برنامه خودکفایی و اقتصادی کردن تولید دامی

فارس: مشکل اصلی دامداران و مرغداران در یکسال گذشته خوراک دام و طیور بوده که در این مدت بیش از 100 درصد افزایش یافته و همین مسئله قیمت تمام شده تولید دامی را بالا برده است، تولید کنندگان قیمت فعلی خرید از تولید کننده را منطقی نمی‌دانند و بارها از ستاد تنظیم بازار درخواست کردند، تا برای استمرار تولید به فکر کاستن قیمت تمام شده آنها باشد، در غیر این صورت قیمت جدیدی را تعیین کند که دامدار و مرغدار هم بتواند تولید را ادامه دهد.

ستاد تنظیم بازار فعلا قیمت جدیدی را برای محصولات پروتئینی تعیین نکرده است و ظاهرا چنین قصدی هم ندارد، اما در باره تحویل سهل و آسان نهاده و تعدیل قیمت اقداماتی را آغاز کرده است.

سالانه حدود 7 میلیون تن خوراک دام و طیور به کشور وارد می‌شود، ارز این واردات قبلا 1226 تومان بود که در دولت یازدهم به 2477 تومان تغییر یافت.

همچنین بحث آزادسازی قیمت محصولات پروتئینی هم مطرح است و چراغ‌سبزی برای عملی کردن آن از سوی برخی مسئولان داده‌اند.

با حسن رکنی معاون بهبود امور تولیدات دامی وزیر جهاد کشاورزی در باره وضعیت تولید دام و طیور و برنامه‌های خودکفایی گوشت صحبت کردیم.

رکنی می‌گوید: قیمت نهاده‌ها بعد از تغییر ارز مرجع اتفاقا به دلیل حذف واسطه‌ها و رانت‌خوارها کاهش داشته است.

وی حمایت از تولید را حمایت از مصرف کننده می‌داند و معتقد است حمایت از تولید به هر نحوی باید انجام شود و هر افزایشی هم در قیمت تمام شده ایجاد شد، ستاد تنظیم بازار باید در قیمت نهایی خرید از تولید کننده لحاظ کند.

حسن رکنی معاون بهبود امور دامی وزیر جهاد دولت یازدهم است، 8 سال پیش هم در سمت ریاست سازمان جهاد کشاورزی استان تهران فعالیت می‌کرد.

با هم این گفت‌وگو را می‌خوانیم:

فارس: اکثر تولید‌کنندگان بخش‌های دام، طیور، کرم ابریشم و زنبور‌عسل معتقدند تولید برای آنها اقتصادی و به صرفه نیست، چه برنامه‌ای برای اقتصادی کردن تولید دارید؟

رکنی: برای داشتن نگاه حمایتی به مصرف‌کننده در وهله اول باید نگاه حمایتی به تولید‌کننده داشته باشیم، اگر تولید حمایت نشود، طبیعی است نمی‌توانیم ادعای حمایت از مصرف‌کننده را داشته باشیم.

توان تولید در کشور بالاست، سالانه 2 میلیون تن و ماهانه 170 ـ 160 هزار تن گوشت مرغ تولید می‌شود که علاوه بر تامین نیاز داخل، امکان صادرات آن نیز فراهم است و تشکل‌های این بخش صادرات را انجام می‌دهند.

ایران در شمار ۸ کشور نخست دنیا در تولید گوشت مرغ قرار دارد، بنابراین استمرار و اقتصادی کردن تولید از برنامه‌های اصلی وزارت جهاد کشاورزی است، در غیر این صورت پایداری تولید از دست می‌رود و امکان دارد سیر نزولی داشته باشد و خوشبختانه دولتمردان هم به حمایت جدی از تولید اعتقاد دارند.

شرایط جوجه‌ریزی کشور نشان می‌دهد علامت‌ها مثبت است و استمرار جوجه‌ریزی امروز حکایت از توازن تولید محصول نهایی یعنی گوشت مرغ در آینده است. دسترسی تولید‌کنندگان به نهاده‌ها نسبت به قبل سهل‌الوصول تر شده است به این دلیل که با نرخ ارز مرجع بازارهای متعددی برای عرضه نهاده اولیه وجود داشت و با این عمل رقابت عادلانه‌ای در تولید وجود نداشت و تولیدکنندگان در حالی محصول نهایی را با قیمت واحد عرضه می‌کردند که با قیمت‌های متفاوتی نهاده‌هایشان را تهیه کرده بودند، اما اکنون بازار روند منطقی‌ تری پیداکرده و نهاده‌ها با یک نرخ عرضه می‌شود.

