بنگاه‌های دولتی، بزرگترین بدهکاران بانکی/ سیستم بانکی ما در خطر است

سرویس اقتصادی «فردا»: دکتر داوود دانش‌جعفری در دومین نشست تخصصی اقتصاد مقاومتی که هفته گذشته در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی (ره) برگزار شد، به عنوان دبیر نشست حضور داشت و طی سخنانی به ارائه نظرات خویش درباره اقتصاد مقاومتی پرداخت.

دانش جعفری با بیان اینکه اقتصاد مقاومتی بحث نظریه‌ای جدید نیست و عملاً تدابیر مدیریتی است، گفت: «اقتصاد مقاومتی یعنی یک مجموعه تدابیر مدیریتی اقتصادی که آسیب پذیری ما را در برابر ریسک‌های متعددی که اقتصاد ایران را تهدید می‌کند، کاهش دهد. این تدابیر را باید در وضعیتی که در آن به سر می بریم، اتخاذ کنیم. هر اقتصادی با هر نظریه‌ای که در آن وجود دارد، می‌تواند تدابیر اقتصاد مقاومتی را داشته باشد. اقتصادی مقاومتی یعنی آسیب‌پذیری‌ها را در حوزه‌های مختلف مالی و پولی و تجاری و ارزی و به طور کلی همه حوزه هایی که می تواند در اقتصاد ایران شُک وارد کند، کاهش دهیم. به نظر من، می‌شود تک تک این‌ها را شناسایی کرد و برای هر کدام از این‌ها هم راه حل‌هایی داشت تا بتوانیم مشکل را حل کنیم.» او با اشاره به تجربیات کشورهای دیگر در زمینه اقتصاد مقاومتی، ادامه داد: «وقتی جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1967 پیش آمد، کشورهای عرب اپک آمریکا را تحریم کردند و این تحریم نفتی باعث شد که شُک سنگینی به اقتصادی آمریکا در سال‌های بعد وارد شود. همان‌جا، اقتصاد آمریکا تصمیم گرفت که آسیب‌پذیری خودش را در برابر تحریم‌هایی که ممکن است در آینده از سوی هر کشوری صورت گیرد، کاهش دهد. راه حلی که در این زمینه به آن دست یافتند، داشتن ذخایر استراتژیک نفتی بود. یعنی اگر زمانی چنین آسیب‌پذیری با تحریم یا کمبود نفت به وجود آمد، آسیب‌پذیری خود را کاهش دهند. مثلا کشور ترکیه، در سال‌های گذشته از ما گاز خرید، در حالی که قبل‌تر از آن قرارداد بزرگتری را با کشور روسیه بسته بود. وقتی ترکیه با ایران چنین قراردادی را بست، قیمت خرید گاز از ایران برای ترکیه به مراتب بیش از قیمت خرید از روسیه بود. این مسأله هم در روسیه بحث‌هایی را ایجاد کرد و هم در ایران؛ ولی نهایتاً دولت ترکیه توافق کرد علی رغم اینکه گاز ایران گران‌تر هست، آن را خریداری کند. اما ترکیه چرا این کار را کرد؟ به دلیل اینکه اگر عرضه کننده گاز به ترکیه فقط یک کشور باشد ـ آن هم روسیه ـ یعنی انحصار عرضه را به دست یک کشور داده است و حداقل‌اش این است که اگر از ایران بخواهد که گازش را گران‌تر بفروشد، در عمل آسیب‌پذیری‌اش کاهش یافته و تمرکز واردات فقط از روسیه کاهش پیدا می‌کند. پس، کاری که ترکیه در این حوزه کرد، یک نوع تدبیر اقتصاد مقاومتی بود. یعنی در واقع آسیب‌پذیری‌اش را در برابر واردات گاز از روسیه با پیوستن به ایران کاهش داد.» وزیر سابق اقتصاد افزود: «مثال‌های زیادی از آسیب‌پذیری اقتصاد ایران وجود دارد. یعنی اگر می‌خواهیم در آینده دچار مشکل نشویم، به اصطلاح همان ضرب المثل قدیمی نباید همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد بگذاریم.» او با اشاره به وصعیت واردات کشور اظهار داشت: «برای مثال، 80 درصد واردات ما از سه کشور است: ترکیه، چین و امارات؛ این یعنی آسیب‌پذیری. اصلا نباید به این کار داشته باشیم که این‌ها دوست ما هستند یا نیستند و اگر کشوری دوست و همراه ما بود، ما می‌توانیم واردات را تا 90 درصد هم بالا ببریم، در حالی که نباید این طور فکر کنیم. اقتصاد مقاومتی ایجاب می‌کند که ما تبادلمان با سایر کشورها باید به گونه‌ای باشد که هنگامی که نوسانات سیاسی به وجود آمد، دچار مشکل نشویم. بنابراین، نباید تجارت ما وابسته به چند کشور محدود شود. ما باید تجارت خودمان