اعطای یارانه بنزین به فرد یا خودرو؟ | مزایای اعطای سهمیه بنزین به هر کد ملی
اعطای یارانه بنزین به خودرو یکی از موضوعات راهبردی در زمینه نبود نظام رتبه‌بندی مصرف بنزین و اجرای نظام تعرفه‌گذاری مصرف و دریافت قیمت واقعی انرژی در صورت عدم‌رعایت الگوی بهینه مصرف بوده و موجب شده است مصرف هر شخص مشخص نباشد و همچنین یارانه انرژی نیز به افراد فاقد خودرو نرسد، در این وضعیت هر تغییر قیمتی در زمینه بنزین برای مردم و دولت صرفه اقتصادی و اجتماعی نخواهد داشت، از همین رو باید در وهله اول به جای اعطای یارانه بنزین به خودرو، به سمت اعطای یارانه بنزین به نفر حرکت شود.
یکی از مهم‌ترین موضوعات در زمینه اصلاح یارانه‌های انرژی در بخش خانگی، حذف یارانه‌های انرژی و قیمت‌گذاری دستوری در طول زنجیره تولید و توزیع انرژی است، این اقدام موجب خواهد شد یارانه انرژی به خود افراد برسد و بر کد ملی هر خانوار تخصیص یابد، با این اقدام علاوه بر اینکه تمامی مزیت‌های یارانه انرژی در صورت صرفه‌جویی مصرف به افراد خواهد رسید، صرفه اقتصادی اصلاح مصرف و کاهش مصرف نیز افزایش خواهد یافت. از طرف دیگر، زنجیره تولید و توزیع مصرف نیز از قیمت‌گذاری دستوری خارج خواهد شد و تولید در مقیاس ارزش پیدا خواهد کرد و شاهد توسعه ظرفیت تولیدی و بهره‌وری بیشتر خواهیم بود. همچنین در بخش خانگی نیز مصارف خانوار کاملاً مشخص خواهد شد و هر واحد صرفه‌جویی مصرف به اندازه قیمت صادراتی انرژی برای خانوار درآمدزایی خواهد داشت.
موضوع اصلاح یارانه‌های انرژی در بخش برق، در قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق آمده است و قیمت‌گذاری دستوری باید از طول زنجیره تولید حذف شود و یارانه‌های انرژی در بخش خانگی به شکل انرژی در پایان زنجیره به هر خانوار اعطا شود.
این موضوع در بخش برق و گاز به راحتی قابل انجام است و می‌تواند روی هر یک از کنتور‌های خانه خانوار منطبق شود، اما مسئله اصلی در زمینه بنزین است. یکی از مشکلات جدی در زمینه اعطای یارانه بنزین به خودرو، مسئله مشکلات مرتبط با خانوارهای دارای خودروی بیشتر است؛ افرادی که بیشتر خودرو دارند، بیشتر مصرف خواهند کرد و در این بین افراد فاقد خودرو نیز از هیچ مزیتی بهره‌مند نخواهند شد.
در همین راستا رویکرد اصلی اصلاح یارانه‌های انرژی در بخش بنزین، رویکرد مبتنی بر اعطای سهمیه به نفر به جای خودرو است، این رویکرد سبب خواهد شد اولاً بخش بزرگی از مردم ایران که فاقد خودرو هستند، به یارانه بنزین دست پیدا کنند. همچنین در این رویکرد، صنعت حمل و نقل کشور از جمله کامیون، خودرو‌های تاکسی، وانت، نیسان و افراد شاغل در اسنپ، تپسی و دیگر وسایل نقلیه فعال در حوزه حمل و نقل، همچنان به قیمت یارانه‌ای، بنزین را دریافت خواهد کرد.
با این سازوکار، علاوه بر اینکه مردم یارانه‌های بخش انرژی را از جنس خود انرژی دریافت می‌کنند که همواره در برابر تغییر ریال ارزش خود را از دست نخواهد داد بلکه با شکل‌گیری سامانه مبادلات انرژی بخش بنزین، به راحتی می‌توان به مبادله سهمیه اضافی پرداخت و به این ترتیب علاوه بر اصلاح سازوکار اعطای یارانه انرژی، مشکل حضور دولت در قیمت‌گذاری بنزین نیز حل خواهد شد.