زمانی که نهاده با ارز مرجع 1226 تومان وارد می‌شد، قیمت ذرت بیش از 1100 تومان بود، در حالی که قیمت ذرت در حال حاضر با ارز مبادله‌ای به 950 تومان رسیده است. این نشان می‌دهد زمانی که نهاده با ارز مرجع یا ارزان دریافت می‌شد، بخشی از حلقه‌های واسط به جای تولید‌کننده از آن سود می‌بردند و محصول وارداتی با قیمت گرانتری دست دامدار می‌رسید، یعنی پولی که دولت برای ارز مرجع در نظر می‌گرفت، برای تامین نیاز تولید‌کننده و حمایت از مصرف‌کننده صرف نمی‌شد.

فارس: آیا قیمت کنجاله هم پائین آمده است؟

رکنی: خیر، قیمت کنجاله نسبت به زمانی که ارز مرجع می‌دادند، تا حدودی افزایش یافته است که اگر تشکل‌ها خودشان اقدام به واردات نهاده کنند مشکل افزایش قیمت برطرف می‌شود، با وزارت بازرگانی نیز هماهنگی‌هایی انجام داده‌ایم و از نظر ما هم اولویت نخست برای واردات نهاده‌ها، تشکل‌ها و مصرف‌کنندگان دائمی نهاده‌ها، هستند.

بر اساس اطلاعات موجود قیمت جهانی نهاده‌ها هم، سیر کاهشی دارد و اگر تشکل‌ها نقدینگی لازم را داشته باشند، می‌توانند موفقیت‌های خوبی در زمینه واردات نهاده ها و استمرار تولید داشته باشند.

رکنی درباره قیمت نهایی محصولات دامی گفت: نظرات خود را به ستاد تنظیم بازار اعلام کردیم، مقامات پاسخگو درباره قیمت‌گذاری محصولات و نظارت بر قیمت نهایی به عهده وزارت صنعت است و در این بخش نمی‌توانیم ورود داشته باشیم و جزء مسئولیت‌های ما نیست، اما اعتقاد راسخ داریم که اگر محصولات تولیدی اقتصادی نباشد استمرار تولید دچار مشکل می‌شود و امیدواریم تعیین قیمت محصولات دامی در ستاد تنظیم به سمتی پیش برود که به نفع تولید‌کننده باشد و طبیعی است که این اقدام، منافع مصرف کننده را در دراز مدت تضمین می‌کند.

با توجه به توانایی بالایی که در تولیدکنندگان واحد های مرغ تخمگذار وجود دارد و همچنین وجود زیر ساخت های نسبتا مناسب در تولید این محصول خوشبختانه تولید این ماده ارزشمند پروتئینی در حال حاضر نه تنها نیاز های داخل کشور را تامین می‌کند، بلکه بخشی از مازاد محصول، توسط تشکل ها صادر می‌شود. البته در حال حاضر قیمت این محصول درب مرغداری کمتر از قیمت تمام شده عرضه می‌شود. برای حمایت جدی از ادامه تولید لازم است وزارت صنعت با استفاده از ابزار های تشویقی صادرات، کمک به صدور مازاد محصولات به تشکل های تولیدی نمایند تا تعادل مناسبی در بازار عرضه و تقاضا به وجود آید.

فارس: قیمت تخم مرغ چه میزان از قیمت تمام شده کمتر است؟

رکنی: بهتر است در این مورد نظر تشکل های ذیربط اخذ شود.

فارس: قیمت پیشنهادی تخم مرغ وزارت جهاد برای طرح در ستاد تنظیم بازار چیست؟

رکنی: نظر ما به کار گروه ویژه ارائه می‌شود و این کارگروه تصمیم را به ستاد تنظیم بازار اعلام می‌کند، بنابر این این سؤال را از بخش بازرگانی بگیرید.

