7 پله نردبان ترقی اقتصاد مقاومتی در ایران

فارس: علی نقی قائمی نیک دانشجوی دکتری اقتصاد یادداشتی با عنوان اقتصاد مقاومتی برای انتشار در اختیار خبرگزاری قرار داده است که به شرح زیر است: به واسطه تاکیدات مقام معظم رهبری بر نقش محوری اقتصاد ، امروزه تمامی آحاد جامعه بر این امر واقف هستند که بزرگی و اعتلای جمهوری اسلامی ایران و نقش شکوهمند آن باید با ارتقاء وضعیت اقتصادی جامعه‌ای که خود را الگوی بسیاری از مردم جهان می‌داند، همراه باشد. نامگذاری چندین سال متوالی با مفاهیم اقتصادی بیانگر موضوع فوق است. مفهوم " اقتصاد مقاومتی" که در فرمایشات اخیر ایشان در ماه مبارک رمضان بیان شد، در همین راستا قابل بررسی و تامل است. بر خلاف آنچه ظاهراً از آن برداشت می شود، مفهوم اقتصاد مقاومتی مانند مفهوم استراتژی "جایگزینی واردات" و اتکا به تولید داخلی به هر قیمت و بستن درهای کشور به روی کشورهای خارجی نیست . چنانکه در بیانات ایشان تصریح شده : " ما باید اقتصاد مقاومتی واقعی در کشور به وجود بیاوریم. امروز کارآفرینی معنایش این است. ... همه مسئولان و دلسوزان کشور خود را موظف بدانند به ایجاد کار، تولید، به کار آفرینی، به پر رونق کردن روز افزون این کارگاه عظیم ". از این ادبیات قطعاً معنای دفاع و حرکت از سر استیصال برداشت نمی شود. در دنیای امروز که قدرت های نو ظهور دنیا بانگاه به استراتژی " توسعه صادرات " و نقش آفرینی بهینه در بازار بین‌المللی کار حرکت می‌کنند ، قطعا کشوری که مدعی پیشرو بودن در عرصه منطقه‌ای و جهانی را دارد، باید به فکر حضور جدی در بازارهای جهانی و نقش عمده در این عرصه باشد. باتوجه به سابقه انقلابی و فرهنگی ایران، صدور انقلاب از ابتدا یکی از مهمترین دغدغه‌های رهبران و آحاد ملت بوده است. معروف است که بعد از جنگ جهانی دوم شعر آلمانی‌ها این بود که «هر خودروی بنز در خارج از خاک آلمان مانند سربازی در راه اعتلا و بزرگی این کشور مبارزه می‌کند». لذا مقاومت اقتصادی باید به معنای پایه‌گذاری و ساختن اقتصادی پرتوان و تاثیر گذار در منطقه و جهان تعبیر شود. این اقتصاد باید استراتژی‌های دشمنان و رقبا را به خوبی بشناسد و به جای مبارزه صرف، به صورتی کاملاً فعال در مواجهه با آنها تلاش کند. پس هر نسخه‌ای برای اقتصاد کشور ارائه می شود، باید در راه اعتلا و نه صرف دفاع و انفعال در برابر قدرت های برتر جهانی باشد. برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید ساختار فرسوده اقتصاد اصلاح، اولویت‌ها و مزیت‌های نسبی و مطلق شناسایی و حرکت به سمت اقتصاد بهینه فراهم شود. در ادبیات دینی ما اگر پیامبر اکرم(ص) امر به استقامت شد، نیز به همین معناست. در ادبیات فارسی نیز تعابیر مختلفی بیانگر این موضوع است. از آن جمله این شعر زیبا که می‌گوید :" رو قوی شو، چو راحت جهان طلبی/که در نظام طبیعت ضعیف پامال است". استفاده از علوم اقتصادی به ویژه اقتصاد کلان و بین الملل می‌تواند مفید باشد، ولی باید توجه داشت این علوم باید صرفا به عنوان ابزارهایی برای بهبود و اعتلا مورد توجه قرار گیرند و با استفاده از شرایط خاص کشور از آنها بهره برد. اگر در غرب توجه عمده اقتصاد دانان برای مواجهه با رکود یا تورم، اصلاح طرف تقاضا و افزایش تقاضا برای جبران تولید مازاد است، در کشور ما مشکل عمده طرف عرضه است. اگر در بسیاری از الگوهای اقتصادی، وجود تورم جهت کاهش بیکاری یا افزایش تولید توصیه می‌شود: در این کشور علت عمده بیکاری و یا ورشکسته شدن تولید کنندگان نرخ دو رقمی تورم است. اگر حضور در تقسیم کار بین‌المللی توصیه می شود، شرایط سیاسی و امنیتی برای کشور ما محدودیت هایی را ایجاد می کند، لذا باید توجه داشت که در چه شرایطی از چه مدل‌های اقتصادی باید بهره برد. با عنایت به موضوع فوق به نظر می رسد، برای مقاوم سازی اقتصاد و قدرت بخشیدن به اقتصاد برخی راهکارها از جمله موارد زیر مفید خواهد بود: 1- توجه به مزیت های نسبی و مطلق یکی از اصول اولیه اقتصاد بین الملل توجه به زمینه‌هایی است که کشور در آنها دارای مزیت نسبی یا مطلق نسبت به سایر افراد است. در ابتدا ضمن شناسایی این مزیت‌ها باید طی یک اقدام انقلابی حمایت از صنایع ناکارامد و دارای عدم مزیت قطع شده و در عوض از آنچه دارای مزیت هستیم، حمایت شود. در نگاه اول به نظر می‌رسد، کشور در زمینه صنایعی مانند نفت، گاز و پتروشیمی، صنعت ساختمان ، صنعت ترانزیت و معادن دارای مزیت باشد. 