افزایش ۲۰ درصدی عوارض خروج عاقلانه است نه ۲۰۰ درصد!

خبرگزاری فارس: علی اکبر نیکو اقبال، عضو هیات علمی دانشگاه تهران معتقد است: اقتصاد مقاومتی باید بتواند با معیار‌های بیکاری گسترده، تورم و فقر گسترده هماهنگ باشد. اگر اقتصاد مقاومتی بتواند موفق بشود باید شاخص‌های کلان مثل فقر، بیکاری و تورم را بتواند در خودش حل کند. پیشرفت سریع اقتصادی و اقتصاد مقاومتی همدیگر را پوشش می‌دهند. مشروح گفت‌وگوی خبرنگار جهان نیوز با دکتر نیکواقبال را در ادامه بخوانید:

لایحه بودجه سال ۹۷ تا چه حد در مسیر اقتصاد مقاومتی که مطالبه رهبر انقلاب است، ترسیم شده است؟ اگر بخواهیم اقتصاد مقاومتی را در بودجه سال ۹۷ ارزیابی کنیم به نظر می‌رسد که بودجه سال ۹۷ مسائل موجود اقتصادی مثل تورم ۱۰ درصدی، بیکاری ۱۲ درصدی و خط فقر ۱۵ درصدی را نمی‌تواند پاسخ گو باشد. گرفتاری‌های موجود این بودجه نه تنها مشکلات را حل نمی‌کند بله آن‌ها را تشدید هم می‌کند چیزی حدود شش تا هفت هزار پروژه نیمه تمام داریم که با کاهش بودجه عمرانی این پروژه‌ها به قوت خود خواهند ماند با این که سرمایه گذاری‌های هنگفتی در این پروژه‌ها صورت گرفته است. اگر این پروژه‌ها به بهره برداری برسند اشتغال و درآمد ایجاد می‌کنند و اوضاع اقتصادی بهبود می‌یابد. ولی بعید است با چنین بودجه‌ای که با افزایش بودجه جاری و کاهش بودجه عمرانی اقتصاد مقاومتی، بیکاری، تورم و اشتغال دست نیافتنی است.

بودجه سال ۹۷ قطعا با کسری بودجه مواجه خواهد شد چطور می‌توانند جبران بکنند؟

تقریبا در چند دهه گذشته سالی نداشتیم که کاهش بودجه نداشته باشیم و بودجه متعادلی را ارائه بدهیم. این بودجه نیز هشتادهزار میلیارد تومان کسری دارد. اگر تمام درآمد‌های نفتی کم و بیش وارد این بودجه کنیم باز هم کسری خواهیم داشت. قرار بود که استقلال اقتصادی داشته باشیم یعنی اقتصاد بدون درآمد‌های نفتی در حالی که ۳۲ درصد از بودجه برای صندوق توسعه و چهار تا پنج درصد آن هم برای تداوم پروژه‌های نفت و گاز؛ این را هم از آن کم بکنیم باز هم به وابستگی به درآمد‌های نفتی داریم که این هم با اقتصاد مقاومتی زیاد هماهنگ نیست. با افزایش بودجه جاری در بودجه ۹۷ همچون سال‌های گذشته نتوانستیم خودمان را مستقل از درآمد‌های نفتی بکنیم و یک اقتصاد شکوفا، خود محور و خود متکی را ایجاد کنیم در نتیجه اقتصاد ما به شدت وابسته به درآمد‌های ارزی و همراه با کسری بودجه مواجه بوده است. چنین ظرفیتی را در بودجه نمی‌بینیم که رشد و اشتغال ایجاد کند. در این صورت است که خطر کسری بودجه را طی سال‌های متمادی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد را شاهد بودیم. سال ۹۷ هم نتوانستند یک بودجه متعادلی را سازماندهی بکنند. به خصوص این که درآمد‌های مالیاتی در سال گذشته نیز صد درصد تحقق پیدا نکرد، چیزی حدود هفتاد درصد مالیات را نتوانستیم تحقق ببخشیم، یعنی ۳۰ درصد کسر مالیاتی داشتیم.

یکی از انتقاد‌هایی که به بودجه ۹۷ وارد است، ناکارآمدی نظام بانکی و دیده نشدن راهکار برای حل آن در بودجه این را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ما با یک راهکار در نظام بانکی رو به رو هستیم. یکی اینکه نظام بانکی ما بعد از خصوصی سازی‌ها انجام شده و در فضای هنگفتی از سپرده گذار‌ها را به سازمان‌های وابسته به خودشان منتقل کردند. یعنی وام‌های خیلی کلانی را به شرکت‌های وابسته به خودشان دادند و برای برگشت این وام‌ها با بانک‌ها ضمانت‌های پرقدرت را نگرفتند. در حقیقت این وام‌ها سوخت شدند و مطالبات مشکوک الوصول گذاشتند بزرگترین خطری است که اقتصاد ایران به این گرفتاری تبدیل شده است. اکنون وام‌هایی که داده شده است برنمی گردد. قدرت نظام بانکی برای دادن اعتبار و برای راه اندازی پروژه‌ها از دست رفته است بهره بانکی بالای ۲۰ درصد کمر سرمایه گذار‌ها را شکسته است و اکنون با کمبود اعتبارات رو به رو هستیم و نرخ‌های بهره با این شدت بالا رفته است.

