بازار«خروس‌نشان»‌ها دردست خارجی‌ها

روزنامه آرمان: ایران، بازار مناسبی برای اجناس قاچاق است؛ اجناسی که قاچاقی بودن‌شان آنقدر دور از ذهن به نظر می‌رسد که وقتی مسئولان از ارقام میلیاردی برای توصیف قاچاق آنها استفاده می‌کنند، انگشت به دهان می‌مانیم. شاید اگر از یک نفر پرسیده شود چه چیزی به ایران قاچاق می‌شود، پاسخ دهد گوشی تلفن همراه، لوازم برقی، خودرو، میوه و ... اما واقعیت این است که قاچاق در تار و پود اقتصاد ما تنیده‌ شده است و حتی در موردی مانند آدامس شاهد گردش مالی۵۰۰ میلیارد تومانی آن فقط در رابطه با بازار قاچاق و غیرقانونی هستیم. امروزه قاچاق به نحوی با گوشت و خون اقتصاد ایران عجین شده است که برخی کارشناسان بزرگ‌ترین معضل کنونی ایران را واردات غیرقانونی کالاها و محصولات مختلف می‌دانند، چرا که استفاده از این اقلام نه تنها اقتصاد، بلکه سلامت جانی، مالی، روانی، اجتماعی و ... افراد و کشور را تهدید می‌کند. با این حال شاید عده‌ای قاچاق را به عنوان بزرگ‌ترین مشکل اقتصاد ندانند، اما بی‌شک این افراد هم نمی‌توانند واردات غیرقانونی کالا را دست کم یکی از بزرگ‌ترین معضلات اقتصاد ندانند. گفتنی است هر کشوری به فراخور منابعی که در اختیار دارد کالاها و خدماتی را متناسب با نیاز خود تولید و برخی را از کشورهای دیگر وارد می‌کند. اما از آنجایی که واردات کالا موجب خروج ارز از کشور می‌شود هر دولتی توسط امکاناتی که در اختیار دارد ورود تولیدات خارجی را به داخل کشور خود کنترل می‌کند. به نحوی که ورود برخی کالاها را که مشابه داخلی دارند، به کلی ممنوع کرده و برای برخی دیگر تعرفه‌ای تعیین می‌کند و این تعرفه‌ها به طور عمده صرف تقویت تولید ملی می‌شود. اینجاست که برخی سودجويان برای سود بیشتر به جای اینکه از مبادی رسمی اقدام به واردات کنند، آن را از طریق روش‌های غیرقانونی و بدون پرداخت تعرفه‌های رسمی وارد کشور می‌کنند و همین مساله باعث می‌شود تا عده‌ای برای تامین منافع شخصی خود شغل بسیاری از کارگران ایرانی را به تاراج ببرند. ۵۴هزار میلیارد تومان، حجم قاچاق در سال ۹۴ این طبیعی است که محصول تولیدکننده داخلی با آن همه مالیات و عوارضی که از آن اخذ می‌شود از محصول قاچاقی که بدون هیچ تعرفه‌ای به کشور وارد شده‌است، خریدار کمتری داشته باشد. متاسفانه اگر به آمار قاچاق در کشور نگاهی داشته باشیم به ارقامی برمی‌خوریم که بسیار تعجب برانگیز است. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که حجم کل قاچاق کشور در سال ۹۴ رقمی معادل ۵/۱۵ میلیارد دلار بوده که بر اساس پول داخلی کشور سال گذشته حدود ۵۴ هزار میلیارد تومان کالای قاچاق وارد کشور شده است! البته به دلیل اینکه این اقلام از مبادی رسمی وارد کشور نمی‌شوند، هیچگاه نمی‌توان آماری دقیق از آن ارائه داد. جولان قاچاقچیان در کشور علاوه بر اینکه به بیکاری دامن می‌زند و ارز زیادی را از کشور خارج می‌کند، به طور کلی چرخ‌های تولید کشور را متوقف می‌سازد. اینها فقط بخشی از پیامدهای اقتصادی موجود این معضل در ایران است. اگر به گزارش‌های مراکز بهداشتی و درمانی کشور توجه داشته باشیم، آماری تاسفبار در این زمینه وجود دارد که متاسفانه گاه به مرگ افراد منجر شده است. همین چند هفته پیش بود که دبیر کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا و ارز سیستان و بلوچستان از مرگ یک شهروند زاهدانی به دلیل استفاده از کفش قاچاق خبر داد. ماجرا از این قرار بود که این شهروند زاهدانی سال ۹۳ پس از مراجعه به یکی از مغازه‌های بازار رسولی زاهدان یک جفت کفش دست دوم قاچاق خریداری می‌کند که بعد از چند روز استفاده، متوجه وجود زخم و عفونت در شست پای خود می‌شود. این فرد به پزشکی در زاهدان مراجعه می‌کند و نتیجه مطلوبی نمی‌گیرد. بنابراین اعضای خانواده، او را برای ادامه معالجه به مشهد می‌برند و بعد از تشخیص پزشک معالج پای این فرد قطع می‌شود، اما عفونت به دستش نیز سرایت می‌کند که متاسفانه بر اثر عفونت زیاد او در سال گذشته فوت کرده است. البته خانواده این فرد بنا به دلایلی از انتشار خبر مرگ فرزندشان جلوگیری می‌کردند. گردش مالی آدامس، ۱۵ برابر سینماها امروزه شرایط به گونه‌ای شده است که هرگاه واژه قاچاق به گوش می‌رسد، به ذهن بسیاری از ما واردات و صادرات غیرقانونی گوشی تلفن همراه، تلویزیون، خودرو و به طور کلی کالاهای گران قیمت خطور می‌کند. اما ماجرا از این قرار نیست. گویا بازار کالاهای خرد قاچاق مانند زیپ، سنگ پا، آجر و ... هم در ایران پر رونق است و گردش مالی میلیاردی در آنها رقم می‌خورد. در این میان آدامس جدیدترین کالایی است که بازار ایران را به قبضه در آورده و بر اساس آخرین آمار، گردش مالی بازار قاچاق و غیرقانونی آدامس در ایران ۵۰۰ میلیارد تومان است که ۷/۵۷ درصد سهم مصرف آدامس در کشورمان از این طریق تامین می شود. هفته گذشته بود که در مراسم امضای تفاهمنامه همکاری انجمن دندانپزشکی ایران با شرکت ایرانی تولیدکننده آدامس بدون قند اعلام شد که در سال ۲۰۱۶ میلادی سهم بازار آدامس جهان ۱/۲۷ میلیارد دلار بوده است و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۱۹ این عدد رشد بیش از پنج میلیارد دلاری داشته باشد. بر این اساس سهم ایران از بازار جهانی آدامس نزدیک به یک درصد است، به طوری که برآوردها نشان می‌دهد بالغ بر ۱۲۰۰ میلیارد تومان گردش مالی آدامس در کشورمان است. در حالی بازار آدامس سالانه شش درصد رشد را نشان می‌دهد که سرانه مصرف آدامس در ایران ۴۰۰ گرم کمتر از آمریکا رقم می‌خورد، به طوری که سرانه مصرف آدامس در آمریکا ۶۰۰ گرم و در ایران نزدیک به ۲۰۰ گرم است. همچنین ۷۰ درصد بازار آدامس ایران در دست دو شرکت خارجی معروف دنیا قرار دارد. این در شرایطی است که کشور ایران در سال ۱۳۳۰ به تولید آدامس و خودکفایی در این زمینه دست یافته بود. گویا استقبال ایرانیان از کالاهای خارجی فقط در لوازم صوتی و تصویری و البسه خلاصه نمی‌شود و این موضوع به مواد خوراکی هم سرایت کرده است. در حالی که آدامس تولید داخل هر کیلو ۲۲ هزار تومان به فروش می‌رسد، آدامس خارجی در ایران هر کیلو به قیمت ۱۴۰ هزار تومان فروخته می‌شود. به هر حال تجارت رسمی و غیررسمی آدامس در ایران درحالی آرام و بدون دغدغه ادامه می‌یابد که طی سال‌های گذشته تولیدکنندگان ایرانی تلاش بسیاری کردند تا بتوانند اندکی سهم خارجی‌ها را در بازار کم کنند و در مقابل، خود جای آنها بنشینند، اما هیچگاه چنین توفیقی حاصل نشد و آدامس‌های ایرانی تنها در مواردی خاص و آن هم در نبود پول خرد در مغازه‌ها به مشتریان داده می‌شود؛ موضوعی که باید ریشه‌های آن را در بحث‌هایی همچون طعم، بسته‌بندی، ظاهر و صد البته برندسازی آدامس‌های ایرانی آسیب‌شناسی کرد. در حال حاضر صنعت تولید آدامس در ایران جزو صنایع زیرمجموعه شیرینی و شکلات است و با اینکه ایران صادرات قابل توجهی در صنعت شیرینی و شکلات دارد، به ‌نظر می‌رسد تولید آدامس‌ به یکی از پاشنه‌های آشیل‌ این صنعت تبدیل شده است. متاسفانه در طول تاریخ آدامس‌های ایرانی که سردمدارشان خروس‌نشان‌ها هستند در رقابت با برندهای خارجی چندان موفق نبوده‌اند و این موضوع را می‌توان در ویترین بسیاری از سوپرمارکت‌ها و مغازه‌های سطح شهر مشاهده کرد. شاید هنوز هم برای بسیاری از مسئولان بخش صنعت و تولید کشور، آدامس و تولید آن اهمیت چندانی نداشته باشد، اما آمارها نشان می‌دهد گردش مالی بازار آدامس ایران ۱۵ برابر فروش بلیت سینما‌های کشور، حدود دو برابر حجم پول در گردش نشر و چاپ کتاب و چند برابر گردش مالی سایر بخش‌هاست. پس مسئولان نباید به راحتی از کنار قاچاق محصولات خرد مانند آدامس عبور کنند، چرا که سرانه مصرف آنها نشان می‌دهد این کالاها از اهمیت بالایی برخوردار هستند و ممکن است اقتصاد یک کشور را ویران کنند. حال بماند اینکه در زمان دولت گذشته بسیاری از همین کالاها به شکل قانونی وارد کشور شدند و آب هم از آب تکان نخورد. به عنوان مثال ارزی که برای واردات داروهای اساسی در نظر گرفته شده بود، خرج خرید چوب بستنی شد و شاید بسیاری از بیماران که با استفاده از داروهای خارجی می‌توانستند بهبود پیدا کنند به دلیل همین سهل‌انگاری‌ها از ادامه حیات بازماندند.