بازار سیاه فروش اسکناس نو راه افتاد

روزنامه آرمان: در حالی که بر اساس اعلام بانک مرکزی اسکناس‌های نو از روز گذشته به بازار آمد، امسال نیز در آستانه نوروز، بازار سیاه اسکناس‌های تا نخورده داغ است و دلالان اسکناس‌های نو را با قیمتی گران‌تر می‌فروشند. یکی از رسم‌های نوروزی عیدی دادن است و بسیاری از شهروندان به عنوان عیدی به دیگران اسکناس نو می‌دهند. همین مساله باعث می‌شود بازار اسکناس نو در آستانه نوروز داغ باشد. هر چند در سال‌های اخیر بانک مرکزی برای جلوگیری از بازار سیاه اقدام به توزیع اسکناس‌های نو در آستانه عید کرده است، اما مشکل دلالی در این زمینه همچنان باقی است. پول فروشان اسکناس‌های نو را ۱۰، ۲۰ و حتی ۳۰ درصد گران‌تر از ارزش واقعی‌اش می‌فروشند. بانک مرکزی هر ساله هزینه‌های زیادی برای چاپ اسکناس نو و توزیع آن در شبکه بانکی می‌کند، اما در طول سال و هنگام مراجعه به بانک‌ها کمتر می‌توان در مبادلات تجاری شاهد رد و بدل‌شدن اسکناس‌های نو و تانخورده بود. حتی در مواردی دیده شده اسکناس‌هایی با مبلغ پایین که عمدتا در بازار به‌عنوان اسکناس خرد شناخته می‌شود نیز در شعب بانک‌ها یافت نمی‌شود. البته برخی از شعب بانک‌های خصوصی از این قاعده مستثنا بوده و معمولا اسکناس‌های نو و دارای وضعیت ظاهری بهتر را در تبادلات بانکی به‌ویژه در دستگاه‌های عابربانک مورد استفاده قرار می‌دهند. در این راستا چندی پیش یک مقام مسئول بانکی اعلام کرد: تدارک لازم برای تامین اسکناس نو مورد نیاز مردم در شب عید امسال از سوی بانک مرکزی صورت گرفته و به نظر هم نمی‌رسد که هیچ گونه کمبود یا مضیقه‌ای در این رابطه وجود داشته باشد. بانک مرکزی امسال نیز مطابق با روال هر ساله، توزیع اسکناس‌های نو را از دهه دوم اسفندماه آغاز کرده که البته امسال این توزیع با یک روز تاخیر صورت گرفت. بازار سیاه اسکناس آمار غیر رسمی سال‌های پیش نشان داده بود که دلالان بازار سیاه اسکناس‌های نو، این اسکناس‌ها را به صورت بسته‌های ۱۰۰ تایی به مشتریان می‌فروشند، طوری که قیمت هر بسته اسکناس ۵۰ تومانی، ۱۰۰ تومانی و ۲۰۰ تومانی به مبلغ ۵۰ هزار تومان، اسکناس ۵۰۰ تومانی به مبلغ ۸۵ هزار تومان، ۱۰۰۰ تومانی به مبلغ ۱۱۵ هزار تومان، ۲۰۰۰ تومانی به مبلغ ۲۲۰ هزار تومان، ۵ هزار تومانی به مبلغ ۵۱۲ هزار و ۸۵۰ تومان و ۱۰ هزار تومانی به مبلغ یک میلیون و ۲۰ هزار تومان فروخته می‌شود. بررسی اسکناس‌های مذکور نشان می‌دهد که قیمت اسکناس‌های نو ۵۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ تومانی نسبت به بقیه بیشتر قیمت‌گذاری شده است و دلیل آن کمیاب بودن این اسکناس‌‌هاست. قیمت اسکناس ۵۰۰ تومانی هم به دلیل تقاضای زیاد آن گران‌تر است. اسکناس‌های ۵ هزار تومانی و ۱۰ هزار تومانی نو هم در این بازار نسبت به سایر اسکناس‌ها کمتر است، زیرا تقاضای خرید کمتری هم برای آنها وجود دارد. به نظر می‌رسد دسترسی به اسکناس‌های نو برای دلالان راحت‌تر از مردم عادی است. این افراد از طریق کارمندان بانک‌ها که به راحتی به اسکناس‌های نو دسترسی دارند، پول نو تهیه می‌کنند. بخش اعظمی از اسکناس‌های نو موجود در دست دلالان با باندرول و آرم بانک مرکزی است، یعنی اسکناس مستقیما از بانک مرکزی به شعبات بانک‌ها و از آنجا دست نخورده به دست مشتری در بازار آزاد می‌رسد. پیگیری این موضوع زمانی دشوار می‌شود که برخی شعب بانکی تنها اقدام به ارائه اسکناس نو به کارمندان خود می‌کنند. تعیین قیمت بر اساس امضای روی اسکناس! هر چه مبلغ اسکناس کمتر و به اصطلاح کمیاب‌تر و مربوط به دهه‌های گذشته باشد، هم کمتر در بازار موجود است و هم اینکه نرخ گران‌تری برای متقاضیان خواهد داشت. به عنوان نمونه ممکن است بتوان یک بسته اسکناس ۱۰ هزار تومانی را تنها با ۲۰ هزار تومان هزینه بیشتر به مبلغ یک میلیون و ۲۰ هزار تومان تهیه کرد، ولی برای تهیه یک بسته اسکناس ۵۰ تا ۲۰۰ تومانی که بین ۵ تا ۲۰ هزار تومان است، باید دست کم ۱۰۰ هزار تومان هزینه کرد. جالب‌تر آن است که به گفته یکی از فروشندگان، این اسکناس‌ها بسته به اینکه در چه دولتی چاپ شده اند و با امضای کدام وزیر و رئیس بانک مرکزی هستند، قیمت متفاوتی دارند. علاوه بر اسکناس نو مورد نیاز مردم در ایام پایانی سال، میزان تقاضا برای دریافت وجه نقد و جابه‌جایی منابع مالی نیز در اسفند افزایش می‌یابد و تقریبا می‌توان گفت بانک‌ها در ماه پایانی سال، پُرترافیک ترین روزهای کاری را خواهند داشت. در عین حال، استفاده از شبکه شتاب و حجم مراودات بانکی و ابزارهای پرداخت الکترونیک به‌زودی و در ۵ روز باقیمانده تا پایان سال به بالاترین حد سالانه خود می‌رسد. فروش اینترنتی اسکناس نو مورد عجیبی که اخیرا در مورد بازار سیاه اسکناس نو دیده شده است، فروش اینترنتی اسکناس نوست، تجارتی که تا به حال دیده نشده بود، اما امسال با جست‌وجوی کمی در اینترنت می‌توان صفحاتی مجازی یافت که نوید فروش اسکناس نو، حتی تا آخرین دقایق اسفند و رساندن آن به دست مشتری را می‌دهند. تجارت از طریق شبکه‌های اجتماعی سابقه چندانی ندارد. با این وجود، همه اشکال فعالیت در بازار از این صفحات اشتراکی سود می‌برند و برنده نهایی بعضا تجارت‌های زیرزمینی اند. خرید و فروش‌هایی که وجهه قانونی شفاف و مورد تاییدی ندارند، به سادگی از طریق شبکه‌های اجتماعی به کسب سود مشغولند. اکنون در آستانه عید نوروز و نیاز مردم به اسکناس‌های نو، صفحاتی در شبکه‌های اجتماعی مشغول فروش اسکناس نو هستند و بدون زحمت و روبه‌رو شدن با مشتری و چانه زدن، سود قابل ملاحظه‌ای از این فروش به دست می‌آورند. حکم شرعی فروش اسکناس چیست؟ عمده فقها معتقدند که اگر در خرید و فروش اسکناس نو در بازار سیاه، اختلاف قیمت متعارفی وجود داشته باشد، اشکال شرعی به این کار وارد نیست، اما اگر اجحافی در این خرید و فروش نصیب خریدار شود، این معامله اشکال دارد و باطل است. چند سال پیش، مقام معظم رهبری در پاسخ به یک استفتا در این زمینه، دیدگاه خود را بیان فرمودند. پرسش این استفتا این بود که «آیا خرید اسکناس با قیمتی بالاتر که در ایام عید مرسوم است منع شرعی ندارد؟» پاسخ ایشان به این شرح است: «در صورتى که معامله مذکور، به قصد جدى و با غرض عقلایى باشد، مثل اینکه اسکناس‏ها از نظر کهنه و نوبودن با یکدیگر فرق داشته یا داراى علامت‏هاى مخصوص بوده یا نرخ آنها با یکدیگر، تفاوت داشته باشد، اشکال ندارد، ولى اگر معامله، صورى و براى فرار از ربا بوده و در واقع براى دستیابى به سود پول باشد، شرعا حرام و باطل است.» در پی انتشار اسکناس‌های نو توسط بانک مرکزی و توزیع آن میان مردم باید بحث کنترل حجم نقدینگی و تاثیر آن بر تورم را در نظر داشت. یکی دیگر از راه‌های مقابله با بازار سیاه اسکناس که از طرفی مقابله با افزایش حجم نقدینگی و به تبع آن تورم هم هست، ترویج بانکداری الکترونیک، و تشویق مردم به استفاده از کارت‌های عابر بانک برای خود، و کارت‌های هدیه برای دادن عیدی است. برای این امر نیاز به بیشتر شدن دستگاه‌های کارتخوان در سرتاسر کشور و همچنین مجهز شدن مراکز خرید و تفریح به دستگاه کارتخوان است. این امر در سال‌های اخیر پیشرفت بسیار قابل توجهی داشته، به صورتی که دیگر مغازه و فروشگاه و پمپ بنزینی وجود ندارد که مجهز به دستگاه کارتخوان نباشد و یا اگر هستند بسیار معدودند و در حال راه‌اندازی این سیستم الکترونیک بانکی هستند. همچنین کارت‌های هدیه باید در قیمت‌های متنوعی عرضه شود تا سلیقه‌ها و شرایط متفاوت را پوشش دهند.