آیا رفاه عمومی و پیشرفت با اقتصاد مقاومتی ممکن است؟/ در اقتصاد مقاومتی باید ریاضت بکشیم؟

سرویس اقتصادی فردا: از نظر ماهیت نظری، اقتصاد مقاومتی نظامی اقتصادی است که در پی تحقق اهداف مکتب اقتصادی اسلام و در طول آن اهداف اقتصادی انقلاب اسلامی شکل می گیرد. این اهداف در بالاترین سطح عبارتند از: الف. رفاه عمومی اقتصادی، ب. استقلال اقتصادی و ج. پیشرفت اقتصادی. به عبارتی اقتصاد مقاومتی تنهاترین و البته موثرترین راه برای بهبود وضعیت رفاهی مردم، پیشرفت اقتصادی کشور و البته به موازات این دو، استقلال اقتصادی و اقتدار کشور است.

در ادامه به تبیین هریک از این اهداف و چگونگی تحقق آنها در نتیجه طراحی و اجرای نظام اقتصاد مقاومتی پرداخته شده است؛ اما پیش از پرداختن به ثمرات اقتصاد مقاومتی، توجه به ارکان آن یعنی تقویت تولید ملی و فرهنگ جهاد اقتصادی می تواند چگونگی تحقق این اهداف و ثمرات را نشان دهد.

ارکان اقتصاد مقاومتی

یکی از راه های شناسایی ارکان اقتصاد مقاومتی، بررسی سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی (ابلاغیه مقام رهبری مدظله العالی در 29 بهمن 1392) است. وقتی سیاست های بیست و چهارگانه در کنار هم قرار می گیرند، مشخص می­شود دو حوزه جدی مورد تأکید این سیاست ها است: یک: حوزه تقویت تولید ملی و دیگری فرهنگ جهادی. همانگونه که در نمودار زیر نشان داده شده است، تعداد زیادی از سیاست ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم موضوع تقویت تولید ملی را هدف قرار داده اند (مانند کارآفرینی، اقتصاد دانش‌بنیان، موضوع مزیت های استان‌ها، تقویت نظام مالی، دیپلماسی اقتصادی و...). بخشی از سیاست ها موضوع جهاد اقتصادی را به معنای خاص آن مورد تأکید قرار می‌دهد مانند سیاست‌های بیستم، بیست و یکم و بیست و دوم که به طور مشخص وارد حوزه فرهنگ‌سازی و گفتمان سازی می‌شوند؛ اما همه این بیست و چهار سیاست با یک نگاه دیگر در چارچوب جهاد اقتصادی قابل تفسیر هستند. با دقتی بیشتر می توان دریافت که بسیاری از این موارد در رویکردهای دیگر، حتی در رویکردهای غیراسلامی نیز مورد توجه بوده است؛ اما آنچه تضمین کننده تحقق اهداف و به فعلیت رسیدن این سیاست ها خواهد بود، وجود یک رویکرد و نگاه جهادی است. بدین ترتیب تمام این بیست و چهار سیاست زیر چتر جهاد اقتصادی معنا و مفهوم پیدا می‌کنند و اهالی اقتصاد داخلی اعم از تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و مدیران کشور با این رویکرد جهادی است که خواهند توانست برنامه های اقتصاد مقاومتی را به فعلیت برسانند و اهداف آن را محقق سازند.

بدین ترتیب مدخل اصلی ورود اقتصاد مقاومتی به عرصه های مختلف اقتصادی، دو عنصر است که عبارتند از: 1. عنصر اقتصادی؛ یعنی برنامه ریزی اقتصادی در شکل مشهور خود و 2. عنصر فرهنگی؛ برنامه ریزی فرهنگ اقتصادی در چارچوب ادبیات اقتصاد مقاومتی و بر همین اساس دو رکن اقتصاد مقاومتی عبارتند خواهند بود از: تقویت تولید ملی و فرهنگ اقتصادی که در ادبیات اسلامی آن در عنوان «جهاد اقتصادی» متجلی می شود. عملیات تحقق این دو رکن نیز عبارتند از: 1. برنامه ریزی اقتصادی- در معنای متعارف- و 2. برنامه ریزی فرهنگی [1] .

توجه به این دو رکن تقویت تولید ملی و فرهنگ اقتصادی یا جهاد اقتصادی از انحراف در نظریه پردازی جلوگیری می کند. براین اساس تمام الگوهای اقتصادی که منجر به تضعیف تولید ملی یا انحراف فرهنگ اقتصادی از الگوی اسلامی آن (یعنی جهاد اقتصادی) شود، غیر مقاومتی و ضد مقاومتی قلمداد خواهند شد.

تحقق رفاه عمومی؛ هدف اولبه اقتصاد مقاوتی

اقتصاد مقاومتی، عامل کاهش تورم

براساس آنچه پیشتر گفته شد، یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی تقویت تولید ملی است. با تقویت تولید ملی و ترویج فرهنگ جهاد اقتصادی انتظار می رود کاهش نرخ تورم به صورت پایدار از ماه های آغازین مشاهده شود و در میان مدت حتی کاهش سطح عمومی قیمت ها نیز دور از انتظار نخواهد بود. با افزایش تولید ملی و فراوانی کالا به طور طبیعی نرخ رشد قیمت ها کندتر یا متوقف خواهد شد. همچنین با کاهش وابستگی خارجی اثر تحولات بخش خارجی از جمله افزایش نرخ ارز و... بر سطح قیمت ها در داخل به طور جدی کاهش خواهد یافت. همچنین اصلاح الگوی مصرف منجر به رفع پدیده هایی از جمله احتکار خانگی کالا و به تبع آن نرخ تورم کنترل خواهد شد.

