پشت پرده معاملات سودآور مسکن در تهران

روزنامه شهروند: در شرایطی که وزارت راه‌وشهرسازی اعلام کرده جلوی ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه در پهنه‌های پرخطر را می‌گیرد، هیچ نقشه‌ای از گسل‌های پرخطر تهران منتشر نکرده است. گرچه محمدسعید ایزدی معاون وزیر راه‌وشهرسازی معتقد است؛ انتشار این نقشه براساس قانون دسترسی آزاد به اطلاعات حق شهروندان است. با این وجود مصطفی قلی خسروی، رئیس اتحادیه مشاوران املاک تهران به «شهروند» می‌گوید؛ قیمت مسکن در مناطق محدوده گسل تغییری نداشته و این احتمالا به دلیل ناآگاهی مردم از پهنه‌های پرخطر گسل است. گرچه سیدمحسن طباطبایی‌مزدآبادی، دبیر انجمن اقتصاد شهری معتقد است؛ انتشار بی‌حساب و کتاب و عمومی‌کردن نقشه گسل‌های پرخطر تهران تبعات زیادی دارد و بهتر است درباره این موضوع با خرد جمعی تصمیم‌گیری شود. ساخت‌و‌ساز در مناطق پرخطر ممنوع می‌شود «ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه در مجاورت پهنه‌های گسلی را صراحتا ممنوع اعلام کرده‌ایم.» این جمله بخشی از گفته‌های محمدسعید ایزدی معاون وزیر راه‌وشهر سازی در مورد ایمنی ساخت‌وساز در تهران است. موضوع ایمنی ساختمان‌ها و ضرورت دقت در مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه، پس از فعال‌شدن یکی از گسل‌های تهران و وقوع زلزله در این شهر مورد توجه قرار گرفت. اطلاع‌رسانی در مورد محل دقیق گسل‌های تهران و نقاطی که به دلیل مکان‌یابی غلط در ساخت‌وساز می‌توانند به نقاط بحرانی در مواقع زلزله تبدیل شوند، یکی از راهکارهای مطلوب برای کاهش خسارات ناشی از فعال‌شدن گسل‌ها در تهران است. راهکاری که حالا با تهیه نقشه گسلی تهران جدی‌تر از قبل در دستورکار قرار گرفته است. ایزدی در این خصوص می‌گوید: «هدف ما از تهیه نقشه پهنه‌های گسلی و ابلاغ آن به شهرداری‌ها این بوده که در حریم گسل‌های پرخطر ساخت‌وساز انجام نشود. در مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی ممنوعیت ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه یعنی ساختمان‌های بالای ١٢ طبقه درمجاور گسل‌های پرخطر به صراحت اعلام شده است. در این نقشه‌ها سه پهنه گسلی پرخطر، متوسط و کم مشخص شده‌اند که تأکید ما ممنوعیت در ساختو‌ساز‌ها در مجاورت پهنه‌های پرخطر است.» پهنه‌های پرخطر در تهران کدام است؟ معاون وزیر راه‌وشهرسازی در گفت‌وگویی، از اصرار وزیر بر انتشار نقشه پهنه‌های پرخطر تهران خبر داده است. او در این خصوص می‌گوید: «اصرار وزارت راه‌وشهرسازی از انتشار این اسناد، دسترسی آزاد مردم به اطلاعات است که بتوانند براساس این اطلاعات درباره محل سکونت خود تصمیم بگیرند و نسبت به رعایت ضوابط مندرج در این مصوبه و ساخت‌وساز یا مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی در محدوده پهنه‌های پرخطر اقدام کنند.» با این حال اما جست‌وجو در سایت وزارت راه‌وشهرسازی و سامانه‌ها نشان می‌دهد که این وزارتخانه هنوز نقشه پهنه‌های پرخطر در تهران را منتشر نکرده است. درهمین حال به گفته پروفسور عکاشه زلزله‌شناس، تهران دارای سه گسل اصلی است. گسل شمال تهران از سوهانک و لشکرک آغاز شده و با عبور از مناطق فرحزاد و حصارک به سوی غرب کشیده شده است. مناطق نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه روی این گسل قرار دارند. گسل مشا، گسلی است طویل، اساسی و لرزه‌زاست که در طول رشته‌کوه البرز و از شمال آن روی دامنه‌های جنوبی رانده شده است. گسل مشا در بالادست سد لتیان با گسل شمال تهران تلاقی دارد. گسل ری از جاده خاوران شروع شده و در امتداد جاده کمربندی تهران پیش از رسیدن به قدس و شهریار در چهاردانگه به اتمام می‌رسد. این گسل به دو بخش گسل شمال ری و گسل جنوب ری تقسیم می‌شود؛ گسل شمال ری در امتداد مسیر بهشت‌زهرا و بزرگراه ری واقع است. از سوی دیگر، تهران دارای گسل‌های دیگری هم هست که در بیان کارشناسان از آنها به‌عنوان گسل‌های فرعی یاد می‌شود. گسل ملاصدرا یکی از این گسل‌‌های فرعی تهران است که در امتداد خیابان شریعتی تا شهرک‌غرب از محلات ونک، میرداماد، برج میلاد، سعادت‌آباد و شهرک‌غرب عبور می‌کند. این‌گونه به نظر می‌رسد که موضوع خطرپذیری ساخت‌وساز در محدوده این گسل به لحاظ اهمیت، تفاوت چندانی با شرایط ساختمان‌ها در محدوده گسل‌های اصلی ندارد. آنچنان‌که ایزدی از هشدار وزارت مسکن و شهرسازی به شهرداری تهران در این مورد خبر داده و گفته است: «نسبت