تجربه جهانی اعتماد مالیاتی

پذیرش اظهارنامه‌های مالیاتی مودیان ابزاری موثر برای وصول درآمدهای مالیاتی است که تاکنون اکثر اقتصادهای جهان با هدف کاهش هزینه‌های اداری بـرای ماموران مالیـاتی و اسـتفاده از فنـاوری مـدرن، اصـل خوداظهاری مالیاتی را پذیرفته‌اند. چراکه این روش می‌تواند سبب جمع‌آوری زودتر مالیات‌ها شده و مناقشه در ارزیابی مالیات را کاهش دهد. از طرفی، سبب کاهش اختیـارات ادارات مالیاتی می‌شود و از همه مهم‌تر، فرصت شکل‌گیری فساد را کاهش خواهد داد. براساس گزارش جدیدی که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، منتشر شده تجربه جهان در پذیرش اظهارنامه‌های بنگاه‌ها بررسی شده است. نتایج این گزارش نشان می‌دهد اقتصادهایی که اخیرا اصلاحاتی را در نظام‌های مالیاتی خود به عمل آورده‌اند، با اعمال تغییراتی تلاش کرده‌اند تـا اصـول خوداظهاری را بپذیرند که «کشورهای اروپای شـرقی و مرکـزی، آسـیای مرکـزی و تقریبـا دوم‌سوم، آسـیای شـرقی و پاسفیک، خاورمیانه و شمال آفریقا و آسیای جنوبی» را در بر می‌گیرد.

تجربه جهانی خوداظهاری مالیاتی

ارزیابی‌های این گزارش نشان می‌دهد بیشتر اقتصادهای جهان با هدف کاهش هزینه‌های اداری بـرای ماموران مالیـاتی و اسـتفاده از فنـاوری مـدرن، اصـل خوداظهاری مالیاتی را پذیرفته‌اند. براساس این اصل، مودیان مالیاتی براساس قانون و با مسوولیت خودشان رقـم صـحیح مالیات را می‌پردازند. این نوع خوداظهاری مالیاتی می‌تواند برای نظام مالیاتی کشور مزایایی را به همراه داشته باشد که همه از آن منتفع خواهند شد، به‌طوری‌که وجود و عملکرد صحیح سیستم‌های کامپیوتری و نرم‌افزارهای خوداظهاری، اطمینـان لازم را بـرای دولت‌هـا در زمینـه اعمال کنترل کیفیت موثر تامین می‌کند. به‌طور نمونه، نظام‌های خوداظهاری باعث می‌شوند تا مالیات‌ها زودتر جمع‌آوری شـده ضمن اینکه احتمال مناقشه در مورد ارزیابی مالیات را هم کاهش می‌دهد. همچنین این روش موجب کاهش اختیـارات ادارات مالیاتی و کاهش فرصت برای شکل‌گیری فساد می‌شود. البته به منظور اثربخش بودن سیستم خوداظهاری مالیاتی، باید این اقدام به خوبی اجرایی شود؛ به عبارتی، لازم است ضمن معرفی این سیستم، ارائه شفاف مقررات، اسـتفاده از فرآیند مکانیزه گزارش‌دهی، تعیین جرایم مربوط به عدم انطباق و روش‌های ارزیابی ریسک، این سیسـتم به‌طور صحیح نیز اجرا شود.

براساس این گزارش، اقتصادهایی که اخیرا اصلاحاتی را در نظام‌های مالیاتی خود به عمل آورده‌اند، با اعمال تغییراتی تلاش کرده‌اند تـا اصـول خوداظهاری را بپذیرند که «کشورهای اروپای شـرقی و مرکـزی، آسـیای مرکـزی و تقریبـا دو سوم آسـیای شـرقی و پاسفیک، خاورمیانه و شمال آفریقا و آسیای جنوبی» را در بر می‌گیرد. از سوی دیگر، طبق گزارش بانک جهانی در زمینه بهترین الگوهای اجـرا شده در زمینه تسهیل پرداخت مالیات، 161 کشور از 190 کشور جهان سیستم خوداظهاری را پذیرفته‌اند که کشـورهای کانادا و چین از جمله آنها هستند.