اقتصاد مقاومتی، عامل کاهش بیکاری

روی دوم سکه تولید، اشتغال است. افزایش تولید به طور طبیعی به همراه خود افزایش اشتغال و کاهش بیکاری را به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر با کاهش واردات و نیز تقویت فرهنگ اقتصادی در حوزه تولید کاهش نرخ بیکاری با سرعت بیشتری صورت خواهد گرفت. بدین ترتیب در نتیجه اجرای نظام اقتصاد مقاومتی به زودی علاوه بر جذب عمده نیروی کار بیکار، نیاز کشور به نیروی کار بیشتر و در نتیجه جمعیت بیشتر نمایان خواهد شد.

اقتصاد مقاومتی، عامل فراوانی

فراوانی که در تعبیر اسلامی با اصطلاح «خصب» معرفی می شود؛ به معنای وجود کالاها به مقدار و تنوع مورد نیاز در جامعه است. با تقویت تولید ملی و نیز ترویج فرهنگ جهاد اقتصادی علاوه بر اینکه کمبودی در اقتصاد ملی به جهت تحریم ها یا علل دیگر وجود نخواهد داشت، روز به روز شاهد فراوانی بیشتر کالا و نیز تنوع بیشتر کالاهای موجود خواهیم بود.

اقتصاد مقاومتی، عامل توازن و عدالت اجتماعی

اگرچه تأمین و توازن اجتماعی از ابتدایی ترین منویات و اهداف مکتب اقتصادی اسلام است، اما عموما به دلیل ضعف تولید ملی و نیز ضعف بودجه دولتی به طور کامل (صد درصد) محقق نشده است. در جریان تحقق اقتصاد مقاومتی از یک سو تولید ملی تقویت می شود که به تبع آن سطح درآمد اقشار کم درآمد افزایش می یابد و عدم توازن ناشی از بیکاری بخشی از جامعه برطرف می شود و از سوی دیگر دولت با دراختیارداشتن منابع بیشتر خواهد توانست وضعیت زندگی مناسب در سطح کفاف و نه تنها در سطح معیشت را برای عموم فراهم نماید.

از مهم ترین ثمرات اقتصاد مقاومتی کاهش خام فروشی خواهد بود. فروش مواد خام از جمله نفت خام، محصولات کشاورزی فرآوری نشده و مواد معدنی فرآوری نشده) به طور عمومی به جهت نیاز کشور به ارز برای واردات و نیز نیاز دولت به ریال آن برای تامین بودجه صورت می گیرد. با تقویت تولید ملی از یک سو نیاز کشور به ارز کاهش می یابد، از سوی دیگر نیاز دولت به بودجه از محل صادرات مواد خام (نفت خام) کاهش می یابد و در نهایت در صورت باقی بودن نیاز به ارز، مبالغ مذکور از طریق صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا و نه مواد خام تامین می شود.

اقتصاد مقاومتی، عامل کاهش واردات

با تقویت تولید ملی نیاز کشور به کالاهای خارجی کاهش خواهد یافت و بدین ترتیب بخش عمده ای از واردات به خصوص واردات محصولات کشاورزی و کالاهای ضروری قابل تولید در داخل کاهش خواهد یافت. همچنین با اصلاح فرهنگ اقتصادی واردات کالاهای لوکس و غیرضروری نیز کاهش خواهد یافت. از این جهت وابستگی کشور به خارج کاهش خواهد یافت. البته این به معنای قطع ارتباط با جهان نخواهد بود، بلکه در این نظام اقتصادی واردات به صورت برنامه ریزی شده و در ازای منافع قابل قبول ملی و در چارچوب معیارهای خاص از جمله عدم سبقت واردات بر صادرات و نیز عدم صادرات مواد خام در ازای واردات کالاهای فرآوری شده صورت خواهد گرفت.

یکی از ویژگی های یک اقتصاد پیشرفته قدرت بالای آن در خلق ثروت است. با تقویت تولید ملی، کاهش خام فروشی، ایجاد ارزش افزوده بالاتر و تقویت فرهنگ تولید در کشور در نتیجه تحقق نظام اقتصاد مقاومتی قدرت خلق ثروت ملی به میزان بالایی افزایش خواهد یافت. اقتصاد مقاومتی، عامل افزایش صادرات راهبردی پس از رفع نیازهای اصلی کشور، تقویت تولید ملی زمینه را برای توسعه صادرات فراهم خواهد کرد. در نظام اقتصاد مقاومتی صادرات به عنوان یک موضوع راهبردی و با اهداف خاص صورت می گیرد. تأمین نیازهای ارزی کشور، تقویت جایگاه بین المللی و کمک به پیشرفت امت اسلامی از جمله اهداف راهبردی صادرات در اقتصاد مقاومتی هستند. اقتصاد مقاومتی، عامل اقتدار اقتصادی و الهام بخشی اجرای اقتصاد مقاومتی منجر به تقویت اقتدار اقتصادی کشور و الهام بخشی بیشتر جمهوری اسلامی در سطح بین المللی خواهد شد. اقتصادی ثروت آفرین و دانش بنیان با ساخت درونی مستحکم (رفاه بالای اهالی) و حداقل وابستگی خارجی به عنوان اقتصادی قدرتمند و الهام بخش شناخته می شود. چنین اقتصادی کمتر در معرض تهدیدات اقتصادی (از جمله تحریم یا سایر تکانه ها) قرار خواهد داشت. اقتدار اقتصادی باعث شتابنده شدن ترویج ایدئولوژی اسلام ناب در جهان خواهد شد.