نقش داعش، سعودی‌ها و آمریکایی‌ها بر بازار نفت

باشگاه خبرنگاران جوان: تداوم مازاد عرصه نفت در بازار جهانی مانع از رشد قابل توجه قیمت آن شده، از این روز سازمان کشورهای صادر کننده نفت(اوپک) و شهرهایش تلاش دارند با کاهش تولید از میزان نفت عرضه شده به بازار بکاهند، اوپک و 11 تولید کننده دیگر در 25 ماه می(4خرداد 1396) توافق کردند که کاهش روزانه 1.8 میلیون شبکه‌ای نفت خود را تا پایان مارس 2018 ادامه دهند، اما به رغم این کاهش‌ها که از ماه ژانویه آغاز شده، بازار به دلیل افزایش تولید سایر تولیدکنندگان همچنان با مازاد عرضه مواجه است. در این بین نیجریه و لیبی، دو عضو اوپک از توافق کاهش تولید معاف شده و در حال افزایش تولید نفت خود هستند، ایران نیز اجازه یافته تا تولید خود را برای بازپس گیری سهم خود از بازار بعد از لغو تحریم‌های غرب افزایش دهد. بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت در جلسه(تمدید توافق کاهش تولید اوپک برای 9 ماه دیگر) که در 4 خرداد امسال برگزار شد، اظهار داشت:‌ سقف تولید ایران در نوامبر2016 تعیین شده و ما همان را ادامه خواهیم داد؛ به این ترتیب سقف تولید ایران 3 میلیون و 800 هزار بشکه خواهد بود. وی همچنین درباره تأثیرات کاهش قیمت نفت تصریح کرد: این گونه تصمیمات کوتاه مدت بوده و طرح‌های توسعه‌ای ایران همه میان مدت و دراز مدت است، بنابراین آسیبی به صنعت نفت کشور وارد نخواهد شد. اما برخی کارشناسان بر این باورند که بخش خصوصی ایران به دلار نفتی وابسته است، از این رو با کاهش قیمت نفت، پول و در نهایت سرمایه‌گذاری این بخش نیز کمتر شده و توسعه صنعت نفت را با مشکل مواجه خواهد کرد. بنابراین ایران برای رهایی از گردان سقوط نفتی که شدیدا در بودجه خود به آن وابسته است باید تدابیری کاربردی بیاندیشید. اما آنچه در موضوع سقوط قیمت نفت جای بسیار تأمل دارد، دلایل آن است، به طوری که حسن روحانی رئیس جمهور در همان روزهای آغازین کاهش قیمت نفت در جلسه هیأت دولت عنوان کرد: کاهش قیمت جهانی نفت صرفا یک موضوع اقتصادی نیست بلکه این اتفاق ناشی از توطئه و برنامه‌ریزی‌های سیاسی برخی از کشورها است. روحانی اعلام کرد که کاهش قیمت نفت توطئه‌ای علیه مردم منطقه و مسلمانان بوده که نفع آن صرفا برای برخی دیگراز کشورها است. عباس ملکی معاون اسبق وزارت امور خارجه و استاد دانشگاه صنعتی شریف در دانشکده انرژی این دانشگاه دلایل6 گانه سقوط قیمت نفت را به شرح ذیل تشریح کرد. وی با اشاره به اهمیت نقش ایران در بازگشت به بازارجهانی نفت گفت: قبل از انقلاب اسلامی که تولید نفت ایران ۶میلیون بشکه در روز بود، بعد از پیروزی انقلاب به دلیل تفکراتی که عقیده داشت باید تولید نفت محدود شود و این سرمایه برای آیندگان باقی بماند به ۶۰۰هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرد. اما به دلیل نیاز کشور به درآمدهای نفتی در دوران جنگ تحمیلی، میزان تولید کشور به ١,۶میلیون بشکه و در سال۲۰۰۵ این میزان به ۴,٨میلیون بشکه افزایش پیدا کرد. آمارهای جدید می گوید که امروز تولید نفت کشور حدود ٣.