فارس: پس نظر شما این است که با تغییر ارز مرجع 1226 به 2477 برای واردات نهاده قیمت و دسترسی دامداران بهتر شده است؟

رکنی: از نظر ما در اختیار قرار گرفتن نهاده‌ها تسهیل شده است، اما در برخی نهاده مانند سویا تغییر قیمت ایجاد شده است و این تغییر باید توسط ستاد تنظیم بازار در قیمت نهایی محصول لحاظ شود و اگر اتفاق نیفتد تولید کننده در طولانی مدت قادر به تولید نخواهد بود. بنابراین ستاد تنظیم بازار باید متناسب با قیمت نهاده اولیه، قیمت نهایی محصول را تعیین کند.

فارس: چه فکری برای بالا رفتن قیمت مصرف‌کننده باید کرد؟

رکنی: البته باید همه تلاشمان را بکار بگیریم که محصول نهایی باقیمت مناسبی بدست مصرف کننده برسد. درحال حاضر فاصله قیمت تخم مرغ بین درب مرغداری و مصرف کننده زیاد است. تخم مرغ با قیمت 3500-3200 تومان درب مرغداری خریداری می‌شود درحالی که به دست مصرف کننده 4500-4200 تومان می‌رسد که این فاصله قیمتی منطقی نیست و مرغدار از این قیمت منتفع نمی‌شود و برخی از حلقه های واسطه از این قیمت بالا برخوردار می‌شوند.

بحث این است که اگر تولید کننده روی پای خود نایستد، مصرف کننده برخوردار نمی‌شود، به خصوص که تخم مرغ محصولی است که براحتی نمی‌توان آن را وارد کرد.

بنابراین برای استمرار تولید باید از آن حمایت جدی شود که این امر همان طور که قبلا گفتم به نفع مصرف کننده نیز خواهد بود.

فارس: با توجه به افزایش قیمت نهاده‌ها، تولیدکنندگان می‌گویند قیمت محصول‌شان باید افزایش یابد، ستاد تنظیم بازار هم به دنبال لحاظ کردن این قیمت است، در این صورت هم اینها به مصرف کننده منتقل می‌شود، چه برنامه‌ای برای جلوگیری از افزایش قیمت دارید؟

رکنی: من مسئول مدیریت بخش تولید هستم، انتظار همه باید این باشد که تولید کننده بتواند کار خود را به خوبی انجام دهد. ستاد تنظیم بازار باید حمایت جدی خود را از بخش تولید داشته باشد، تا دغدغه ای برای مصرف کننده پیش نیاید.

فارس: چه پیشنهادی برای جلوگیری از افزایش قیمت مصرف کننده دارید؟ به ویژه اینکه جامعه و مردم دیگر تحمل تورم بیش از 40 درصد را ندارند؟

رکنی: ما به دنبال افزایش قیمت برای مصرف کننده نیستیم، مثلاً قیمت شیری که درب دامداری عرضه می‌شود، بسیار کمتر از قیمت شیری است که مصرف کننده بابت آن پرداخت می‌کند و اگر حلقه‌های واسطه‌ کم شود، نظارت بر توزیع مناسب باشد قیمت برای مصرف کننده هم منطقی خواهد بود.

فارس: در زمینه خوراک دام و طیور گفتید دسترسی دامداران و مرغداران به این کالاها بیشتر شده است، اما آنها اعلام می‌کنند، در تامین نهاده مشکل دارند به طوری که به گفته آنها شرکت پشتیبانی امور دام 5 ماه است سهمیه نهاده آنها را نداده است.

رکنی: در جلسات مشترکی که با همکاران در شرکت پشتیبانی امور دام داشتیم قول تامین تمام نیازهای تشکل ها را داده‌اند، لذا عزیزان می‌توانند درخواستشان را از شرکت مذکور داشته باشند، چنانچه در خلال تامین نیاز نهاده های آنها مشکلی وجود داشته باشد، آن را حل خواهیم کرد.

دیروز در جلسه‌‌ای شرکت پشتیبانی اعلام آمادگی کرد که ذرت را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد، اما آنها اعلام می‌کنند که خرید از مجاری دیگر برای آنها به صرفه‌تر است و این نشانگر وفور در عرضه است.

