احادیثی از معصومین در وصف کار

خبرگزاری تسنیم: راهبرد اقتصادی امسال از سوی مقام معظم رهبری «اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال» بوده است که مردم و دولتمردان موظف‌اند جهت اعتلا و پویایی اقتصاد کشور تلاش خود را در راستای تحقق این هدف به کار ببرند اما تجربه در موارد مشابه نشان داده است که همواره این چنین راهبردهای کاربردی دچار آفت شعار زدگی می‌شود و نهایت تلاش دولتها تشکیل محدود به تشکیل کمیسیون‌های بی‌ثمر می‌شود. در اینجا قصد داریم چند روایت از پیشوایان معصوم علیهم‌السلام را بیان کنیم که به تولید و تلاش در جهت توسعه در زندگی فردی و اجتماعی توصیه می‌کند.

ابتدا به حدیث مشهوری از پیامبر اسلام «صلى‏الله‏علیه‏و‏آله»‌در زمینه همت و کار اشاره می‌کنیم که شاید کمتر کسی است آن را نشنیده باشد؛«طَلَبُ الْحَلَالِ فَرِیضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَة؛ کار کردن برای کسب روزی حلال بر هر زن و مرد مسلمان واجب است»(جامع الاخبار شعیری، ص 139)

در روایت دیگری از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در باب همت و کار حضرت می‌فرماید «امْنُنْ عَلَیْنَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَ الْکَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ الْعِلَلِ وَ الضَّرَرِ وَ الضَّجَرِ وَ الْمَلَل؛ خدایا نعمت سرزندگی و کوشایی را به ما ارزانی دار و از سستی ، تنبلی ، ناتوانی ، بهانه آوری ، زیان ، دل مردگی و ملال ، محفوظمان دار» (بحار الانوار (ط - بیروت )‏ ج 91 ، ص 125)

روایت سومی که از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) بیان می‌داریم حضرت می‌فرماید که گناهانی وجود دارد . راه بخشش آنها فقط جدیت و تلاش در جهت معیشت است؛«إِنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لَا یُکَفِّرُهَا صَلَاةٌ وَ لَا صَدَقَةٌ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا یُکَفِّرُهَا قَالَ الْهُمُومُ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَة؛ بعضی از گناهان به وسیله نماز و صدقه هم آمرزیده نمی شوند. سوال شد یا رسول الله!پس چه چیز موجب آمرزش آن است؟ فرمود : جدیت و تلاش در طلب معیشت» (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ج‏13، ص 13) در همین راستا است که حضرت طلب روزی را قسمت اعظم عبادت بر می‌شمارند؛ «الْعِبَادَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَجْزَاءٍ فِی طَلَبِ الْحَلَال؛عبادت ده جز است که نه جز آن در کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است» (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ج‏13، ص 465)

حضرت امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» نیز که خود از مجاهدان عرصه کار و همت در راه آبادانی جامعه بودند می‌فرمایند:« الْعَمَلَ الْعَمَلَ ثُمَّ النِّهَایَةَ النِّهَایَةَ وَ الِاسْتِقَامَةَ الِاسْتِقَامَةَ ثُمَّ الصَّبْرَ الصَّبْرَ وَ الْوَرَعَ الْوَرَعَ إِنَّ لَکُمْ نِهَایَةً فَانْتَهُوا إِلَى نِهَایَتِکُم؛ کار کنید و آن را به پایانش رسانید و در آن پایداری کنید ؛ آن گاه شکیبایی ورزید و پارسا باشید.» (نهج البلاغة (للصبحی صالح) ص 252) و شیعیانش را نیز به تلاش و کار فرمان می‌دهد؛« عَلَیْکُمْ بِالْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ التَّأَهُّبِ وَ الِاسْتِعْدَاد؛ بر شما باد به تلاش و سخت کوشی و مهیا شدن و آماده شدن»(وسایل الشیعه ج 1 ، ص 92 ، ح 217)

یکی از موانعی که می‌تواند در سر راه فعهالیتهای تولیدی قرار بگیرد و افراد به سمت کارهای بدون ریسک و غیر تولیدی و بعضا مخرب اقتصاد جامعه سوق دهد عدم پذیرش ریسک‌پذیری است که امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» از اینکه روحیه ریسک‌پدیری وجود نداشته باشیم نهی می‌کند؛ «إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِیهِ فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّیهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْه؛ هر گاه از کاری ترسیدی ، خود را به کام آن بینداز ، زیرا ترس شدید از آن کار ، دشوارتر و زیان بار تر از اقدام به آن کار است.» (نهج البلاغه (صبحی صالح ) ص 501 ، ح175) و از اینکه فرد بخواهد بدون تلاش و همت به عملکرد اقتصادی خود ادامه بدهد نهی می‌کند؛ «طاعة اللّه سبحانه لا یجوزها الا من بذل الجد و استفرغ الجهد؛ به طاعت خدای سبحان دست نیابد مگر کسی که تلاش کند و نهایت کوشش خود را به کار گیرد»(شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم ج 7 ، ص 219)

یکی از مواردی که در به ثمر رسیدن اقتصاد مقاومتی باید فرهنگ‌سازی شود دوری از تنبلی است. امیر المومنین علی علیه السلام در این رابطه می‌فرماید: «آفَةُ النُّجْحِ الْکَسَل؛ آفت موفقیت تنبلی است.» (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 463 ، ح 10617) و در حدیث دیگر به این اینکه تنبلی بزرگترین مانع برای رسیدن به برنامه‌ها، اهداف و چشم‌اندازی است که برای آینده خود و جامعه است، اشاره می‌کنند؛ «مَنْ دَامَ کَسَلُهُ خَابَ أَمَلُه؛کسی که پیوسته تنبلی کند ، در رسیدن به آرزویش ناکام ماند.» (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 463 ، ح) و حدیث دیگر که امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود: « مِنْ سَبَبِ الْحِرْمَانِ التَّوَانِی؛ یکی از عوامل محرومیت سستی (در کار ) است.» (تحف العقول ص 80)