٢میلیون بشکه است. وقتی وزیر نفت در سخنان خود اشاره می کند که می خواهیم به دوران قبل از تحریم بازگردیم، معنای آن این است که یک میلیون بشکه بیشتر تولید خواهد شد و همین امر سبب شوک روانی در بازار جهانی نفت می شود. این به معنی آن است که کفه عرضه بیشتر خواهد شد و همین موضوع باعث پایین آمدن قیمت می شود. ملکی با بیان اینکه دومین دلیل سقوط قیمت، تولید نفت شیل (shale) است،افزود: این نفت در جاهای مختلف دنیا قیمت های متفاوت دارد. قیمت نفت شیل در برخی مناطق کانادا ۷۰دلار، در امریکا تا ۶۰دلار و یک کشور دیگر که این نوع نفت را تولید می کند و کسی هم به آن توجه نمی کند چین است که قیمتش در آنجا ۸۰دلار است. حتی کاهش قیمت نفت نتوانسته است جلوی افزایش حفر چاه‌های نفتی شیل آمریکا را بگیرد. تولیدکنندگان نفت شیل توانسته‌اند با کاهش هزینه‌های خود، همچنان به روند صعودی تولید خود ادامه دهند. این استاد دانشگاه صنعتی شریف تشریح کرد:قیمت نفت شیل مساله تکنولوژی است و باوجود قیمت زیاد آن به دو دلیل نمی توان از تولید آن صرف نظر کرد؛ نخستین دلیل سرمایه گذاری هایی است که در این زمینه صورت گرفته و مجبور به تولید آن هستند و دلیل دوم به این سبب است که شرکت های کوچک (SMES) که توان مالی اندکی هم دارند در صورت عدم تولید نفت شیل ورشکسته خواهند شد. این دلایل سبب می شود که باتوجه به تولید نفت شیل عرضه زیاد شده و قیمت نفت پایین بیاید. وزیر اسبق وزارت امور خارجه بیان داشت: دلیل سوم کاهش تقاضا و مربوط به کشورهای بریکس است. چین که از سال۱۹۷۵ تا ۲۰۱۵ همواره رشد اقتصادی بالایی داشته و در اغلب این سال ها رشد اقتصادی اش دو رقمی بوده است، در سال جاری شیب رشد اقتصادی اش کاهش یافته است که البته این مساله درمورد هند هم صدق می کند. همچنین روسیه که ازجمله اقتصادهای روبه رشد بوده، به دلیل تحریم ها، دیگر آن رشد سابق را ندارد و برزیل نیز که زمانی در حال تبدیل شدن به پنجمین اقتصاد دنیا بود از داخل شکسته است. این مسایل همگی سبب کاهش تقاضا و درنتیجه کاهش قیمت نفت می شود. ملکی تصریح کرد: دلیل چهارم کاهش قیمت نفت، کم رنگ شدن نقش داعش است. این گروه که زمانی از موصل که دومین شهر بزرگ عراق است تا رقه در سوریه که در کرانه های دریای مدیترانه قرار دارد را دراختیار داشت و در این شهر فرآورده های پالایشگاه را به ترکیه می فروخت همچنین پالایشگاه بیجی را نیز در تصرف خود درآورده بود با پیشروی نیروهای عراقی و قدرت گرفتن تدریجی ارتش سوریه و مخالفان میانه روی دولت این کشور از نفوذش به میزان زیادی کاسته شده است. وی اضافه کرد:دلیل پنجم تلاش روسیه برای افزایش تولید خود برای مقاومت در مقابل تحریم های امریکا و اروپا است. البته اروپایی ها در تحریم این کشور نقشی دوگانه دارند و برخی کشورها مانند آلمان خود را از این قضیه کنار کشیده اند، همچنین روسیه در حال فروش گاز به چین و ژاپن نیز هست. ملکی در پایان افزود: دلیل ششم ، سعودی ها هستند که به خاطر نفت شیل افزایش تولید می دهد که روند تولید آن را متوقف کند، همچنین عربستان با این سیاست می تواند باعث متضرر شدن ایران و روسیه شوند. ایران چه می تواند بکند؟ ایران برای افزایش نفت کار زیادی نمی‌تواند انجام دهد چراکه خودش می‌خواهد تولیدش را افزایش دهد و به رقم قبل از تحریم‌ها برساند. شاید حتی اندکی بیشتر برای جبران سالهایی که نتوانسته است تولیدش را اضافه کند. بنابراین باید چشم‌انتظار اقدام دیگران باشد. اگر قراردادهای بزرگ اخیر عربستان به حکومت ریاض فشار بیاورد شاید آنها چشمی به کاهش تولید بیاندازند. اما نگرانی از کاهش سهم از بازار نفت، احتمالا باعث می‌شود تا چشمشان را ببندند. بعید به نظر می‌رسد روسیه هم آمادگی کاهش تولید نفت داشته باشد. زیرا همین 300 هزار بشکه کاهش تولید فعلی را هم با اما و اگر پذیرفته و به‌طور کامل اجرا نکرده است. شاید دولت روحانی در کوتاه‌مدت ناچار باشد منابع ‌درآمدی دیگری را مدنظر گرفته و به‌گونه‌ای دیگر سرمایه جذب کند. توسعه، پول می‌خواهد. آیا دولت می‌تواند سرمایه‌های خارجی بزرگی به ایران بیاورد؟ باید منتظر ماند.