افزایش فشار مالیاتی را در مقایسه با بودجه ۹۶ شاهد هستیم این را چطور تحلیل می‌کنید؟ زمانی که در اقتصاد رکود وجود دارد و نرخ‌های مالیاتی را کاهش بدهید تا سوددهی شرکت‌های تولیدی بالا برود؛ بالا رفتن سود دهی باعث سرمایه گذاری و رونق در اقتصاد می‌شود. در ایران دولت نیاز فراوانی به بودجه جاری دارد به طوری که بودجه جاری، بودجه عمرانی را بلعیده است. در نتیجه مبالغ هنگفتی که برای بودجه عمرانی باید صرف می‌کردیم صرف حقوق کارمندان می‌شود.

سازمان مدیریت و برنامه ریزی گفته است که از شش هزار پروژه، چهار هزار پروژه را به بخش خصوصی واگذار کردیم. بخش خصوصی هم دنبال منافع خودش است با فشار مالیاتی زمینه‌های توسعه عمرانی کشور در سال ۹۷ با علامت سوال روبه‌روست.

بخش خصوصی با فشار مالیاتی توانایی و قدرت اراده لازم را برای گرفتن پروژه و به اتمام رساندن پروژه‌ها تردید دارد. آقای روحانی که می‌گفت: سالی ۷۰۰ هزار شغل ایجاد می‌کنم اگر برای هر شغل ۱۰ میلیون تومان در نظر بگیریم می‌بینیم که ۷۰۰ هزار شغل چقدر بار مالی دارد که ناامیدانه است و در توان شرکت‌های سرمایه گذار و دولت نیست که قرار باشد با مالیات‌های فزاینده رو به رو شوند.

در چند سال گذشته و پس از برجام که تصور می‌کردیم در ایران سرمایه گذاری انجام بشود، انجام نشده است سیستم بانکی مورد اعتماد بانک‌های جهانی قرار ندارد. باید اعتماد به وجود آید باید اصلاح ساختاری صورت بگیرد ارتباطات بانکی باید داشته باشیم. اگر نفت می‌فروشیم بتوانیم پول آن را بگیریم.

بودجه عمرانی در لایحه بودجه سال ۹۷ کاهش یافته است که در ۱۹ سال گذشته سابقه نداشته است؟ کاهش بودجه عمرانی زنگ خطری برای پروژه‌های عمرانی است که یا طرح ریزی شدند یا نیمه تمام ماندند. دولت به جای اینکه بودجه جاری را کم کند و مقداری از آن را به بودجه عمرانی بدهد تا چرخ پروژه‌ها بچرخد و تولید رونق بگیرد و تولید و اشتغال ایجاد بشود بودجه عمرانی را کاهش می‌دهد.

هر چقدر بودجه جاری را افزایش بدهند باز هم دستگاه‌ها برای پرداخت حقوق کارمندان نیاز دارند و پاسخ گو نیستند. در ایران بر خلاف کشور‌های پیشرفته هر نهادی که قدرت سیاسی بیشتری داشته باشد بودجه جاری بیشتری می‌گیرد و بودجه‌های جاری را دو سه برابر بودجه عمرانی می‌گیرد. بودجه عمرانی به تشویق کردن بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در انجام پروژه‌ها مورد نیاز است باید یارانه را به بخش خصوصی داد تا راغب باشد پروژه‌ها را به اتمام برساند این هنر بزرگی می‌خواهد و کار ساده‌ای نیست همان طور که می‌بینیم بودجه عمرانی کاهش یافته است.

آن طور که خودشان اعلام کردند چهار تا پنج هزار پروژه را می‌خواهند به بخش خصوصی بدهند با کاهش بودجه عمرانی خیلی سوال برانگیز است تمهیدات خیلی زیادی می‌خواهد تا بتوانیم بخش خصوصی را فعال کنیم یارانه بدهیم و از نظر مالیاتی و نظارتی خیلی محکم داشته باشیم.

در بودجه ۹۷ حذف ۳۰ میلیون نفر از دریافت یارانه نقدی پیش بینی شده است آیا این با مقاومت رو به رو نخواهد شد؟

یکی از کار‌هایی که نتایج خوب و مثبتی داشته باشد همواره با مقاومت رو به رو می‌شود چند سال یارانه را به مصرف کننده دادند هیچ جای سراغ ندارم که چنین اقدامی بکنند همیشه یارانه را به تولید کننده می‌دهند و یا برای برطرف کردن فقر کوتاه مدت یارانه می‌دهند. یارانه مصرفی در هیچ جای علم اقتصاد نیامده است از نظر تئوری کارشان درست است. حذف ۳۰ میلیون یارانه بگیر مصرف کننده اقدام درستی است باید فقیرترین افراد جامعه یارانه بگیرند و افراد متوسط به بالا حذف شوند که جزو برنامه دولت است و این از نظر علم اقتصاد درست است.

