تا بانکداری اسلامی راه طولانی مانده/از کم کاری بانک مرکزی نباید غافل شد/ مردم را باید با حقایق و مشکلات بانکداری ربوی آشنا کرد

سرویس اقتصادی «فردا» - علی رغم گذشت ۳۵ سال از انقلاب اسلامی و اجرای نظام بانکداری بدون ربا در کشور، همچنان ربوی بودن فعالیت بانک‌ها به عنوان یک شبهه جدی در اذهان مردم و نخبگان باقیست. بانکهای ایرانی مشابه بانکهای غربی با پرداخت بهره، سپرده‌های مردم را جذب می‌کنند و با اخذ بهره بیشتر، این منابع را به متقاضیان وام می‌دهند. هر دو (بانک ایرانی و غربی) در ازای زمان سود دریافت می‌کنند. اما دریافت بهره در یکی رباست و در دیگری سود علی الحساب نام دارد. ضوابط بانکداری بدون ربا در ایران با فتاوی بسیاری از مراجع معظم انطباق کامل ندارد. به طوریکه طبق فتوای حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری نیز برخی از عقود بانکداری نظیر فروش دین (تنزیل دین نزد اشخاص ثالث) ربا و جایز نیست. مدتی قبل نیز حضرات آیات نوری همدانی، هاشمی شاهرودی، سبحانی و مکارم شیرازی نسبت به ربوی بودن فعالیت بانک‌ها انتقاد کردند و دریافت جریمه تاخیر از سوی بانک‌ها را مصداق ربای محض دانستند. این در حالیست که در طی روزهای اخیر نیز بسیاری مراجع تقلید از جمله آیت الله جوادی آملی انتقادات و تذکراتی را نسبت به این مسئله داشته اند. در این خصوص حجت الاسلام مجید رضایی در گفتگو با «فردا» با تاکید بر تغيير نظام بانكداري ربوي به غير ربوي در سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: با تدوين و تصويب قانون بانكداري بدون ربا در سال ۱۳۶۲ نخستين گام اساسي براي حذف ربا در ايران فراهم شد. اما به نظر می رسد که وضعیت بیمار اقتصادی سبب شده است که این قوانین تاثیری نداشته باشد و بانکداری اسلامی ایران با مشکلاتی از جمله بحث ربا مواجه باشد. وی در رابطه با لزوم توجه به بانکداری اسلامی و بازار سرمایه اسلامی اظهار کرد: امور اقتصادی متاثر از هم هستند. در بحث سیستم بانکداری، ما به دنبال این هستیم که تحقق بانکداری اسلامی که آمال و نقطه مطلوب اقتصاددانان اسلامی است، در کشور محقق شود، اما نکته اینجاست که ما هنوز در امر بانکداری بدون ربا با مشکلاتی مواجه هستیم و به نظر می‌رسد راه طولانی را در ارتباط با تحقق بانکداری اسلامی در پیش خواهیم داشت. استاد دانشگاه مفید همچنین درمورد وضعیت کنونی جامعه ایران در سطوح فردی و اداری در خصوص ربا و امکان وجود سیستم های ربوی یادآورشد: یک عده در جامعه ما عملاً ربا خوارند. یک عده دیگر از انواع حیله‏‌های ربا استفاده می‎کنند و هرچند که در ظاهر ربا خوار نیستند اما در باطن و درحقیقت ربا می‎دهند. گروه سوم هم که بطور سیستماتیک است قراردادهای بانکی است که افراد تسهیلاتی از بانک‎ها می‏گیرند و پول اضافه‏تری به آنها پس می‏دهند. افراد به مفاد قراردادنامه اعتنایی ندارند و معاملات صوری انجام می‎شود این قراردادها به طور اتوماتیک به قرض ربوی تبدیل می‎شوند. این نوع معاملات در کشور کم نیست. حجت‌الاسلام رضایی با اشاره به آلوده بودن سیستم بانکداری به معاملات ربوی تصریح کرد: سیستم بانکداری ما هنوز آلوده به معاملات باطل و معاملات ربوی است، در هرصورت اشکالات شرعی به آن وارد است و همچنان در بخش زیادی از سیستم بانکی ما مشکل وجود دارد و مقابله با این امر منوط به اراده سیستم بانکی در بحث نظارت دقیق‌تر و استفاده از کارشناسان و متخصصین حوزه بانکداری اسلامی است تا سازو کار دقیقی در این راستا طرح‌ریزی شود. چنانچه این روند محقق شود، تنها توانسته ایم به بانکداری بدون ربا دست یابیم و هنوز برای داشتن بانکداری اسلامی باید گام های بلندتری برداشت. زمانی که بانکداری اسلامی تحقق یافت می توانیم بگوییم سیستم بانکی به سمت تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی که از دیگر کارکردهای بانکداری اسلامی است حرکت کرده است. وی در ادامه با بیان اینکه مشکل اصلی بانکداری ما عدم آگاهی مردم از روند کار بانکداری ربوی است اظهار کرد: متاسفانه مهم‏ترين مشكل نظام بانكي ما در حال حاضر اطلاع نداشتن مردم و مسؤولان از معايب وجود ربا در نظام بانكي است. مردم با عملیات بانکداری اسلامی و غیر ربوی آشنایی ندارند به همین دلیل است که مردم ما با پایه‌ترین و بدیهی‌ترین مفهوم بانکداری اسلامی بیگانه‌اند. آنها نمی دانند که در سیستم بانکداری غیر ربوی چیزی تحت عنوان وام وجود ندارد. وام یعنی قرض و قرض هم چیزی غیر از قرض الحسنه نباید وجود داشته باشد. این استاد دانشگاه تاکید کرد: اگر مردم و به خصوص مسؤولان بدانند كه وجود ربا چه مضراتي در نظام بانكداري ايران ايجاد مي‏كند، سعي مي‏‌كنند از آن به صورت ويژه دوري نمايند. مردم خيلي در زمينه وجود ربا آگاهي ندارند و نمي‏‌دانند در صورتي كه مسايل اقتصادي آنها با موضوع ربا آميخته شود چه اتفاق‏‌هايي در زندگي آنها رخ خواهد داد. این کارشناس اقتصادی همچنین اضافه کرد: در عمل سیستم بانکداری ربوی در ایران به شکل بدتر از آن چیزی که در بانک های غربی است رواج داده می شود و عقود اسلامی به معنای واقعی در بانک ها پیاده نمی شود. بانكداري اسلامي مي‏گويد سود بايد بين طرفين معامله تقسيم شود؛ اما بانكداري ربوي به اين مسأله تأكيد ندارد. حجت الاسلام مجید رضایی در پایان اظهار کرد: اگر برخي از مديران بانكي که خودشان مي‌دانند كه در عقد فلان قرارداد تخلف صورت گرفته اما هيچ اقدامي انجام نمي‌‏دهند به اصلاح امور بپردازند؛ در حل بسیاری از مشکلات بانکداری گام مهمی برداشته اند. در این حوزه از کم کاری بانک مرکزی نیز نباید غاقل شد.