2- توجه به موقعیت ژئوپلتیک ایران ایران دارای موقعیت فوق العاده ژئوپلتیک در منطقه و جهان است. همسایگی این کشور با کشورهایی که عمدتا از لحاظ اقتصادی در موقعیت بازسازی کشور خود هستند، فضای مناسبی را برای استفاده از خدمات فنی و مهندسی در این کشورها فراهم آورده است. از سوی دیگر با عنایت به قدرت و توانایی ویژه و موقعیت خاص جغرافیایی، ایران می‌تواند سهم عمده‌ای از ظرفیت مبادلات پولی، کالایی و تجاری و ترانزیتی منطقه را بر عهده گیرد. این سهم هم اکنون متاسفانه در اختیار برخی کشورهای جنوبی یا شمالی قرار گرفته است. 3- استفاده از اقتصاد اطلاعات و صنایع دانایی محور امروزه در مباحث اقتصاد کلان و خرد مبحثی به نام "اقتصاد اطلاعات" مطرح می‌شود. با گسترش روز افزون علم ارتباطات امروزه غول های اقتصادی دنیا با کمترین سرمایه‌گذاری توانسته‌اند به سود آورترین شرکت‌های دنیا تبدیل شوند. سرعت گردش مالی و نیز نوآوری در این صنعت به گونه‌ای است که متوسط عمر تکنولوژی را به شدت کاهش داده است. از سوی دیگر با توجه به رسالت انقلابی این کشور نیاز گسترده به این صنعت می‌تواند، به عنوان یکی از بهترین ابزارهای صدور اندیشه‌های ناب انقلاب مورد استفاده قرار گیرد. وجود خیل عظیم تحصیل کردگان جوان در حوزه و دانشگاه و نیز غنای فرهنگی و اطلاعات بالای جوانان ایرانی به همراه توانایی های تکنیکی آنها پشتوانه این حرکت عظیم خواهد بود. 4- توجه به فناوری‌های نوین یکی از ابزارهای اصلی در عقب ماندگی کشورهای در حال توسعه، عنایت آنها به صنایع ناکارآمد، تولید مواد خام اولیه و صنایع دستی است. در اقتصاد بین الملل اصطلاح "رابطه مبادله" نشان دهنده نسبت تهاتری میان کالاهای تولیدی دو کشور که با هم مبادله می‌شوند، است. آمارها نشان می دهد که این رابطه پیوسته به ضرر کشورهای تولید کننده مواد خام و یا صنایع ناکارآمد است. لذا برای پیشرو بودن باید سراغ تکنولوژی‌های نوین و صنایع کارآمد بود. توجه ویژه به صنایعی مانند انرژی هسته‌ای، نانوتکنولوژی قدم های مثبتی است که در این خصوص برداشته شده است. 5- بهبود بهره‌وری و اصلاح بروکراسی اداری، پولی و مالی پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها انتظار می‌رفت که تولید کنندگان با حداکثر تلاش در بهبود بهره‌وری بکوشند. شاید در دنیای رقابتی فعلی بدون توجه به بهره‌وری امکان بقای بیشتر صنایع و تولید کنندگان داخلی وجود نداشته باشد. برخی آمارها نشان دهنده بهره وری بسیار پایین صنایع کشور نسبت به صنایع مشابه در جهان است. زمان بسیار زیاد انجام پروژه ها، تعداد فوق العاده طرح های نیمه تمام، کارایی پایین صنایع، کیفیت پایین تولیدات، هزینه تمام شده بالا و بسیاری موارد مشابه از جمله اموری است که مقاومت بدنه اقتصادی کشور را به شدت کاهش داده است. البته یکی از مهمترین عوامل عدم بهره‌وری، بروکراسی ادرای ، سیاست های پولی و مالی و مشکلات سیاسی است که باید در راستای جهاد اقتصادی مورد بازنگری جدی قرار گیرد. 6- خصوصی سازی و مردمی سازی مهمترین عامل در پیشبرد اهداف انقلاب استفاده از بسیج عمومی مردم و حرکت عامه مردم در راستای اهداف انقلاب اسلامی و کشور بوده است. در صحنه اقتصاد در ابتدای انقلاب بیشتر صنایع و نهادها ، دولتی شد، سال های بعد از جنگ تحمیلی نیز به واسطه مسائل خاص دوران جنگ این روند تشدید شد. سال های بعد از جنگ به ویژه با ابلاغ تفسیر جدید از اصل 44 قانون اساسی، حرکت اقتصاد به سمت خصوصی سازی آغاز شد، اما متاسفانه این حرکت بیش از آنکه منجر به حرکت بخش خصوصی شود، باعث تقویت بخش‌هایی که به عنوان شبه دولت شناخته می شوند، شد. این بخش ها نه دارای نظارت و پاسخگویی دولتی هستند و نه توان و چالاکی بخش خصوصی را دارند. در عرصه رقابتی نیز با انحصارات خاصی که دارند، توان رقابت را از سایر بخش ها سلب می‌نمایند. لذا باید در حرکت به سمت خصوصی سازی واقعی یا مردمی سازی اقتصاد تلاش بیشتری نمود. 7- تنوع بخشی به محصولات، صادرات و شناسایی رقبا در حال حاضر که برخی محصولات خاص در تحریم بیگانگان قراردارد. لزوم توجه به متنوع سازی محصولات به ویژه صاردات بیش از پیش ملموس است. اقتصادی می‌تواند مقاوم باشد که اتکا به یک یا چند محصول خاص آن هم از نوع خام و اولیه نداشته باشد. تولید به قصد صادرات، بازاریابی بین المللی و حضور در کشورهای متعدد یکی از ابزارهای موفقیت کشورها و حتی شرکت های بزرگ بین المللی به شمار می‌رود.