برنامه دولت فقر مطلق را ریشه کن می‌کند؟

خبرگزاری تسنیم: تلاش برای ریشه‌کن کردن فقر مطلق از مهمترین شعار‌ها و برنامه‌های دولت در بودجه سال ۹۷ بوده است. از بین بردن فقر مطلق تا سال ۱۴۰۰ هم یکی از شعار‌های حسن روحانی هنگام انتخابات دوازدهم ریاست جمهوری بود. آنچه از تعریف‌های اقتصادی بر می‌آید و در حتی در گزارش‌های دولت هم به آن اشاره شده است فقر دو گونه دارد، فقر شدید و فقر مطلق که بر این اساس فقر شدید به خانوار‌هایی اطلاق می‌شود که "اگر تمامی درآمد خانوار صرف تهیه غذا شود سرپرست خانوار قادر به تأمین (۲۰۰۰) کیلو کالری روزانه برای هر فرد بر مبنای سبدمطلوب غذایی نباشد" و فقر مطلق هم شامل خانوار‌هایی می‌شود که به لحاظ درآمدی قادر به تأمین حداقل نیاز‌های اساسی خوراکی و غیرخوراکی (مسکن، پوشاک، درمان و آموزش) خود نباشد. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی که مسئولیت شناسایی فقرا را در بین خانوار‌های مورد حمایت برعهده دارد، تا کنون هیچ گزارشی در مورد تعریف فقر، خط فقر، شمار فقرا و برنامه‌های حمایتی از آن‌ها منتشر نکرده است. در عین حال سازمان برنامه و بودجه بر اساس تعریفی که از فقر شدید و فقر مطلق دارد، تعداد خانوار‌های زیر خط فقر را بیش از ۲ میلیون و ۸۵۸ هزار خانوار اعلام کرده است. به طور حتم دولت در طراحی برنامه‌های خود به لحاظ درآمدی خط فقری را برای شناسایی این افراد در نظر گرفته است که ضرورت دارد آن را اعلام کند. آنچه در صحبت «حذف فقر مطلق» مسئولان به چشم می‌خورد «پرداخت ۷۰ درصد حداقل دستمزد به سه لایه از مردم» است. *پرداخت ۷۰ درصد حداقل دستمزد به سه لایه از مردم ربیعی چندی پیش در مورد خط فقر در کشور گفته بود: این یک مفهوم ذهنی است و ممکن است فقر قابلیتی در جامعه داشته باشیم، این فقر درآمدی یا در منطقه‌ای بیشتر احساس شود؛ به‌گونه‌ای که به‌نظر بنده فقر شهری بی‌رحمانه‌تر از فقر روستایی است، زیرا در آنجا زندگی‌ها با هم مقایسه می‌شوند. وی در مورد عدد و رقم این شاخص گفت: باید کف زندگی را ببینیم و برنامه‌ای در بحث لایحه بودجه داریم که به سه لایه از مردم ۷۰ درصد حداقل دستمزد داده شود. وی تصریح کرد: در این برنامه، مددجویان امداد و بهزیستی، پشت‌نوبتی‌های بهزیستی، زنان سرپرست خانوار که دچار فقر شده‌اند، آسیب‌دیدگان اجتماعی مانند به زندان رفتن اعضای خانواده، بیماران صعب‌العلاج و روستا‌هایی که دچار آسیب هستند و حداقل‌بگیر‌های بیمه‌های اجتماعی شناسایی شده‌اند. وزیر رفاه در مورد این سه لایه که قرار است ۷۰ درصد حداقل دستمزد را دریافت کنند، گفت: لایه پایین و کف جامعه آن‌هایی هستند که مانند سالمندان و معلولان، همیشه این درآمد را باید بگیرند، لایه دوم، افرادی هستند که به اندازه‌ای درآمد دارند، اما حداقل را می‌گیرند و لایه سوم، افرادی هستند که در ظرف یک سال تحت پوشش قرار می‌گیرند، اما سپس توانمند شده و در طرح‌های اشتغال ما می‌روند. *راه بی راهه دولت در تعیین خط فقر پرداخت معادل ۷۰ درصد حداقل دستمزد به عنوان سقف پرداخت انتقالی به خانواد‌های فقیر رقمی معادل ۷۷۹ هزار و ۸۹۸ تومان است. اما با توجه به اینکه حداقل دستمزد در چانه زنی بین دولت، کارگران و کارفرمایان کم و زیاد می‌شود ملاک درستی برای تأمین حداقل ممکن رفاه یا همان فقر مطلق نیست و باید دید آیا با این رقم می‌توان هزینه‌های خوراکی، مسکن، پوشاک، آموزش و درمان یک خانوار را تعیین کرد؟ به نظر می‌رسد که تعریف خط فقر مطلق در برنامه‌های عملیاتی دولت غایب مانده است. رقم ۷۷۹ هزار تومان به رقم ۱.۹ دلار برای هر نفر در روز که توسط بانک جهانی به عنوان خط فقر مطلق و برای اندازه گیری و مقایسه فقر در سطح بین المللی است نزدیک است، چرا که اگر متوسط بعد خانوار را ۳.۵ نفر و نرخ دلار را ۴۲۰۰ تومان در نظر بگیریم، خط فقر به این رقم نزدیک می‌شود. اما بسیاری از کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که در نظر گرفتن معیار ۱.۹ دلار برای هر نفر درست نیست، چرا که تبدیل دلار به ریال به گونه‌ای که یکسان سازی ارزش واقعی هزینه‌های خانوار ایرانی و غیرایرانی وجود ندارد ممکن نیست. نظام تعرفه‌ها، محدودیت‌های مقداری و هزینه بالای مبادله که به دلایل متعددی بر تجارت خارجی کشور حاکم است همگی در کنار فقدان بازار ارز و نظام کنترل دستوری قیمت‌ها از جمله عواملی هستند که مانع از داشتن معیاری مناسب برای تبدیل ارزش واقعی دلار به ریال می‌شوند. از دیگر انتقادات وارده به روش محاسبه دولت این است که معیار ۱.۹ دلار در هر روز بانک جهانی بر مبنای حداقل ممکن رفاه در ۱۵ کشور از فقیرترین کشور‌ها در دهه ۸۰ قرن بیستم محاسبه شده است و شاید شایسته نباشد که معیار حداقل رفاه ممکن خانوار‌های ایرانی در دهه دوم قرن بیست و یکم را با حداقل رفاه ممکن فقیرترین کشور‌های چهار دهه پیش یکسان در نظر گرفت. با توجه به این وضعیت به نظر می‌رسد که رسیدن به هدف دولت برای حذف فقر مطلق بی نتیجه باقی بماند. سازمان برنامه و بودجه هم اخیرا گزارشی مبنی بر «برنامه‌های حمایتی دولت برای کاهش فقر» ارائه کرده است. برداشت‌ها از گزارش دولت این را می‌رساند که باز هم تعریف مشخصی در برنامه‌های دولت دیده نمیشود و خط فقری به طور دقیق تعیین نشده است و مشخص نیست در حال حاضر منظور از فقر مطلق چیست.