شرکت‌ها از سودآوری «صکوک» غافل‌اند

خبرگزاری تسنیم: اکنون مسئله تامین مالی مناسب و آسان و مطمئن یک چالش بزرگ برای بنگاه‌های تولیدی محسوب می‌شود. با توجه به رکود بازار، بازپرداخت تسهیلات بانکی برای تولیدکنندگان با دشواری فراوانی همراه بوده است. اما در این میان تعدادی ابزار‌های های تامین مالی پربازده و سودآوری وجود دارد به نام اوراق بهادار اسلامی (صکوک). اما متاسفانه این ابزار مالی به دلایل نامشخصی و حتی شاید کم کاری مسئولان مالی کشور ناشناخته مانده است. اوراق بهادار اسلامی (صکوک) به عنوان یک ابزار مالی- اسلامی یکی از پر جاذبه‌ترین ابزار‌های مالی نه تنها در کشور‌های اسلامی بلکه در اروپا و آمریکا به حساب می‌آید. در همین باره گفت و گویی داشته ایم با سعید مستشار کارشناس بازار سرمایه و یکی از مدیران اسبق بورس اوراق بهادار. *آموزش؛ قدم اول ورود به بازار متنوع صکوک الان صکوک و اوراق بدهی به عنوان یک روش تامین مالی جذاب در کشور در حال مطرح شدن است. قدم اول ورود شرکت‌ها چه به عنوان سرماه گذار و چه سرمایه پذیر به این بازار چیست؟ قدم اول آن است که شرکت‌ها و بنگاه‌ها باید آشنایی کاملی نسبت به صکوک و انواع مختلف آن داشته باشند و بدانند هر کدام از اوراق مرابحه، اجاره و استصناع و... در چه مواردی کاربرد دارد؛ بنابراین اگرچه روند انتشار صکوک تا به الان مثبت بوده است، اما اعتقاد دارم که نیاز به فرهنگسازی و آموزش بیشتر در حوزه صکوک داریم. با اینکه خود شرکت‌های تامین سرمایه در این حوزه مستقیم ورود می‌کنند و بازاریابی و جذب برای صکوک انجام می‌دهند و سراغ شرکت‌ها می‌روند، اما باید فرهنگ و آموزش عمومی در این حوزه افزایش پیدا کند تا بنگاه‌های اقتصادی که نیاز به تامین مالی کلان دارند، با این ابزار‌های مالی بیشتر اشنا بشوند. *شرکت‌ها از ظرفیت‌های صکوک غافل اند چرا خیلی شرکت‌ها هنوز برای تامین مالی خود به بانک‌ها وابسته اند؟ آیا صکوک دارای جنبه منفی است که شرکت‌ها به آن روی نمی‌آورند؟ متاسفانه الان خیلی از شرکت‌ها هستند که به خاطر عدم شناخت مناسب از ظرفیت‌های ابزار‌های جدید تامین مالی مانند صکوک، ترجیح می‌دهند که از همان روش تامین مالی سنتی یعنی تامین مالی از نظام بانکی استفاده کنند. حتما شرکت‌های ما باید بتوانند از ظرفیت جدید و بالای بازار سرمایه برای تامین مالی استفاده کنند. همچنین باید گفتکه اوراق بدهی و صکوک عموما در پروژه‌های کلان مورد استفاده قرار می‌گیرد مثل ساخت فرودگاه، اگرچه برخی از انواع صکوک هم ماهیتا به پروژه خاصی اختصاص ندارند و میتوانند برای تامین سرمایه در گردش بنگاه‌ها استفاده شوند. *لطمه بانک‌های با سود نجومی، به بازار بورس و صکوک تاثیر سود‌های سپرده نجومی بانک‌های متخلف بر بازار بورس و علی الخصوص اوراق بدهی و صکوک چیست؟ طبیعتا فعالیت نهاد‌های و موسسه‌های مالی غیرمجاز بر اقتصاد کشور، به ویژه در حوزه بازار پول و سرمایه بسیار مخرب است. اتفاقی که بعضا در موسسات مالی غیرمجاز رخ داد، این بود که این موسسه‌ها به دلیل کفایت سرمایه اندک، جذب بیش از حد و خارج از قاعده سپرده‌های مردم و بکارگیری ناصحیح منابع حاصل از سپرده‌ها در برخی حوزه‌های با نقدشوندگی پائین مانند املاک و مستغلات، ناگزیر بودند در شرایط رونق سایر بازار‌ها که احتمال خروج منابع از موسسه توسط سپرده گذاران افزایش می‌یافت، با پیشنهاد سود‌های بالاتر به سپرده گذاران سعی در حفظ منابع به هر قیمتی داشته باشند. در حالیکه این منابع امکان کسب بازده متناسب با سود‌های اعلامی را نداشت و موسسات غیرمجاز در واقع با این کار، فقط بروز بحران را به تأخیر و منافع سپرده گذاران را به مخاطره می‌انداختند، این در حالی بود که اغلب بانک‌ها و موسسات مالی مجاز که نظارت بیشتری از سوی نهاد ناظر یعنی بانک مرکزی بر آن‌ها اعمال میشد، امکان اتخاذ چنین رویکرد را تا حد زیادی نداشتند و همین امر، عملا باعث گردش جریان پولی به سمت نهاد‌های پرریسک شد و مشکلات زیادی را برای سپرده گذاران اینگونه نهاد‌ها ایجاد کرد. آیا به وسیله صکوک امکان جذب سرمایه گذاری خارجی هست؟ صکوک بین المللی و ارزی که در دنیا منشر می‌شود، در کشورمان زیرساخت هایش فراهم است؟ دولت اکنون تمرکز زیادی بر روی موضوع جذب سرمایه‌گذاری خارجی متمرکز دارد. این موضوع به دو شکل میتواند اتفاق بیفتد، ۱. شکل اول، سرمایه گذاری مستقیم خارجی یا اصطلاحا (FDA) است، به اینگونه که یک سرمایه گذار خارجی بطور مستقیم در یک پروژه مانند احداث کارخانه مشارکت و سرمایه گذاری میکند ۲. نوع دوم، بصورت غیرمستقیم و ازطریق سرمایه گذاری در بازار‌های مالی است، مانند خرید سهام شرکت‌های حاضر در بورس و یا خرید سایر انواع اوراق بهادار مانند صکوک که در کشور منتشر میشود. طبیعتا انتشار صکوک ارزی با توجه به شرایط و بازدهی که برای این صکوک متصور است، میتواند یک گزینه جذاب برای سرمایه گذاران خارجی باشد و در حال حاضر هم تمرکز خوبی در این خصوص از سوی مجموعه دولت و سیاست گذاران صورت گرفته است. *هر محصول بورسی تنها با تصویب کمیته فقهی اجازه انتشار دارد شما سابقا که یکی از مدیران ارشد بورس بوده اید، وضعیت قانونی - شرعی و رعایت موازین فقهی معاملات سهام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ همه اوراق صکوک که در بازار سرمایه ایران منتشر میشود، با تایید کمیته فقهی بورس به مرحله انتشار رسیده است. در این کمیته جمعی از فق‌های مبرز و همچنین خبرگان مالی، حقوقی و اقتصادی حضور دارند که انطباق ابزار‌های مالی با مبانی فقهی و اقتصادی را از ابعاد مختلف، مورد بررسی قرار میدهند. هیچ ابزار مالی در شورای عالی بورس تصویب نمی‌شود مگر آنکه کمیته فقهی آن را از نظر شرعی تایید کند. *وقتی کارمند بانک صراحتا درخواست فاکتورصوری می‌کند؛ یعنی فقدان آموزش شما اکنون در بدنه بانکی حضور حضور دارید. قبول دارید سیستم بانکی به شدت دچار ربا و خلاف شرع‌هایی همچون قرارداد‌های صوری هست؟ در حوزه رعایت مسائل فقهی در نظام بانکی هم باید به این موضوع توجه داشت که علاوه بر لزوم وجود قوانین و مقررات لازم به منظور انطباق عملیات بانکی با مباحث شرعی، بخش عمده‌ای این موضوع هم به فرهنگ سازی و آموزش بر میگردد، به این معنا که مقررات بانکی در مقام اجرا هم باید طوری اجرا شود که قرارداد و عقودی که بین مشتری و بانک بسته میشود، از ماهیت فقهی خود خارج نشود، چرا که در این صورت با مشکل شرعی مواجه خواهد شد. در این زمینه، هم آموزش کارکنان نظام بانکی و هم اموزش و توجیه مشتریان، بسیار ضروری است. وقتی که کارمند بانکی صراحتا به مشتری می‌گوید برای دریافت وام یک فاکتور صوری بیاور، همین نشانه خلا آموزش در نظام بانکی است که در کنار محدودیت‌های مقرراتی، میتواند اثرگذار باشد. اگر هم بهترین قوانین بانکداری بدون ربا به مطلوب‌ترین شکل ممکن تصویب شود، اما عزمی برای اجرای این قانون نداشته باشند قطعا دوباره در مورد بانکداری اسلامی دچار مشکل خواهیم شد. *تا ممکن است متن قرارداد‌های بانکی آسان شود شما به مسئله آموزش به مشتریان و کارمندان بانکی تاکید دارید. در این باره بیشتر توضیح دهید؟ همین موضوع آموزش، همانند بورس برای مردم و مشتریان نظام بانکی هم باید اجرایی شود. مثلا باید گفته شود عقد فروش اقساطی و یا سایر عقود اگر این مفاد درباره‌اش رعایت نشود، مشکل شرعی خواهد داشت. این آموزش هم باید به کارمند و هم به مشتری گوشزد شود. همانگونه که گفتم واقعا خلاء آموزش در بازار مالی در ایران محسوس است و این حوزه، بسیار جای کار دارد. در نقطه مقابل، باید تا می‌توانیم قرارداد‌های بانکی را آسان و متناسب با نیاز مشتریان، در چارچوب مبانی فقهی متنوع کنیم تا نیازی به دور زدن مقررات نباشد. برای مثال، نظام بانکی ما باید متناسب با نیاز‌های مختلف مشتریان، عقود متنوع طراحی کند، مثل اتفاقی که اخیرا درخصوص صدور کارت‌های اعتباری مرابحه در نظام بانکی افتاد و به نظرم اقدام مناسبی بود. *پیشنهاد بورسی برای افراد کم حوصله و کم ریسک در آخر اینکه شما به عنوان یک مدیر بورسی با سابقه، به سهامداران و خریداران صکوک و سایر محصولات بورسی چه توصیه دارید؟ همچنین به سرمایه‌گذاران اعم از اشخاص و شرکت‌ها توصیه می‌کنم در سبد سرمایه‌گذاری خود (پرتفوی) خود از انواع سهام، اوراق بدهی متنوع و مختلف بهره ببرند. توصیه معروفی که همواره درخصوص سرمایه گذاری مطرح میشود، این است که یک سبد سرمایه گذاری مناسب، سبدی است که به اندازه کافی متنوع شده باشد. همچنین نکته بسیار مهم دیگری که وجود دارد آن است که هر شخصی اول از همه با شناخت ویژگی‌های شخصیتی خود باید پا به عرصه بازار بورس بگذارد. کسی که کم حوصله و ریسک گریز است باید سراغ صندوق‌های سرمایه گذاری و یا اوراق با درآمد ثابت برود، نه اینکه دنبال سرمایه گذاری مستقیم در سهام با ریسک بالا باشد.