مصیبت اقتصادی به نام فروشگاه‌های زنجیر‌ه‌ای

: دیروز یک فروشگاه زنجیره‌ای دیگر هم به مجموعه فروشگاه‌های بزرگ شهر اضافه شد. در نگاه اول این فروشگاه‌های بزرگ و پرزرق و برق نمادی از رشد و توسعه شهر محسوب می‌شوند و چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند و تخفیف‌های قابل ملاحظه‌ی آن نیز خود مزید بر علت است تا از این فروشگاه‌ها استقبال شود و این استقبال، یعنی تشویق برای تکثیر این نوع فروشگاه‌. با افزایش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و اعمال تخفیف، رجوع به سوپرمارکت‌های کوچک یا همان بقالی‌های سابق کاهش پیدا می‌کند. افزایش فروشگاه‌های زنجیره‌ای به صورتی که محلات تسخیر شوند در نهایت بقالی‌ها را به ورطه ورشکستگی می رساند. شاید سوال شود مشکل آن کجاست؟ اینکه فروشگاه های بزرگ، هایپرها و… با تنوع زیاد محصول و تخفیف‌های دائمی و فصلی زیاد شوند چه اشکالی دارد؟ فروشگاه‌های زنجیره‌ای با سرمایه‌ی اولیه نسبتا قابل توجه، شکل می‌گیرد. این فروشگاه‌ها اگر وابسته به کارخانجات تولیدی نباشند، امکان خرید کالاها را به صورت گسترده دارد که این مسئله، قیمت را برای آنها کاهش داده و امکان ارائه تخفیفات را برای شعبه‌های گوناگون این فروشگاه‌ها فراهم می‌کند. از سوی دیگر فروشگاه‌های زنجیره‌ای دیگر نیز وجود دارند که وابسته به هلدینگ‌های بزرگ اقتصادی هستند و به نوعی مراکز توزیع محصولات تولیدی این هلدینگ‌ها هستند. کاهش قیمت محصولات ارائه داده شده در این فروشگاه‌ها باعث می‌شود تا مردم خرید از این فروشگاه‌ها را بصرفه بدانند. هم مالی و هم زمانی. نهایت این روند، تعطیلی بقالی‌ها و سوپرمارکت‌های محلات می‌باشد. با تعطیلی این کاسبی‌های خرد، بازار به طور کامل به دست هایپرها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌افتد. رقابت بین فروشگاه‌های زنجیره‌ای تا یک حد ادامه می‌یابد و در نهایت این فروشگاه‌ها به تقسیم بازار بین خود سوق پیدا می‌کند و منجر به ایجاد کارتل و تراست‌هایی بزرگ در این زمینه خواهد شد و به تعیین قیمت و کنترل عرضه محصول منجر می‌شود. از سوی دیگر اگر یک جوان با هزینه‌ای مختصر توان ایجاد یک سوپرمارکت را داشت این امکان هم از دست می‌رود و آن جوان باید به کارگر یا کارمند یک فروشگاه زنجیره‌ای تبدیل شود که امنیت شغلی نیز نخواهد داشت در صورتی که قبل از آن، این امکان را داشت که خود صاحب یک کاسبی شود. فروپاشی کاسبی‌های کوچک، سرنوشت صدها و هزاران نفر را در اختیار مدیران کارتل‌های بزرگ اقتصادی قرار می‌دهد. کارتل‌هایی که با ایجاد قدرت انحصاری و سودهای کلان مالی، امکان نقش آفرینی سیاسی را هم خواهند داشت. برخی صحبت از فضای رقابت می‌کند اما به واقع سوپرمارکت ها و بقالی‌ها با سرمایه‌های فردی چگونه با فروشگاه‌های زنجیره‌ای که توسط شرکت‌های بزرگ اقتصادی و سرمایه‌داران کلان ایجاد می‌شود رقابت کنند؟ کاسبی‌های خرد و در محلات به غیر از کارکرد اقتصادی، کارکرد اجتماعی و فرهنگی هم دارد. به هرحال مواجه اهالی محل با کاسب محل، یک پیوند اجتماعی ایجاد می‌کنند. برخی از قدیمی‌ها می‌گفتند فلان بقالی، فضول محل است و از همه چیز باخبر است این نه نکته منفی که یک مسئله مثبت بود. چرا که دزدی در آن محل را بی معنی می‌کرد از سوی دیگر سیستم نسیه را پای گذاری می‌کرد. نسیه در بقالی‌های قدیم و برخی سوپرمارکت‌های امروزی محلات، برآمده از یک اعتماد است و این اعتماد عنصر مهمی در همبستگی اجتماعی است. اما در فروشگاه‌های بزرگ افراد همدیگر را نمی‌شناسد و تعاملی ندارند تعامل بین فروشنده و خریدار است. چند نفر هم با هیکل‌های ورزیده مامور آن هستند که خرید شما را با فاکتور تطبیق بدهند. در این سیستم نسیه معنی ندارد. اینکه شما پول کم آورده باشید و بعدا بیاورید معنی ندارد. اعتمادی وجود ندارد. و اینگونه است که داشته‌های اقتصادی-اجتماعی شهرهای ما از دست می رود. در صورتی که در شهر زیبای همدان، الگوی اقتصادی- اجتماعی وجود داشت که در کنار تامین نیازهای خانوار، همبستگی محلی و اجتماعی پدید می‌آورد. محله‌های موسوم به «چمن». چمن‌ها از مسجد، حمام، فضای سبز، بقالی، نانوایی، نجاری و سایر کاسبی‌های مورد نیاز مردم تشکیل می‌گردید. در کنار احیای چمن ها نیاز است تا محلات مدرن نیز از این الگوی ممتاز شهرسازی درس گرفته و به سمت اجتماعی­-اقتصادی حرکت کند. مسئله فروشگاه‌های زنجیره‌ای تنها موضوعیت اقتصادی ندارد بلکه آسیب‌های آن ابعاد اجتماعی و فرهنگی دارد. نیاز است برای رشد فروشگاه‌های زنجیره‌ای تدبیری اندیشیده شود و پیوست‌های فرهنگی و اقتصادی برای آنها درنظر گرفته و برای توسعه آنها محدودیت درنظر گرفته شود. موضوع جالب اینجاست که فروشگاههای زنجیره‌ای که یکی از محصولات اقتصاد لیبرال است به عنوان ثمره اقتصاد مقاومتی معرفی می‌گردد.