فارس: آیا تشکل‌ها وارد عرصه واردات نهاده شده‌اند؟

رکنی: تشکل‌ها اکنون نیاز به نقدینگی دارند، اما در طولانی مدت این تشکل‌ها باید آن قدر قوی باشند که بتوانند این کارها را خودشان انجام دهند و هدف اصلی ما در درجه اول حذف واسطه‌ها است، تا قیمت تمام شده نهاده ها برای تولیدکنندگان تعدیل شود.

فارس: آیا در این مدت کوتاهی که شما در وزارت جهاد هستید تشکل‌ها واردات انجام داده‌اند.

رکنی: غالب تشکل‌‌ها به دنبال نقدینگی هستند و در تامین آن مشکل دارند، برخی منابع است که دنبال می‌کنیم، تا نقدینگی آنها تامین شود، اما برخی ابتکار عمل‌ها را نیز خود آنها باید داشته باشند، متناسب با هر تشکلی شرایط آنها متفاوت است. صندوق حمایت از تولیدات طیور است که توان خود را برای ورود نهاده گذاشته‌اند و برخی انجمن‌ها مانند جوجه یک روزه در تامین بخش نهاده‌ها این کار را انجام می‌دهند.

فارس: آینده تولید بخش دام و طیور را چگونه می‌بینید .

رکنی: باید به سمتی حرکت کنیم که تولید کننده ما بتواند با تولیدکنندگان کشورهای منطقه رقابت کند، باید بهره‌وری بالا باشد، مرغ سنگین نباید تولید کنیم که به هدر دادن هزینه‌ها است. ضریب تبدیل (میزان خوراک مصرف شده برای تولید گوشت) دنیا 1.5 است، در حالی که در کشور ما ضریب تبدیل در طیور بیش از 2 است. یعنی با 2 کیلوگرم دانه یک کیلوگرم گوشت مرغ تولید می‌کنند، اگر افزایش کیفیت گوشت و کاهش چربی داشته باشیم یک برتری در منطقه محسوب خواهد شد.

فارس: دلیل اینکه مرغدار، مرغ را نگه می‌دارد و موجب افزایش وزن می‌شود، این است که قیمت برای آنها به صرفه نیست و این مسئله نیاز به برنامه‌ریزی دولت دارد .

رکنی: باید بهره‌وری را در تولیدکنندگان بالا ببریم که آنها مرغ را در مرغداریها نگه ندارند.

فارس: به نظر شما اگر دلیل نگهداری در مرغداریها پایین بودن قیمت نیست پس چه دلیلی وجود دارد که آنها مرغ را بیش از 40 روز نگه دارند و دان و خوراک اضافی بدهند .

رکنی: شاید کشتارگاه‌‌ها منافعشان در دریافت مرغهای با وزن بالاتر باشد، مرغدار با عرضه مرغ با وزن بالا در هر کیلو 200 تومان بیشتر دریافت کند و شاید از نظر روانی مرغدار را قانع کند، اما در مجموع مرغدار اگر هزینه‌ها را محاسبه کند، ضرر کرده است.

در مرغداری‌هایی که با وزن کمتری به کشتارگاه می‌فرستند، و سایر شرایط را رعایت کرده‌اند، سود بسیار مناسب‌تری نسبت به مرغداری‌هایی که وزن کشتار را رعایت نکرده‌اند کسب می‌کنند.

فارس: چه راه دیگری بعد از کاهش وزن کشتار برای اقتصادی کردن تولید وجوددارد؟

رکنی: یکی دیگر از راه‌های اقتصادی کردن، تولید به شکل زنجیره‌ای مرتبط است، تشویق می‌کنیم تولیدکنندگان به سمت تولید زنجیره‌ای پیش بروند و یکی از برنامه‌های بلند مدت ما هم همین است و معتقدیم تولید را کاملا اقتصادی خواهد کرد، از شرایط فعلی باید عبور کنیم، تمام کشورها ی پیشرفته این روش را پیاده کرده‌اند و بعضی از کشورهای منطقه مانند ترکیه که توفیقی در زمینه تولید محصولات پروتئینی دارند، به روش زنجیره‌ای تولید می‌کنند. آیا مرغداری که 5 هزار قطعه تولید جزیره ای دارد، حرفی برای صادرات و یا چانه‌زنی دارد؟ اما اگر این تولید در یک سیستم سازماندهی درست شود و در قالب زنجیره به کشتارگاه برود و در بسته‌های مناسب صادراتی بسته بندی شود، قابلیت صادرات پیدا می‌کند.