بدهی دولت به بخش خصوصی، بهره برداری از طرح‌های نیمه تمام، جذب فاینانس از سوی بخش خصوصی و نحوه ضمانت توسط دولت، در نظر گرفتن اهلیت در واگذاری شرکت‌ها و طرح‌ها واصلاح مالی صندوق‌های بازنشستگی در بودجه هم در نظر گرفته نشده است؟ دولت حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار میلیارد تومان به پیمانکاران بدهی دارد و همین مبلغ را نیز به بانک‌ها بدهکار است. این سوال پیش می‌آید چه جریاناتی گذشته است که پیمانکاران و بانک‌ها چنین مبلغی را از دولت طلب دارند؟ اگر این‌ها اعتبار داشته باشند می‌توانند پروژه‌های دیگری را راه اندازی کنند وقتی دولت اعتبار ندارد تا به این‌ها بدهد می‌بینیم که سیستم فلج است.

دولت گفته است اوراق مشارکت دولتی منتشر می‌کنیم اوراق مشارکتی دولتی به این صورت است که پول خرید و فروش می‌شود یعنی پولی که به پیمانکاران و ... بدهند اوراق می‌دهند، چون سوددهی و بهره دارد از طرفی اوراقی که دولت می‌فروشد به نوعی بدهی‌های خود به پیمانکارهاست به جای پول نقد اوراق می‌دهد.

دولت می‌گوید با فروش اوراق مشکل بدهی به نظام بانکی و پیمانکاران را عقب انداخته است در این جا سوال پیش می‌آید که چگونه بدهی‌های دولت را با بهره ۱۵ تا ۱۶ درصد باید برگردد. در نتیجه استفاده از اوراق مشارکت‌های دولتی که منتشر شده و اکنون در بودجه ۹۷ مجبور هستند که به طور مجدد راه اندازی کنند تا بتوانند طلب طلبکاران را بدهند و به این امر تداوم ببخشند.

عوارض خروج از کشور در بودجه ۹۷ سه برابر شده است؛ آیا این نشانه خوبی برای فعالان اقتصادی هست؟

به یک باره ۲ تا ۳ برابر کردن عوارض خروج از کشور در بودجه کار اشتباهی است و به نفع هیچ فعال اقتصادی نیست. به طور یقین نارضایتی برای فعالان اقتصادی، دانشجویان، گردشگران و بیماران را به همراه خواهد داشت.

دولت از روی ناچاری و نیاز به منابع درآمدی این کار را کرده و استثنا‌هایی هم برای آن مشخص نیست. دانشجویان، بیماران، فعالان اقتصادی و گردشگران اگر مسافرت بروند چه وضعیتی پیش می‌آید یک دفعه جبران بخشی از درآمد‌های دولت از این طریق و تحت فشار قرار دادن مردم التهاب ایجاد می‌کند و عکس العمل به همراه دارد.

مخارج دولت این قدر سنگین شده است که دولت به سمت این جور درآمد‌ها می‌رود تا کمبود‌ها را جبران کند. افزایش عوارض حدود ۲۰ درصدی با کارشناسی کمی عاقلانه است تا دولت بتواند کمبود‌ها را جبران کند فکر می‌کنم همه را دارند با یک چوب می‌زنند باید یک ساختاری پیدا بشود که به اقتصاد بخورد.

دلار در بودجه ۳۵۰۰ تومان در نظر گرفته شده در حالی که دلار در بازار ۴۲۰۰ تومان است. اگر به سمت تک نرخی حرکت کنیم خود تک نرخی هم فساد آور است این را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

آرزوی تک نرخی شدن را باید محو کنیم زمانی که اوضاع خوب بود و خیلی بهتر بود که تک نرخی بکنند، ولی این کار انجام نشد و اکنون که بودجه را با دلار ۳۵۰۰ تومان محاسبه می‌کنند و نفت را با قیمت ۵۰ دلار این کار اصلا منطقی نیست.

همواره سعی می‌کردند که از یک طرف وابستگی به نفت کم شود و درآمد‌های دولت از طریق مالیات و عوارض باشد و کمتر از ۵۰ درصد درآمد‌های نفتی داریم و به سمت خوداتکایی از درآمد‌های نفتی می‌رویم، ولی در عمل قیمت نفت ۵۰ دلار و دلار بالای چهار هزار تومان به فروش می‌رسد برای جبران کاهش درآمد‌هایی که برآورد می‌کنند عملا به آن نمی‌رسند.