قدمت ۶۰ ساله اعتبارسنجی در جهان

خبرگزاری تسنیم: از عوامل به وجود آمدن مشکلات اقتصادی امروزه کشورمان می‌توان به پروژه‌های ناقص و ناتمامی اشاره کرد که عمدتاً محل تأمین اعتبار آن‌ها از سیستم بانکی بوده و به‌علت سهل‌انگاری و عدم ارزیابی پروژه قبل از روند اعطای تسهیلات توسط بانک‌ها ازیک سو باعث نیمه‌کاره رها شدن این پروژه‌ها شده و از سوی دیگر معوقات بانکی را به‌شدت افزایش داده است و صدمه جدی به اقتصاد و بهره‌وری وارد ساخته است، در همین باره گفت‌وگویی داشته‌ایم با علی الیاسی کارشناس بانکی. *سابقه ۶۰ ساله اعتبارسنجی در کشور‌های توسعه‌یافته همان طور که مستحضرید اعتبارسنجی به‌عنوان مؤلفه‌ای راهگشا و شناخته‌شده در سیستم مالی ــ بانکی دنیا مطرح است. لطفاً مختصری درباره اهداف و شرح وظایف یک شرکت اعتبارسنجی توضیح دهید؟ هدف هر شرکت اعتبارسنجی، کمک به کسب و کار‌هایی است که فروش اعتباری دارند، تا با اجتناب از تصمیم‌گیری‌های سنتی که عمدتاً بر پایه پیش‌داوری و قضاوت‌های شخصی انجام می‌شود به‌سمت استفاده از روش‌های علمی حرکت کنند، که در کشور‌های توسعه‌یافته سابقه‌ای بیش از ۶۰ سال دارد، به این ترتیب، با استفاده از اعتبار سنجی، از ارائه اعتبار به مشتریان بدحساب پرهیز نموده و با ارائه خدمات بهتر به مشتریان خوش‌حساب جامعه مشتریان خود را گسترش دهند. به‌طور کلی و خلاصه ضرورت اعتبارسنجی افراد حقیقی و حقوقی متقاضی دریافت وام و منابع اعتباری چیست؟ اعتبارسنجی جهت بررسی ریسک اعتباری اشخاص حقیقی، حرفه­ای و حقوقی، به هنگام اعطای اعتبار به آن‌ها انجام می‌شود. به طور خاص در بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری، متقاضیان جهت دریافت تسهیلات، اعتبارسنجی می‌شوند. اعتبارسنجی، ریسک اعتباری متقاضی در بازپرداخت تسهیلات را به صورت امتیاز اعتباری ارائه می‌کند. معیار‌های مورد بررسی در اعتبارسنجی برای اشخاص حقیقی و حقوقی متفاوت است. در اعتبارسنجی اشخاص حقیقی، متغیر‌های ناظر بر وضعیت فعلی و سوابق اعتباری فرد در گذشته تحلیل می­شود و بر اساس کارت امتیازی طراحی شده، امتیاز اعتباری و پیشنهاد تصمیم به عنوان خروجی اعلام می­گردد. در اعتبارسنجی اشخاص حرفه­ای، علاوه بر داده‌هایی که در حوزه حقیقی در مدل لحاظ می­گردند، متغیر‌های ناظر بر وضعیت کسب­ وکار متقاضی نیز به فرآیند اعتبارسنجی افزوده می­شود که به عنوان نمونه می­توان به مالکیت محل کار و تعداد کارکنان اشاره کرد. در اعتبارسنجی اشخاص حقوقی علاوه بر وضعیت عمومی شرکت (نظیر نوع صنعت، بازار فروش، تعداد کارکنان)، مواردی هم­چون ترازنامه و صورتحساب سود و زیان سه سال آخر متوالی نیز در محاسبات استفاده می­شوند. بعلاوه، سوابق اعتباری خود شرکت، اعضای هیأت مدیره و مدیر عامل نیز از جمله اطلاعاتی هستند که در اعتبارسنجی حقوقی به کار گرفته می­شوند. *در کشور‌های خارجی حتی کیفیت پرداخت قبوض و جرایم رانندگی در امتیاز اعتباری شخص موثر است در کشور‌های پیشرفته و توسعه یافته پروسه اعتبارسنجی و ارزیابی طرح‌های سرمایه گذاری به چه شکلی انجام می‌شود؟ اعتبارسنجی در خارج از ایران مفهومی جا افتاده است. امتیاز اعتباری توسط اغلب اعتباردهندگان استفاده می‌شود. اگر فرد تصمیم به خرید خانه، ماشین یا بیمه­نامه داشته باشد یا بخواهد کسب و کار خود را راه‌اندازی کند، امتیاز اعتباری وی اهمیت زیادی پیدا می‌کند. از این رو افراد سعی می‌کنند قبوض (آب، برق، تلفن و ...)، اقساط وام و بدهی‌های کارت اعتباری را به موقع پرداخت کنند، در رانندگی با احتیاط عمل کنند و جرایم قضایی نداشته باشند. تمامی عوامل نامبرده تا چند سال در امتیاز اعتباری فرد تاثیر می‌گذارد. یعنی در خارج هر مجموعه قبل از معامله سابقه اعتباری و خوش حسابی اش توسط طرف مقابل بررسی می‌شود؟ همچنین بسیاری از سازمان‌ها جهت انعقاد همکاری با سازمانی دیگر، ابتدا گزارش اعتباری را مورد بررسی قرار داده و بعد از آن تصمیم به عدم همکاری یا تعیین نوع استراتژی همکاری می‌گیرند. در گزارش اعتباری هر سازمان اطلاعات جامعی از امتیاز اعتباری، وضعیت ورشکستگی، حکم‌های قضایی، وضعیت حساب‌های بانکی و وام‌های دریافتی و اطلاعات عمومی شرکت وجود دارد. در هر دو اعتبارسنجی شخص حقیقی و حقوقی چنانچه سازمان ارائه‌دهنده امتیاز اعتباری از نظر سازمان فروشنده معتبر باشد، امتیاز را بررسی و آن را در فرآیند همکاری لحاظ می‌کند. چه تعداد مراکز اعتبارسنجی در جهان فعال هستند و باسابقه و معروف‌ترین آن‌ها چه نام دارند؟ مراکز اعتبارسنجی بسیاری در دنیا فعال هستند که در میان آن‌ها سه شرکت اکسپرین (Experian)، اکوئیفکس (Equifax) و ترنس­یونین (TransUnion) شرکت‌های پیشرو در این حوزه محسوب می‌شوند. در میان کشور‌های همسایه ایران، کشور ترکیه از سایر کشور‌ها وضعیت بهتری دارد. مرکز اعتبارسنجی KKB در این کشور فعالیت می­کند که با همکاری با شرکت اکسپرین توانسته دقت و یکپارچگی داده‌های ورودی از بانک‌ها را بالا برده و در نهایت تصمیمات اعتباری دقیق‌تری بگیرد. چرا خود مراکز و کسب و کار‌ها به تنهایی صلاحیت تشخیص و ارزیابی مشتریان خودشان را ندارند و نیازمند خدمات مشاوره‌ای هستند؟ اعتبارسنجی یک رویکرد علمی مبتنی بر دانش بانکداری و علم آمار است. دو اصل مهم که پیش­ نیاز‌های اعتبارسنجی هستند، دسترسی به داده‌های کافی و دانش خوب در داده ­کاوی و تحلیل داده می‌باشد تا امکان پیش‌بینی رفتار مشتری بر اساس اطلاعات وضعیت گذشته و جاری متقاضی ایجاد شود. شرکت‌های اعتبارسنجی در کنار ارائه امتیاز و گزارش اعتباری می‌توانند به طبقه‌بندی مشتریان سازمان بر اساس ریسک هر گروه پرداخته و استراتژی بازاریابی و فروش متناسب با آن‌ها را ارائه دهند. همچنین به دلیل تعداد زیاد داده‌ها در پایگاه داده شرکت‌های اعتبارسنجی، امکان دسترسی به داده‌های مشابه هر صنعت وجود دارد، در نتیجه به هنگام مدلسازی برای یک سازمان خاص، در صورت نبود داده می‌توان از داده‌های صنعت مرتبط به جای روش‌های قضاوتی استفاده کرد یا با تکمیل داده‌های آن سازمان به مدل با دقت پیش بینی بالاتری رسید. با توضیحات ذکرشده، ارائه این سرویس نیاز به تخصص و تجربه داشته و این مقوله موجب شده تا سازمان‌ها نیاز به خدمات مشاوره‌ای اعتبارسنجی پیدا کنند. *بانک‌ها تمایلی به ارائه اطلاعات خود به منظور اعتبارسنجی ندارند چرا بانک‌ها تمایلی به اعتبارسنجی و استفاده از مشاوران متخصص برای کاهش معوقات خود ندارند؟ بانک‌ها در اعتبارسنجی مشتریان به ویژه مشتریان حقوقی خود، اطلاعات جامعی جهت بررسی امکان بازپرداخت تعهدات مشتریان جمع آوری می‌کنند و تمایلی به خارج شدن اطلاعات از بانک و ارائه این اطلاعات به شرکت­های اعتبارسنجی جهت تحلیل برای طراحی سامانه اعتبارسنجی ندارند. هم چنین در تمامی دنیا موسسات اعتبارسنجی نهاد‌های مستقلی از بانک‌ها هستند، هدف از این رویکرد عدم مداخله و نظارت بانک بر فرآیند اعتبارسنجی می‌باشد، چرا که بانک‌ها خود یک ذینفع محسوب می‌شوند. همچنین به دلیل وجود نیروی انسانی مازاد در حوزه ستادی اغلب بانک­ها، آن­ها ترجیح می‌دهند ارزیابی اعتباری را به صورت دستی و به روش سنتی انجام دهند. در روش ارزیابی اعتباری به صورت سنتی معمولا برای ارائه هر تسهیلات، پرونده تشکیل شده و تعدادی کارشناس براساس تجربیات، محتویات پرونده و وثایق ارائه شده توسط متقاضی تسهیلات، پرونده را بررسی می‌کنند. در نهایت بر اساس نظر کارشناسان در مورد ارائه اعتبار تصمیم‌گیری می‌شود. مشکل اجرایی شدن اعتبار سنجی در کشور و به خصوص در شبکه بانکی چیست؟ در گذشته مفهوم اعتبارسنجی در جامعه ایران ناشناخته بوده، ولی در سالیان اخیر به دلیل تغییر سیاست­های فروش از حالت نقدی به اعتباری و تغییر ذائقه و انتظارات خریداران کالا‌های مصرفی در ایران، اغلب شرکت‌های بزرگ در صنایع مختلف مانند خودرو، فرش، لوازم خانگی و ... ناچار شدند به فروش اعتباری روی بیاورند و با معرفی سرویس­های اعتبارسنجی به چنین شرکت­هایی، اعتبارسنجی و مزایای آن تا حد زیادی در جامعه ما شناخته شده و تعداد صنایع و شرکت­های استفاده کننده از سامانه‌های اعتبارسنجی در حال افزایش است. هم اکنون این سازمان‌ها هستند که متقاضی اعتبارسنجی مشتریان خود برای پیشگیری از معوقات هستند، اما در چشم‌انداز شرکت‌های اعتبارسنجی، افراد حقیقی نیز می­توانند متقاضی اعتبارسنجی و دریافت امتیاز اعتباری خود باشند که برای هر گونه خرید و دریافت اعتبار آن را به سازمان­های اعتباردهنده ارائه کنند. آینده اعتبارسنجی در ایران را چگونه پیش بینی می‌کنید؟ دقت و قدرت پیش‌بینی مدل­های اعتبارسنجی به وجود پایگاه‌های داده کامل و صحیح بستگی دارد. در ایران پایگاه داده تجمیع شده از اطلاعات بخش‌های اعتباری، قضایی، املاک و مستغلات، راهنمایی و رانندگی و ... وجود ندارد و هرکدام از این پایگاه‌های داده به تنهایی نیز مشکلاتی، چون عدم امکان دسترسی یا ناکامل بودن داده‌ها با عدم دقت بالا را به همراه دارند. در آیین نامه سنجش اعتبار که در سال ۱۳۸۶ به تصویت هیئت دولت درآمد، موسساتی به عنوان تامین‌کنندگان شرکت اعتبارسنجی تعریف شده‌اند که برخی از مصادیق آن عبارتند از: بانک مرکزی و مؤسسات مالی- اعتباری، مؤسسات مجاز فعال در بازار غیرمتشکل پولی، سازمان امور مالیاتی کشور، مراجع صالح قضایی، اداره کل ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، سازمان ثبت احوال کشور، شرکت‌های تأمین سرمایه، مؤسسات رتبه‌بندی، سازمان بورس اوراق بهادار و شرکت‌های بیمه. در حال حاضر امکان همکاری با تمامی تامین‌کنندگان نامبرده وجود ندارد، ولی چنانچه در زمینه همکاری با تامین‌کنندگان داده‌ها در کشور، گامی رو به جلو برداشته شود، روش اعتبارسنجی موفق‌تر از امروز می‌تواند در سازمان‌ها مورد استفاده قرار گیرد.