بودجه و مساله ناکارآمدی ابزار‌های جبران کسری

روزنامه آٰرمان؛ وحید شقاقی شهری*: بر اساس لایحه‌ای که هفته گذشته در مجلس‌ تصویب شد، نمایندگان به دولت اجازه دادند که در صورت عدم تحقق بخشی از درآمدهای نفتی، کسری بودجه خود را با برداشت از حساب ذخیره ارزی یا انتشار اوراق جبران کند.

اصلی‌ترین موضوعی که در این باره باید در نظر داشته باشیم این است که در برنامه ششم و در بودجه‌های سنواتی، مجلس باید تا جایی که امکان دارد هزینه‌های متعدد و اضافی به دولت تحمیل نکند. رکن اساسی آن هم، این است که دولت و مجلس هیچ‌گونه هزینه‌ اضافی به وجود نیاورند، زیرا این موضوع با بند ۱۶ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مغایر است. با این حال در بودجه سال ۹۶ موادی به چشم می‌خورند که با این بند اقتصاد مقاومتی که بیانگر جلوگیری از هزینه‌های اضافی و زاید است، مغایرت دارد. هنر دولت و مجلس در این است که از ایجاد کسری بودجه جلوگیری کنند و با بودجه‌هایی که تنظیم و پیش‌بینی می‌شود، اقتصاد کشور را بچرخانند. به هرحال درباره مصوبه اخیر که برداشت از حساب ذخیره ارزی را تسهیل می‌کند باید گفت که واقعیت این است که پولی در این صندوق وجود ندارد.

در سال‌هایی که قیمت نفت کاهش پیدا کرده بود منجر شد تا مبلغی برای اینکه دولت بتواند از آن استفاده کند در حساب ذخیره ارزی وجود نداشته باشد. در مورد اوراق مشارکت هم مشکلی وجود دارد و آن، این است که متاسفانه به دلیل شرایط رکود اقتصاد ایران و نظام بانکی کشور که در حال پرداخت نرخ سود بالا برای سپرده‌های مردم به شکل‌های مختلف است، استقبالی از اوراق مشارکت صورت نمی‌گیرد و زمانی هم که دولت اقدام به انتشار این اوراق کند کسی خریداری نمی‌کند. هر دو ابزاری که برای دولت در راستای کمک به کسری بودجه در نظر گرفته شده، ابزارهای کارآمدی نیستند.

باید توجه داشت که با نرخ‌های اعلامی از اوراق مشارکت استقبال جدی صورت نمی‌گیرد. به طور مثال فرض کنید پولی دارید و با اینکه در بانک مصوب شده تا سود ۱۵ درصدی به آن تعلق گیرد، اما شعب بانکی به شکل‌های مختلف این نرخ‌های سود ابلاغی را دور می‌زنند و نرخ‌های بالاتری را ارائه می‌دهند. در حالی که در اوراق مشارکت دولت نمی‌تواند اقدام به چنین کاری کند و نرخ بالایی بپردازد. با توجه به این توضیحات اوراق مشارکت با نرخ‌های اعلامی دولت با استقبال جدی از سوی مردم مواجه نمی‌شود. حساب ذخیره ارزی هم به دلیل اینکه قیمت نفت برای سال‌های متمادی نسبت به پیش‌بینی‌ها بالا نبوده و روند کاهشی داشته است، مبلغی به عنوان ذخیره ارزی برای اینکه دولت بتواند کسری بودجه خود را تامین کند وجود ندارد. بهترین راه حل این است که نمایندگان مجلس کمک کنند تا هزینه‌های اضافی و بار مالی به دولت تحمیل نشود، زیرا در صورت بروز چنین اتفاقی، دولت دیگر توان تحمل بار مالی اضافه‌ای را ندارد. در حال حاضر دولت بالای ۴۰۰ هزار میلیارد تومان به بانک‌ها و پیمانکاران بدهی دارد و طبیعتا هر قدر بار مالی بیشتری به دولت تحمیل شود، گرفتاری‌های آن بیشتر خواهد شد.