به دو گود خطرناک در مجاورت برج میلاد و در منطقه ایران‌زمین که درحریم گسل قراردارند، به شهرداری هشدار داده‌ایم.» این وضع به احتمال زیاد در مورد گسل شرق که با عبور از سرخه‌حصار در امتداد بزرگراه شهید بابایی تا پل سیدخندان کشیده شده است نیز، قابل مشاهده است. توجه به الزامات قانونی ساخت‌وساز حق مردم است انتشار نقشه پهنه‌های پرخطر در شهر تهران اما خالی از دردسر و نگرانی نیست. برخی کارشناسان اقتصاد شهری معتقدند که انتشار بدون ملاحظه این موضوع به اقتصاد شهر تهران لطمه خواهد زد. به همین خاطر لازم است که در کنار تهیه نقشه تمهیداتی برای رفع نگرانی از تشدید رکود خصوصا در بخش مسکن در تهران اندیشیده شود. او در این مورد می‌گوید: «تأکید وزیر راه‌وشهرسازی این بود که به‌طور شفاف در این‌باره اطلاع‌رسانی شود. معتقدیم اگر حقایق و اطلاعات در اختیار همه مردم قرار بگیرد، می‌توانند جلوی جریان سوداگری را هم بگیرند، از سوی دیگر برقراری امنیت و حفظ جان مردم مهمتر از این است که احتمال دهیم سوداگرانی بخواهند از این شرایط سوءاستفاده کنند.» سیدمحسن طباطبایی‌مزدآبادی مدرس دانشگاه تهران در مورد مولفه‌های مهم در اطلاع‌رسانی درخصوص پهنه‌های پرخطر تهران می‌گوید: «معرفی مناطق پرخطر باید همزمان با دو اقدام انجام شود. اقدام اول اعلام راهکارهای جایگزین برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های فعلی است و اقدام دوم معرفی استاندارد مطلوب برای ساخت‌وساز‌های جدید در این مناطق است. اعلام نقشه پهنه‌های پرخطر، بدون این اقدامات قطعا منجر به تشدید رکود، بیکاری و ایجاد آنتروپی در اقتصاد شهری می‌شود. به‌ هرحال سرمایه‌گذاری سنگینی در مناطق شمال تهران انجام شده است و هرگونه اقدام غیرکارشناسی تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در پی خواهد داشت. همین الان بیش از ٣٠٠ نوع شغل در بخش مسکن فعال است. که اقدام عجولانه به کسب‌وکار آنها لطمه وارد خواهد کرد. مسئولان می‌توانند استانداردهای ساختمان‌های مقاوم و مشخصات شرکت‌های مهندسی که در مقوله مقاوم‌سازی ساختمان‌ها کار کرده‌اند را به مردم اعلام کنند. در این فضا قطعا خود مردم در یک فضای رقابتی به سمت ایمن‌سازی ساختمان محل سکونت خویش خواهند رفت.» درهمین حال مصطفی قلی خسروی، رئیس اتحادیه املاک تهران در مورد تأثیر احتمالی انتشار نقشه پهنه‌های پرخطر در تهران به «شهروند» می‌گوید: «اعلام نقشه پهنه‌های پرخطر ممکن است برای مدتی بر قیمت مسکن در این مناطق تأثیرگذار باشد و البته به رونق خریدوفروش در سایر مناطق کمک کند، اما مسأله این قاعده‌ای پایدار در خریدوفروش مسکن در تهران نخواهد بود؛ کما این‌که در ابتدای اعلام منطقه طرح ترافیک همین اتفاق افتاد اما با مرور زمان ساختمان‌ها و املاک واقع در مناطق طرح ترافیک به لحاظ قیمت خود را به سایر بخش‌ها رساندند.» او در ادامه می‌گوید: «فرهنگ و سبک زندگی ما به ‌هرحال به نحوی است که مقوله توجه به ریسک در آن از اهمیت بالایی برخودار نیست. باید به شهروندان در این مورد آموزش داده شود تا در هنگام خرید مسکن به مقولاتی نظیر ایمنی ساختمان توجه کنند یا اگر در مناطق پرخطر زندگی می‌کنند، نسبت به مقاوم‌بودن ساختمان محل سکونت خویش اطمینان حاصل کنند.» برنامه‌ریزی در مدیریت شهری و آموزش به شهروندان در مورد زندگی در مناطق پرخطر مسأله‌ای است که از سوی طباطبایی‌مزدآبادی نیز مورد تأکید قرار گرفت. او در این مورد می‌گوید: «پیشنهاد مشخص در این مورد، اختصاص فصل مشخص به مناطق پرخطر در برنامه سوم توسعه شهری است. در این فصل باید حتما به ابعاد قانونی، تخصصی و اجرایی ساخت‌وساز در مناطق پرخطر رسیدگی شود. مسئولان پیش از اصرار به انتشار، بهتر است نقشه‌ها را در اختیار انجمن‌های علمی و دانشگاهی، پژوهشگاه‌ها، اساتید دانشگاه‌ها و کارشناسان بگذارند تا برای حل معضلات در این حوزه از خرد جمعی استفاده شود. با این وجود در این بخش هنوز گفت‌وگوی زیادی در جامعه کارشناسی و تخصصی کشور انجام نشده است. باید نظر نهاد‌های علمی در مناطق پرخطر شنیده شود و بعد از این نقطه‌نظرات در برنامه استفاده شود. نکته دوم ضرورت آموزش شهروندان در مورد حقوق شهروندی در این حوزه است. مردم کشور ما به دلیل عدم آگاهی از حقوق شهروندی تنها انتظارات یک‌طرفه‌ای از مسئولان دارند. ضروری است که مرکز مطالعات شهرداری، آموزش شهروندی در مورد مناطق پرخطر خصوصا در شرایط بحران را در اختیار شهروندان قرار دهند.»