فارس: این حلقه‌های زنجیره که اعلام می‌کنید، دست شما نیست، مثلا حلقه ابتدایی تأمین نهاده و حلقه‌های انتهایی بازار واردات و صادرات در اختیار شما نیست، چطور می‌توانید زنجیره‌های تولید را مدیریت کنید؟

رکنی: بسیاری از مرغدارانی که دانش فنی بالایی دارند، خودشان به این کار رغبت دارند و ما هم به آنها کمک می‌کنیم. با حذف کردن حلقه‌های واسط اضافه سعی می‌کنیم که مسیر آنها برای صادرات هموارتر شود.

فارس: اصلا سیاست‌گذاری این برنامه‌ها دست وزارت جهاد نیست و دست وزارت صنعت است، شما چطور می‌توانید این کارها را انجام بدهید.

رکنی: بر اساس پیش‌بینی‌هایی که قانون انجام داده است، در آینده ای نزدیک این برنامه‌ریزی‌ها توسط بخش کشاورزی اجرا خواهد شد.

فارس: بله متوجه هستم، منظور شما قانون انتزاع (تمرکز وظایف کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی) است، اما چرا این قانون اجرا نمی‌شود.

رکنی: این قانون تصویب شده است و روال آن باید ادامه یابد.

فارس: ظاهرا معاون اقتصادی وزارت جهاد اعلام کرده است فعلا ظرفیت پذیرش این قانون در بدنه وزارت جهاد نیست و باید بخش به بخش اجرا شود .

رکنی: اطلاعی از موضوع مذکور ندارم، اما به هرحال اجرا خواهد شد. هرچقدر این وظایف تجمیع شود، کارها به نحو مناسب تری پیش خواهد رفت.

فارس: جنابعالی اخیرا رضایت ضمنی خود را از آزادسازی قیمت محصولات پروتئینی بیان کرده‌اید، این آزادسازی چه تاثیری می‌تواند در قیمت داشته باشد؟

رکنی: منطقی‌ترین کار این است که دخالت ما دولتی‌ها کمتر شود در آن صورت تولید متناسب با تقاضا خود را تنظیم می‌کند. در این حالت عرضه و تقاضا سیر واقعی خواهد داشت. البته بلوغ در تشکل های تولیدی می‌تواند سیر کار را بهبود بخشد.

فارس: آیا فکر می‌کنید که بستر برای اجرای آزادسازی قیمت مناسب است؟

رکنی: با توجه به تغییر نرخ ارز اصولا برنامه‌های قیمت با عرضه و تقاضا پیش می‌رود و دخالت سیستم‌های دولتی در تولید کمرنگ‌تر می‌شود. مثلا اگر یکی دو ماه گذشته نگرانی تامین ارز مرجع برای واردات، نهاده‌ها ، وجود داشت، اکنون این نگرانی نیست،‌زیرا الان قیمت‌ها دو نرخی نیست و رانتی هم وجود ندارد.

فارس: آمار واقعی تولید گوشت قرمز چقدر است و با توجه به اینکه گام کوچکی تا خودکفایی فاصله است، چه برنامه‌ای برای خودکفایی دارید؟

رکنی: نیاز به واردات گوشت سالانه 150 - 100 هزار تن است، بر اساس آمار موجود در این معاونت، تولید در سال گذشته بیش از 900 هزار تن بوده است، یکی از برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی افزایش تولید گوشت قرمز از طریق پیاده کردن برنامه های اصلاح نژادی در دامهای سنگین است، لذا به دنبال ایجاد ایستگاه های پشتیبان مواد ژنتیکی به منظور توسعه واحد های تولیدی دو منظوره گوشتی و شیری هستیم.

