعالان حوزه کارگری در غرب استان تهران در گفتگو با خبرنگار اقتصاد و انرژی، در تشریح اهمیت و نقش نافذ و تاثیرگذار نیروی کار در اقتصاد، اظهار کرد:نیروی کار، مولفه‌ای محسوب می‌شود که بواسطه کارکرد آن، اهداف اقتصادی از حالت تئوریزه به عملیاتی تبدیل می‌شود و به نوعی می‌توان گفت: بروز برنامه‌های از پیش تعیین شده اقتصادی با اتکای به نیروی کار محقق می‌شود. وی افزود:اهمیت نیروی کار به میزانی است که در برخی کشور‌های توسعه یافته برای جبران خلاء و کاستی در بخش نیروی کار از حیث کمی، بستر را برای جذب نیروی کار از کشور‌های دیگر هموار می‌سازند. فتاحی بیان کرد:با چنین اوصافی هر آنچه از نیروی کار حمایت جدی و معقولانه تری شود به همان میزان روند حصول اهداف تعیین شده در بخش‌های متعدد تولید، توزیع ساخت و ساز و... بیش از پیش تسریع و تسهیل خواهد شد. در مقابل در صورت عدم حمایت کافی از این ظرفیت، دستیابی به افق و چشم اندازی که در بخش‌های مذکور طراحی شده، با موانعی جدی مواجه خواهد شد.

حضور یک میلیون و ۷۵۰ هزار تَبَعِة خارجی در ایران / افغان‌ها بیشترین تعداد اتباع خارجی را به خود اختصاص داده اند آنچنان که گزارش‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد از مجموع جمعیت قریب به ۸۰ میلیون نفری ایران، حدود یک میلیون و ۷۵۰ هزار نفر را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند که حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از این میزان، اتباع افغان هستند. از دیرباز، افاغنه بیشترین جمعیت را در بین اتباع خارجی به خود اختصاص داده اند که همجواری این کشور، شرایط سختِ اشتغال در افغانستان و فراتر از آن جنگ، درگیری و خونریزی چندین ساله در کشور مذکور و اشتراکات فرهنگی و مذهبی دو کشور از عوامل اصلی مهاجرت افغان‌ها به ایران به شمار می‌رود. بنا بر گزارش‌های موجود عمده این اتباع به ترتیب در تهران، استان خراسان رضوی، اصفهان، کرمان و فارس سکونت دارند و البته با عنایت به تکثر اتباع خارجی می‌توان گفت: در تمامی شهر‌های ایران، تعدادی از این گروه‌ها و بخصوص افاغنه سکونت دارند و در حوزه‌های متعدد مشغول به فعالیت هستند. آنچه که در ذیل این گزارش مورد بحث قرار می‌گیرد به موضوع اشتغال اتباع خارجی و مشخصا افاغنه در این مرز و بوم معطوف می‌شود. سئوال اصلی ناظر بر این موضوع است که در شرایطی که یکی از اصلی‌ترین معضلات اقتصادی و اجتماعی ایران به عارضه بیکاری و محدودیت در فرصت‌های شغلی باز می‌گردد، حضور فعالیت اتباع خارجی یا افاغنه فرصت است یا تهدید که به تبع با این اوصاف اولین برداشتی که در ذهن شکل می‌گیرد معطوف به این امر می‌شود که این حضور منفی است و به محدودیت فرصت‌های شغلی می‌افزاید.

