فرصت‌هایی که برای صادرات محصولات کشور از دست دادیم/ دیپلماسی اقتصادی دولت چقدر می‌ارزد؟

سرویس اقتصادی فردا؛ اکبر ابدالی محمدی*: بر اساس آمار مرکز بین المللی تجارت وابسته به سازمان تجارت جهانی (ITC) ۱ واردات ۱۴ کشور منطقه یعنی روسیه، عراق، ترکیه، ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، عمان، امارات، ازبکستان، قزاقستان، سوریه و لبنان با جمعیت ۵۹۰ میلیون نفر، حدود ۸۸۷ میلیارد دلار است. اما این کشور‌ها فقط ۵ / ۲ درصد از واردات خود را از ایران تامین می‌کنند به عبارتی سهم ایران از این تجارت بزرگ فقط ۵ / ۲ درصد است.

حدود ۱۳ میلیارد دلار از این مبلغ، که معادل ۶۰ درصد از سهم ایران در بازار منطقه است هم فقط مربوط به دو کشور عراق و امارات است که اگر این دو کشور را کم کنیم سهم ایران از بازار ۱۲ کشور منطقه فقط یک درصد است.

اشتراک راهبردی بوجود آمده بین ایران و روسیه در مسائل منطقه‌ای و همچنین تحریم روسیه از سوی غربی‌ها فرصت طلایی برای اقتصاد ایران بوده و هست که متأسفانه این فرصت مورد غفلت جدی واقع شده است. برای استفاده از این بازار نیازمند اراده مسئولان و دیپلماسی اقتصادی بسیار قویتر هستیم. در بازار ۱۴۳ میلیون نفری روسیه می‌توان هدف گذاری اولیه را در حوزه کشاورزی و مواد غذایی قرار داد؛ سپس در حوزه گردشگری و متعاقب آن در حوزه صنعتی برنامه ریزی کرد.

بر اساس آمار گمرک ایران ۲ ارزش صادرات ایران به بازار بزرگ روسیه از ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۹۱ با کاهش ۵۶ درصدی به میزان ۲۱۹ میلیون دلار در سال ۹۵ رسیده است. همچنین از نظر وزنی صادرات ایران از ۹۳۲ هزار تن در سال ۹۱ با کاهش ۶۱ درصدی به ۳۶۲ هزار تنی در سال ۹۵ رسیده است. کاهش تناژ محصولات صادراتی ایران از این جهت اهمیت دارد که نشان دهنده از دست دادن سهم بازار ایران در بازار بزرگ روسیه است.

هر چند در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ ارزش صادرات ایران ۲۷ درصدی افزایش یافته است، اما در همین زمان تناژ صادراتی ایران ۱۷ درصد کاهش یافته که باز نشان دهنده این است که بخشی از سهم بازارمان را در سال ۹۵ هم از دست داده ایم و محصولات کشورهای دیگر جایگزین این کاهش شده اند.

در سال ۹۵ فقط حدود نیم درصد از ارزش کل صادرات کشور به بازار بزرگ روسیه صورت گرفته است. از طرفی روسیه در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۸۲ میلیارد دلار کالا وارد کرده است که از این میزان، رقم ناچیز ۲۱۹ میلیون دلار که معادل یک دهم درصد است از ایران تأمین شده است. ضعف دیپلماسی اقتصادی کشور در مواجهه با این فرصت طلایی، نداشتن پیمانهای دوجانبه با روسیه و بی توجهی به استقبال روسیه از تجارت با ایران عامل اصلی این کاهش صادرات است.

یکی دیگر از فرصتهای طلایی برای اقتصاد ایران طی چند سال گذشته، بازار عراق بوده است. درگیری عراق با داعش و حمایت علنی ترکیه از این گروه تروریستی باعث شده است که صادرات ترکیه با کاهش بیش از ۴ میلیارد دلاری از ۹ / ۱۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ به ۶ / ۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ برسد. از طرفی حمایت ایران از عراق باعث علاقه بیش از پیش عراقی‌ها به ایران شده است که نمود آن در ایام اربعین قابل مشاهده است. ایران می‌توانست با دیپلماسی اقتصادی سهمی از این ۴ میلیارد دلار برای محصولات خود بردارد. اما متأسفانه از سال ۹۱ تا ۹۵ صادرات ایران به عراق از ۴ / ۶ میلیارد دلار به ۶ میلیارد دلار کاهش یافته است.

اما در همین مدت که صادرات ترکیه به عراق کاهش یافته چین توانسته است ۳ میلیارد دلار صادرات خود به عراق را اضافه کند و از ۹ / ۴ میلیارد دلار به ۷ / ۷ میلیارد دلار برساند و عملا خود را جایگزین ترکیه کند.

نکته دیگر اینکه علیرغم کاهش صادرات ترکیه به عراق، اما این کشور هنوز صادرات بیشتری از ایران به عراق دارد. ترکیه در سال گذشته با همه مشکلاتی که با عراق دارد حدود ۶ / ۱ میلیارد دلار کالا بیشتر از ایران به عراق صادر کرده است.

از دیگر شواهد ضعف دیپلماسی اقتصادی ایران اینست که در سال ۲۰۱۶ ترکیه ۵ برابر ایران کالا به سوریه صادر کرده است. علیرغم اینکه مدیریت کلان سوریه در دست سرداران حرم است، دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه نتوانسته است سهم قابل توجهی از بازار سوریه را از آن کشورمان کند. در بند ۱۲ سیاستهای اقتصاد مقاومتی دولت ملزم به استفاده از دیپلماسی اقتصادی برای حمایت از تولید ملی و اقتصاد کشور شده تا بتواند اقتصاد کشور را مقاوم کند:

بند ۱۲: افزایش قدرت مقاومت و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور از طریق: توسعه‌ی پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان بویژه همسایگان. استفاده از دیپلماسی در جهت حمایت از هدف‌های اقتصادی. استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای.

باراک اوباما در یکی از سخنرانی‌های خود، رسالت اصلی خود را در سفر به کشورهای مختلف را اینگونه بیان می‌کند: «من به شما بگویم، من هر زمان به هر کجا که بروم، یک حامی و تقویت کننده [و یک بازاریاب]برای تجارت آمریکا، کارگران و محصولات آمریکایی هستم». ۳

دیپلماسی اقتصادی به معنای خرید کالای خارجی و خوشحالی بابت آن نیست. خوب است کسانی که قبله آمالشان آمریکاست دیپلماسی اقتصادی را هم از مسئولان آمریکایی یاد بگیرند. در حال حاضر کشور بارکود اقتصادی مواجه است و دیپلماسی اقتصادی و یافتن بازارهای مصرف برای محصولات کشورمان باید اولویت اصلی ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و وزارت امور خارجه باشد. *عضو انجمن مدرسان اقتصاد مقاومتی توضیح: آمارهای ایران بر اساس آمار گمرک ایران و بر اساس سال شمسی است که تطبیق داده شده و آمار سایر کشور از مرکز بین المللی تجارت (ITC) اخذ شده است.

1 -­ آمار سایت بین المللی http://www.trademap.org

2- http://www.irica.gov.ir

3-­ https://www.whitehouse.gov/the-press-office/ 2011/02/07 /remarks-president-chamber-commerce