با مطالعات اولیه به این نتیجه رسیدیم که پرورش دام صرفا گوشتی احتمالا مقرون به صرفه نیست. پرورش دامهای گوشتی در کشور هایی که امکان استفاده از مراتع وجود دارد، منطقی تر است ما باید دامی پرورش بدهیم که ضمن تولید شیر امکان تولید گوشت بیشتر را نیز فراهم کند. در این میان دامهای دو منظوره نسبت به دامهای صرفا گوشتی، گوشت بیشتری تولید می‌کنند و به جای انباشت چربی در لاشه، عضله بیشتری تولید می‌کند و کیفیت بهتری دارند و مقاومت آنها به عوامل محیطی هم بیشتر است.

پرورش این نوع گاوها را در واحدهای نیمه صنعتی و سنتی می‌توانیم توسعه دهیم، لذا به دنبال این هستیم که گاوهای دو منظوره شیری گوشتی را وارد کنیم که روزانه 30 - 25 کیلوگرم شیر با کیفیت عالی تولید کنند و در عین حال به هنگام حذف گاو های دو منظوره گوشت بهتری را در لاشه خواهیم داشت.

اگر هدف پرورش گاو گوشتی مولد باشد، در مقطعی تولید ‌کننده درآمدی ندارد و اگر کشورهایی در تولید گاوهای صرفا گوشتی موفق بوده‌اند، به این دلیل است که مراتع مناسبی دارند، یعنی بخش قابل توجهی از نیاز آنها از مرتع تامین می‌شود.

گاوهای دو منظوره نسبت به گاوهای دو رگ و بومی به طور معنی‌داری گوشت زیادتری تولید می‌کنند و گوشت خالص آن هم نسبت به کل لاشه بیشتر است.

* گوسفند نژاد رومانف در ایران

فارس: در باره دامهای سبک چه کار می‌کنید؟

رکنی: درباره دامهای سبک نیز به دنبال استفاده از ژن‌ دامهای سبکی هستیم که اصلاح ژنتیکی در آنها انجام شده است.

در حال مطالعه هستیم و تعدادی گوسفند نژاد رومانف به کشور وارد شده است که دارای سرعت رشد بیشتر و خصوصیت چند قلو زایی است، مطالعات تکمیلی ما روی این نژاد می‌تواند برنامه‌های اصلاحی ما را روی دامهای کوچک در آینده ترسیم نماید.

هیبریدهای مناسبی با استفاده از نژادهای داخلی و نژادهای خارجی می‌توانیم داشته باشیم که با بهره‌وری بالاتری تولید کنیم.

فارس: آیا باید این دامها اصلاح نژاد شوند یا ژن آنها وارد شود؟

مجوز می‌دهیم ژن این نوع دامها را وارد کنند که در این حالت کمترین هزینه را دارد.

فارس: چرا در این مدت بخش تحقیقات نتوانسته است اصلاح نژاد انجام دهد، لاین آرین مرغ به دلیل عدم کارایی استفاده نمی‌شود و کمتر از 2 درصد میزان استفاده آن در کشور است ؟

رکنی: در یک مقطعی اگر در مورد شیر وابسته بودیم، الان در کشور تولید می‌شود و اگر بخواهیم تولید را در این سطح نگه داریم می‌توانیم بدون ارتباط با دنیا تولید را ادامه دهیم، زیرا خمیر مایه ژنتیکی خوبی در کشور وجود دارد. گرچه در حال حاضر ارتباط مستمر ژنتیکی به منظور توسعه اصلاح نژاد در دامهای شیری با دنیا وجود دارد.

یکی از برنامه ‌های ما به منظور تامین گوشت قرمز در کشور این است که با استفاده از ژن‌ گاوهای دو منظوره این مشکل را برطرف می‌کنیم.

فارس: با همه این برنامه‌ها خودکفایی تا چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

رکنی: نمی‌دانم، اما به سمتش می‌رویم.

تمایل ندارم از کارهای انجام نشده بگویم عملکرد گذشته من هم همین را نشان می‌دهد. به هر صورت امیدوارم به یاری خدا و با کمک تولیدکنندگان دلسوز بخش در عرصه های مختلف اعم از گوشت مرغ، تخم مرغ، گوشت قرمز و شیر نیاز های کشور را به بهترین وجه تامین کنیم. البته با توجه به پتانسیل های بالای موجود در مناطق مختلف کشورمان اعم از نیروهای متخصص، تنوع اقلیمی، زیرساخت های نسبتا خوب دستیابی به این هدف عملی خواهد بود.