از سوی دیگر، در همین ارتباط در بین 190 کشور جهان مورد بررسی از سوی بانک جهانی، در 90 کشور امکان تکمیل فـرم و پرداخـت الکترونیکی نیز فراهم شده است. در اقدامی دیگر برای تسهیل و ساده‌سازی امور مربوط به پرداخت مالیات‌ها، برخی از کشورها سیستم یک مالیات بـرای هر پایه مالیات استفاده می‌کنند. در این سیستم از طریق ادغام مالیات‌های مختلف در یک پرداخت و فـرم واحـد، امـور مالیاتی مربوط به مودی تسهیل می‌شود. فقط 49 کشور از 190 کشور مورد بررسی موفق به پیاده‌سازی و اجرای ایـن سیستم شده‌اند که کشورهای انگلیس، نروژ و چین از جمله آنها هستند. همچنین در گزارش انجام کسب‌وکار ایران سال 2017 بانک جهانی در زیرشاخص پرداخت مالیات، ایران با کسب امتیـاز 79/ 69 موفق به کسب رتبه 100 در بین 190 کشور جهان شده است. با وجود تغییر امتیاز، رتبه ایـران از 99 در سال 2016 به 100 در سال 2017 رسیده است.

البته ذکر این مطلب ضروری است که در ایران افراد حقیقی و حقوقی باید 20 نوع مالیات به صورت مستقیم و غیرمستقیم بپردازند که این تعداد مالیات نسبت به سال گذشته تغییری نکرده است. همچنین محاسبه و پرداخت مالیات در ایران بیش از 344 ساعت زمان می‌برد که نسبت به سال گذشته تغییری نداشته است. از این‌رو، با وجود عدم تغییر شاخص‌های مالیاتی، رتبه ایران از نظر پرداخت مالیات از 99 به 100 رسیده و یک پله نزول کرده است.

تجربه جدید مالیاتی ایران

براساس روند طبیعی، سازمان امور مالیاتی هر سال به عملکرد مالی شرکت‌ها برای اخذ مالیات رسیدگی می‌کند؛ اما طبق روال متعارف، این سازمان به راحتی بررسی دفاتر را قبول نمی‌کند. این موضوع باعث شده بود که یکی از مهم‌ترین مشکلات برای واحدهای تولیدی از طریق رسیدگی به شیوه علی‌الراس به‌وجود آید. در این میان بنگاه‌های کوچک و متوسط که به‌دلیل رکود حاکم بر اقتصاد، زیر ظرفیت موجود مشغول به فعالیت هستند، علاوه بر اینکه نمی‌توانند سود کسب کنند، با رسیدگی از طریق علی‌الراس باید در هر شرایطی مالیات متعارف سازمان امور مالیاتی را بپردازند. این نوع مالیات‌ستانی بسیاری از بنگاه‌های کوچک و متوسط را در آستانه ورشکستگی قرار داده و راه دیگری برای SMEها باقی نگذاشته است. اما موافقت سازمان امور مالیاتی با پذیرش اظهارنامه تسلیمی بنگاه‌های تولیدی، مشکلات مالیاتی بنگاه‌های کم‌جان کوچک و متوسط را حل خواهد کرد و گام مثبتی در راستای تقویت این بنگاه‌ها که بیشتر آنان در مرحله زیان‌دهی قرار دارند، خواهد بود. این طرح پیشنهادی که از سوی اتاق تهران ارائه و از سوی سازمان امور مالیاتی مورد موافقت و تصویب قرار گرفته است، شرکت‌های زیان‌دیده را از وصول مالیات مبرا خواهد کرد و در این میان تنها شرکت‌هایی که هزینه‌های اضافی و نابجا داشته باشند مشمول اعلام وصول مالیات خواهند شد. براساس این گزارش، انتظار می‌رفت با اقدام اخیر ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در 23 اسفند 1395 درباره صدور مصـوبه مربوط به پذیرش اظهارنامه مالیاتی سال‌های 1394 و 1395 بنگـاه‌های کوچـک و متوسـط، امتیـاز و رتبـه ایـران در شاخص پرداخت مالیات بانک جهانی از لحاظ ارزیابی مالیات بر درآمد شرکتی بهبود یابد که به نظر می‌رسد قـبلا به‌دلیل ارائه اطلاعات تردید برانگیز، امتیاز مذکور (بالاترین امتیاز در بین کشورهای جهان) به صـورت کامـل بـه ایـران تعلـق گرفته است.