اجرای برجام؛ شرط لازم و نه کافی

سرویس اقتصادی فردا؛ امیرهامونی *: بازار سرمایه به واسطه جایگاه انکارناپذیری که در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی، افزایش سرمایه و کسب درآمد برای سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی دارد، طی 100 سال اخیر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی در کشورهای مختلف ایفای نقش کرده و به خصوص در کشورهای توسعه یافته، بیش از نیمی از مردم به نوعی با بازار سرمایه کشور خود ارتباط برقرار کرده‌اند. این بازار در کشور ما نیز طی سال‌های گذشته در مسیر رشد و بالندگی قرار گرفته و توسعه نهادهای پیرامون آن موید همین موضوع است، ضمن آنکه بعد از اجرای اصل 44 قانون اساسی که تاکید آن بر خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی است، بازار سرمایه و به تبع آن فرابورس و بورس به‌عنوان بازوی اجرایی این قانون نقش تاثیرگذار خود بر اقتصاد کلان را بیش از گذشته به رخ کشیدند. حضور در بازاری که مزایای بی‌شماری اعم از تامین مالی، تسهیل مراودات بین‌المللی، معافیت‌های مالیاتی، شفافیت، تقویت برند و مواردی از این دست، برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران آن به همراه دارد؛ طبیعتا از ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک که صعود و نزول‌هایی را برای بازدهی شرکت‌ها و سهامداران آن پدید می‌آورد نیز دور نخواهد بود. بر همین اساس از ابتدای سال جاری تاکنون به واسطه تحولات سیاسی و اقتصادی در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی، شاهد افت و خیزهایی در بازار سرمایه هستیم و از آن جهت که همه این تحولات به طریقی در بازار سرمایه تاثیرگذارند، بعضا شاخص‌های موجود در این نهاد اقتصادی را به‌عنوان شاخص‌های نماگر اقتصاد معرفی می‌کنند. در بیش از یک سال گذشته ابهام در نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، افت فرسایشی قیمت‌ها در بازارهای کالایی جهانی به ویژه نفت و تاثیر آن بر صنایع کالامحور بورس و از سوی دیگر جدی‌تر شدن روند مذاکرات هسته‌ای و پیش‌بینی لغو تحریم‌ها، به‌عنوان عواملی موثر پیش روی فعالان بازار سهام و شرکت‌ها قرار گرفته که در دوره‌هایی موجب کم اقبالی یا بعضا توجه بیش از پیش سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه شده‌ است. با تمام این تفاسیر، بررسی وضعیت نوسانات بازار سرمایه اعم از وضعیت نمادها و شاخص‌ها در فرابورس ایران و بورس اوراق بهادار تهران به‌طور کلی نشان می‌دهد که بازیگران بازار با رصد دقیق تحولات موجود، همواره واکنشی عقلایی از خود نشان می‌دهند. اما نکته مهم آن است که بازار سرمایه برای رشد پایدار خود - فارغ از افت‌هایی که در دوره‌هایی متحمل می‌شود- نیازمند موتور محرکه و سوخت‌رسانی است که در این بین، اجرای برجام و لغو تحریم‌های هسته‌ای در بسیاری از بخش‌های مالی و اقتصادی کشور، به‌عنوان سوخت‌ بازار سرمایه، به روشن شدن موتور معاملات این بازار کمک ویژه‌ای کرده است. بی‌شک اجرای برجام، اثرات قابل‌توجهی بر بازارهای کسب و کار و فعالیت‌های اقتصادی کشور خواهد داشت؛ چراکه تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران از اواخر سال 90، منجر به کاهش درآمدهای نفتی و به تبع آن افزایش یکباره نرخ ارز، افزایش هزینه مبادلات بین‌المللی و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در کشور شده بود. این پیامدهای ناخوشایند باعث شد که بخش‌های مختلف اقتصادی دچار رکود شوند و تولید ناخالص داخلی کشور روندی نزولی به خود بگیرد، به نحوی که در فاصله‌ سال‌های 91 و 92، تولید ناخالص داخلی کشور جمعا 9 درصد کمتر شد. در ادامه افت مداوم قیمت‌ها در بازارهای کالایی جهانی و تاثیرات آن بر صنایع مرتبط مانند فرآورده‌های نفتی، پتروشیمی، فلزات اساسی و معدنی‌ها، بیش از پیش صنایع بورسی کشور را در تنگنا قرار داد و روند کسب بازدهی از بازار سرمایه را با ابهاماتی روبه‌رو ساخت. حال با اجرای برجام، در میان‌مدت تا بلندمدت، شاهد اثرات مهم و قابل‌ملاحظه این رخداد بر فضای کسب و کار کشور و بازار سهام خواهیم بود؛ چرا که بسیاری از ریسک‌های موجود در بازار سرمایه به این واسطه کمرنگ شده یا به کل از بین خواهند رفت. بر این اساس به نظر می‌رسد کاهش هزینه مبادلات بین‌المللی برای بسیاری از صنایع و فراهم شدن امکان شراکت و همکاری با بنگاه‌های معتبر بین‌المللی از جمله اتفاقاتی است که به واسطه اجرای برجام و لغو تحریم‌ها به سرعت بر وضعیت شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد. تحریک طرف تقاضای اقتصاد در اثر افزایش درآمدهای نفتی را می‌توان به‌عنوان اثری که با تاخیر از اجرایی شدن برجام به دست می‌آید ذکر کرد. در حال حاضر، کاهش تقاضا و افزایش موجودی انبار، یکی از مشکلات اصلی شرکت‌های بورسی و فرابورسی است که افزایش درآمدهای نفتی و به تبع آن افزایش تقاضا به خصوص برای کالاهای بادوام می‌تواند اثرات مثبتی بر این شرکت‌ها داشته باشد. در همین حال کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در کشور نیز یکی دیگر از مهم‌ترین نتایج مثبت اجرایی شدن برجام محسوب می‌شود. افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی می‌تواند منجر به رونق فعالیت‌های اقتصادی و از این طریق افزایش سودآوری شرکت‌های بورسی و فرابورسی شود. به هر ترتیب باید تاکید کرد با آنکه لغو تحریم‌ها شرط لازم برای رشد اقتصادی کشور و بهبود معاملات بازار سرمایه است، اتخاذ سیاست‌های اقتصادی دولت و بانک مرکزی در پسابرجام نیز تاثیرات قابل توجهی بر این بازار خواهند داشت که می‌تواند تضمین‌کننده مسیر رو به رشد اقتصاد کشور باشد. توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، تقویت بخش خصوصی و کوچک شدن دولت سه رکن اصلی برای تضمین دستاوردهای اجرای برجام برای رونق اقتصاد و بازار سرمایه خواهند بود. *مدیرعامل فرابورس ایران