کارت سوخت، بودن یا نبودن؟

«علیرضا کهزادی» در روزنامه «جوان» به موضوع کارت سوخت خودروها پرداخت و نوشت: چهارشنبه هفته گذشته (28 مرداد)، برنامه تلویزیونی «ثریا» در نظرسنجی خود از مردم پرسید که: «به نظر شما آیا حذف کارت هوشمند سوخت و پایان سهمیه‌‌بندی سوخت، سیاست مناسبی در جهت کنترل مصرف می‌باشد؟» اکثریت مردم (6/79 درصد از شرکت کنندگان)، پاسخ «خیر» را انتخاب کردند و حذف سهمیه‌بندی بنزین و کارت هوشمند سوخت را سیاست مناسبی برای کاهش مصرف بنزین ندانستند. نتیجه این نظرسنجی برخلاف دیدگاه‌های برخی از مسئولان درباره این موضوع بود. برخی مسئولان در هفته‌های ابتدایی بعد از تک نرخی شدن بنزین، در مصاحبه با رسانه ها، اعلام کرده بودند انتظار دارند با حذف سهمیه‌‌بندی بنزین، مصرف این فرآورده نفتی کاهش یابد، به عنوان مثال بیژن زنگنه، وزیر نفت گفته بود: «منفعت بزرگ تک نرخی شدن بنزین این بود که فساد برداشته شد، البته مصرف هم معتدل می‌شود و در مجموع به نفع خود مردم خواهد بود.» برهمین اساس این سؤال مطرح می‌شود که آیا اکثریت شرکت کنندگان در این نظرسنجی دیدگاه صحیحی درباره آثار حذف سهمیه‌‌بندی بنزین داشته اند؟ واقعیت این است که مطابق با پیش بینی کارشناسان، نه تنها انتظار وزارت نفت درباره کاهش مصرف بنزین محقق نشد بلکه میزان رشد مصرف این فرآورده نفتی نسبت به شرایط وجود سهمیه بندی افزایش یافت. براساس آخرین آمارهای این وزارتخانه، متوسط مصرف بنزین کشور در چهار ماه ابتدای امسال، 8/70 میلیون لیتر در روز بوده که 3/3 درصد بیشتر از این رقم در مدت مشابه سال قبل است. همچنین میزان مصرف بنزین در خردادماه و تیرماه امسال (بعد از تک نرخی شدن بنزین)، 3/70 میلیون لیتر در روز بوده که 7/4 درصد بیشتر از این رقم در مدت مشابه سال قبل است، بنابراین اکثریت شرکت کنندگان در نظرسنجی برنامه تلویزیونی «ثریا»، دیدگاه صحیحی درباره آثار حذف سهمیه‌بندی بنزین روی مصرف این فرآورده نفتی داشته‌اند. از سوی دیگر، کارشناسان مشابه این گروه از مردم اعتقاد دارند که حذف کارت سوخت نیز اثر منفی بر کنترل مصرف بنزین خواهد داشت، اما دلایل این موضوع چیست؟ 1- سهمیه‌‌بندی بنزین، اهرم انگیزشی مناسبی برای صرفه‌جویی و کنترل مصرف بنزین توسط مردم بود زیرا بسیاری از مردم انگیزه داشتند تا مصرف ماهانه خود را کنترل کنند تا کمتر نیاز به استفاده از بنزین آزاد که قیمت بالاتری داشت، پیدا کنند، در نتیجه مصرف ماهانه بیش از 98 درصد مردم به کمتر از 100 لیتر در ماه محدود شد (مصاحبه خبرگزاری مهر با سید ناصر سجادی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، شش خرداد 94). با استفاده از ابزار سهمیه‌بندی برای توزیع بنزین از سال 86، نه تنها رشد سالانه 10 درصدی مصرف این فرآورده نفتی در نیمه اول دهه 80، در سال‌های بعد از آن ادامه نیافت بلکه میزان مصرف بنزین در محدود 60 تا 70 میلیون لیتر در روز در هشت سال اخیر کنترل شد. با تک نرخی شدن بنزین و حذف سهمیه‌بندی آن، انگیزه مردم برای کنترل مصرف خود از بین رفت. 2- کارت سوخت تأثیر زیادی در کاهش قاچاق بنزین از سال 86 ایفا کرد و میزان آن را تقریباً به «صفر» رساند زیرا توزیع بنزین با استفاده از کارت سوخت خودروها، افزایش شفافیت بازار عرضه و تقاضای بنزین در کشور را به همراه داشت. تک نرخی شدن بنزین موجب تضعیف تدریجی کارت سوخت شده است زیرا مردم می‌توانند با کارت سوخت جایگاه‌داران نسبت به سوخت‌گیری اقدام کنند و انگیزه کمتری برای استفاده از کارت سوخت خود دارند، بنابراین پیش بینی می‌شود با استمرار روند موجود، قاچاق این فرآورده نفتی در آینده نزدیک افزایش یابد، البته وزیر نفت در نشست خبری دیروز تأیید کرد که نبود کارت سوخت به صلاح نیست ولی عنوان کرد راهکاری برای رفع این معضل فعلاً طراحی نشده است. با توجه به تأکید زنگنه بر حفظ کارت سوخت، باید منتظر ماند و دید که چه راهکاری برای حفظ کارت‌های سوخت در نظر گرفته خواهد شد.