حضور اتباع خارجی، روند بیکاری جوانان ایرانی را تشدید می‌کند چندی پیش، حسینعلی حاجی دلیگانی، در گفت و گویی با رسانه‌ها این حضور را غیر سازنده و منفی عنوان کرد. وی در این خصوص می‌گوید: در شرایطی که قریب به ۴ میلیون جوان ایرانی جویای کار در ایران وجود دارد، حضور اتباع بیگانه و فعالیت و اشتغال آن‌ها باعث تشویق دیگر اتباع برای حضور در ایران می‌شود. نماینده مردم شاهین شهر در مجلس شورای اسلامی در ادامه می‌افزاید: بخش قابل توجهی از اتباع بیگانه ساکن در ایران بصورت غیر قانونی وارد کشور شده اند. بخشی از این گروه در حوزه مشاغل ساختمانی مشغول به فعالیت هستندو همین امر عرصه را برای اشتغال جوانان ایرانی در این بخش تنگ‌تر کرده است. وی می‌گوید:برخی معتقدند اتباع ایرانی عمدتا در مشاغلی مشغول به فعالیت می‌شوند که جوانان ایرانی میل و رغبتی به حضور و فعالیت در آن‌ها نشان نمی‌دهند، اما در واقع امر قریب به ۷۰ درصد درخواست‌های مردمی از نمایندگان مجلس به موضوع اشتغال معطوف می‌شود و به نوعی متقاضیانِ کار، برای تامین معیشت خود و خانواده شان به فعالیت در مشاغل مختلف (حتی بخش‌هایی که اتباع بیگانه در آن مشغول به فعالیت هستند) راضی هستند. در نقطه مقابل برخی از مسئولان و کارشناسان همچون حسین رضازاده، نماینده مردم کازرون در مجلس شورای اسلامی معتقد است:کارگران ایرانی به برخی از مشاغل سخت و زیان آور، تَن نمی‌دهند و جایگزین سازی آن‌ها با نیروی کاری که از اتباع تشکیل می‌شود و در مشاغل سخت مشغول به فعالیت هستند سخت و دشوار است. آنچنان که این نماینده مجلس مطرح می‌کند حدود ۵ میلیون تبعه خارجی در کل کشور وجود دارد که این آمار با آنچه که مرکز آمار اعلام کرده فاصله بسیاری دارد؛ لذا با همه این اوصاف، ساماندهی هر چه مطلوب‌تر اتباع خارجی و فرهنگ سازی و آموزش صحیح فرهنگ کار در میان جوانانِ جویایِ کارِ ایرانی، امری ضروری است که در ادامه این گزارش به آن پرداخته خواهد شد.

عوامل تاثیرگذار در میل و رغبت فزاینده اتباع خارجی برای حضور در ایران عوامل و دلایل بسیاری در افزایش میل و رغبت اتباع کشور‌های خارجی عمدتا افغانستانی و پاکستانی تاثیر گذار است. از یکسو مرز‌های گسترده ایران با دو کشور مذکور و اشتراکات مذهبی و از سوی دیگر امنیت پایدار ایران و شرایط مطلوب جاری دراین مرز و بوم از حیث امنیتی در کشورمان که درمقایسه با کشور‌های مذکور به مراتب مطلوب‌تر و حتی غیر قابل مقایسه است و برخی ناهماهنگی و بی برنامگی‌های میان سازمان‌ها و دستگاه‌های ذی ربط و متولی در حوزه اتباع، باعث شده زمینه برای حضور تبعه‌های خارجی از کشور‌های همسایه هموارتر شود. از سوی دیگر نیروی کار ارزانِ اتباع و میل کارفرمایان به جذب چنین افراد و گروه‌هایی باعث شده است بستر برای جذب اتباع خارجی در مشاغل سخت، مطلوب‌تر شود و به واقع ریسک بیکاری در میان این طیف با حضور در ایران بسیار پایین است. به بیان دیگر، در شرایطی که کارفرما حق بیمه‌ای در قبال فعالیت اتباع مذکور پرداخت نمی‌کند، میل و رغبت کارفرمایان به جذب چنین گروه‌هایی بیشتر می‌شود و به موازات آن، این موضوع به معنای فراهم شدن فرصت شغلی مطلوب برای اتباع پاکستانی و بالاخص افغانی است.

چه باید کرد؟ ساماندهی هر چه مطلوب‌تر اتباع خارجی از ضروریاتی است که می‌باید با جدیت در اولویت قرار گیرد، امری که در طول سالیان اخیر، تدابیری برای حصول و تحقق آن اندیشیده شده و اقداماتی نیز عملیاتی و اجرایی شده که با توفیقاتی نیز همراه بوده است، اما همچنان با نقطه مطلوب فاصله بسیاری احساس می‌شود که مصداق این ادعا را می‌توان در حضور و تعدد اتباع خارجی بیگانه غیر مجاز مشاهده کرد. از سوی دیگر می‌باید در راستای آموزش جوانان ایرانی و ارتقای فرهنگ کار و تلاش در آن ها، برنامه ریزی‌های لازم تدوین شود، به واقع تا زمانی که بخش قابل توجهی از جوانان ایرانی، اشتغال را در پشت میز نشینی و کار دولتی خلاصه می‌کنند، وجود و بروز چنین نارسایی‌هایی دور از انتظار نخواهد بود و قطعا در صورت مرتفع شدن این عارضه، با حضور جوانان ایرانی در مشاغل سختی که امروز بواسطه اتباع خارجی پر شده است، معضل بیکاری و مشکلات ناشی از آن تا حدودی کاهش پیدا خواهد کرد.