را گسترش دهیم تا ریسک‌مان کاهش یابد.» دانش جعفری همچنین به بحث درباره درآمدهای نفتی پرداخت و ادامه داد: «در وابستگی به درآمد نفت، از این هم بدتر هستیم. اگر درآمدهای مربوط به کسورات تأمین اجتماعی و بازنشستگی و حقوق‌ها را جزء درآمدهای دولت محسوب کنیم، در این صورت 52درصد از درآمدهای دولت از محل نفت می‌آید. اگر آنها را بگذاریم کنار، این وابستگی درآمد به نفت تا 65 درصد افزایش پیدا می‌کند. شما می‌دانید که ریسک درآمد نفتی چقدر بالاست. اگر یک روزی قیمت جهانی نفت پایین بیاید و یک بار دیگر سال 77 شود و قمیت نفت به 8دلار برسد، چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر احتمال مختصری هم در این رابطه بدهیم، اقتصادی که 65درصد درآمد دولت آن از نفت حاصل می‌شود، ناگهان با شوک انفجاری روبرو خواهد شد. حتی اگر قیمت نفت بالا باشد، باز هم تحریم خرید نفت از ایران می تواند به وجود آید. اتفاقی که همین الآن هم در بخش‌هایی از اروپا رخ داده است، یعنی نفتی که سابقاً از ما می‌خریدند، الآن نمی‌خرند. ما که 2.3 میلیون بشکه در روز صادرات نفت داشتیم، ممکن است در برخی ماه‌ها حتی به یک میلیون یا زیر آن برسیم. این یعنی آنکه آسیب‌پذیری‌ها دارند خودشان را نشان می‌دهند.» این عضور مجمع تشخیص مصلحت نظام، با تاکید بر نواقص سیاست‌های پولی کشور عنوان کرد: «یکی از مشکلات اقتصاد ایران این بوده است که نهادهای موجود، نظیر سیستم بانکی یا بورس امکان تأمین مالی اقتصاد ایران را به ظرفیتی که نیاز بوده، نتوانسته‌اند انجام دهند. این مطلب به این معنا نیست که لزوماً افراط و تفریطی در این‌باره صورت گرفته است، بلکه مثلا آخرین آماری که در آمارهای جهانی دیده‌ام این بوده است که میزان تولید اعتبار از سیستم بانکی ایران را 37 درصد تولید ناخالص داخلی معرفی کرده است. در حالی که بعضی از کشورها 180درصد تولید ناخالص داخلی خود، در سیستم بانکی‌شان تولید اعتبار می‌کنند. حالا چرا سیستم بانکی ما این ضعف را دارد، مقوله‌ای است که اگر پاسخ بیابد، کاهش ریسک خودمان را ممکن کرده‌ایم.» او با برشمردن معوقات بانکی به عنوان یکی دیگر از تهدیدهای سیستم بانکی ایران تصریح کرد: «معوقات بانکی یعنی وام یا تسهیلات بانکی که بانک به متقاضی می‌دهد ولی به هر دلیل بازپرداخت این معوقات بازنمی‌گردد. بر اساس آخرین خبری که من دارم، الآن میزان تسهیلات معوقی که برنگشته است، حدود 70هزار میلیارد تومان است. نسبت تسهیلات برگشت داده نشده (معوق) اگر بیش از 5درصد باشد، بانک وارد یک دوره ریسک می‌شود؛ حالا شما 70هزار میلیارد را بر حدود 250هزار میلیارد تقسیم کنید و خواهید که درصد ما بسیار بالاست و سیستم بانکی ما در خطر است.» دانش‌جعفری در این‌باره خاطرنشان کرد: «همه کسانی که معوقات بانکی دارند، لزوماً افراد فاقد توانایی بازپرداخت نیستد بلکه به طور کلی افرادی که معوقات بانکی دارند، در سه دسته‌اند: برخی می‌گویند ما به دلیلی در گذشته زمین خوردیم و بنگاه‌مان دچار مشکل شده است، الآن هم امکان بازپرداخت نداریم. عده‌ی دیگری می‌گویند که ما زمین نخوردیم اما در شرایطی هستیم که گمان می‌کنیم که اگر بیاییم و این وامی را که گرفته‌ایم، به دولت پس بدهیم معلوم نیست که بانک‌ها دوباره به ما وام و تسهیلات بدهند؛ پس ترجیح می‌دهیم که وام را پس ندهیم و جریمه‌اش را هم پرداخت کنیم که باز هم به نفع‌مان است. دسته سوم هم که شاید 47هزار میلیارد تومان از این 70هزار میلیارد تومان را تشکیل می‌دهد، معوقه‌ای است که به بنگاه‌های دولتی مربوط است! یعنی چون مخاطب سیستم بانکی، دستگاه دولتی است، بانک‌ها نمی‌توانند مطالبات را پس بگیرند. هر کدام از این آسیب‌ها را که شناسایی کرده و راه حلی برای آن ارائه کنیم، یعنی در جهت اقتصاد مقاومتی حرکت کرده‌ایم.»