لزوم شکل‌گیری بازار مبادلات انرژی
زهرا فلاحی، کارشناس انرژی در رابطه با مشکل ناترازی بنزین و دلایل شکل‌گیری آن به «جوان» می‌گوید: «مسئله ناترازی بنزین به مشکلات مختلف بازمی‌گردد، به طور مثال مصرف خودرو‌های شخصی به دلیل قیمت‌گذاری دستوری و قیمت پایین انرژی بسیار بالاست، همچنین به دلیل نبود سیگنال قیمتی مناسب و نبود عوارض مرتبط با مصرف غیربهینه بنزین، استفاده از خودرو‌های فرسوده نیز متداول بوده است و خودرو‌های فرسوده که بیش از ۱۷ درصد از کل خودرو‌های کشور را شامل می‌شود، به سمت اسقاط نمی‌رود. از طرف دیگر در سازوکار اعطای یارانه انرژی نیز بی‌عدالتی وجود دارد و در این سازوکار افراد فاقد خودرو هیچ سهمیه‌ای ندارند که باید اصلاح شود و یکی از دلایل بن‌بست اصلاح مصرف بنزین و رشد غیرمعقول مصرف بنزین نیز در این نقطه است.» وی می‌افزاید: «ناترازی در مصرف بنزین در سال‌های اخیر به یک نگرانی قابل توجه تبدیل شده است، به طوری که کشور شاهد افزایش مصرف به دلیل عواملی مانند افزایش تورم و تولید خودرو‌های با مصرف بالای بنزین بوده است. در حالی که سیاست‌های نادرست دولت قبل در اصلاح قیمت بنزین در تشدید این بحران نقش داشته، عاملی به همان اندازه تأثیرگذار، عدم‌توسعه ظرفیت پالایشگاه‌های نفتی کشور بوده است. توسعه ناکافی ظرفیت پالایشگاهی کشور به طور قابل توجهی به ناترازی فعلی در مصرف بنزین کمک کرده است. با افزایش تقاضا برای بنزین، پالایشگاه‌های موجود قادر به پاسخگویی به نیاز‌های روزافزون جمعیت نبوده‌اند، در نتیجه کشور برای پرکردن شکاف بین عرضه و تقاضا به واردات بنزین متکی شده است که منجر به افزایش هزینه‌ها و فشار بر ذخایر ارزی می‌شود.»
مزایای اعطای سهمیه به هر کد ملی
این کارشناس انرژی در رابطه با اهمیت اعطای یارانه انرژی بنزین به هر نفر به جای خودرو تصریح می‌کند: «رویکرد غلط به بحث اعطای یارانه انرژی به ویژه در زمینه بنزین به هر خودرو، مشکلات متعددی را ایجاد کرده است. یارانه‌های اعطایی بنزین به هر خودرو ناکارآمد بوده و بخش قابل توجهی از جمعیتی که خودرو ندارند، هیچ یارانه‌ای دریافت نمی‌کنند. یک رویکرد عادلانه‌تر، تخصیص سهمیه بنزین به افراد است، نه به وسایل نقلیه. این امر امکان ایجاد بازار مبادله سهمیه بنزین را فراهم می‌کند. جایی که افراد می‌توانند سهمیه‌های خود را مبادله کنند، توزیع عادلانه منابع را تضمین می‌کند و رویکرد ناعادلانه مربوط به سیستم یارانه فعلی را از بین می‌برد.»
وی می‌افزاید: «اجرای نظام اصلاح شده یارانه‌ها که بر سهمیه‌های فردی و بازار مبادله سهمیه تمرکز دارد، چندین مزیت دارد. اولاً تضمین می‌کند یارانه‌های انرژی به سرانه توزیع می‌شود و بی‌عدالتی‌های موجود در سیستم را از بین می‌برد. ثانیاً افراد را تشویق می‌کند در مصرف بنزین صرفه‌جویی کنند، زیرا هرگونه صرفه‌جویی مستقیماً به نفع اقتصادی آن‌ها خواهد بود. این موضوع به نوبه خود به کاهش فشار بر منابع کشور و کاهش ناترازی کلی در مصرف بنزین کمک می‌کند. علاوه بر این، صنعت حمل و نقل هیچ تغییر قیمتی را تجربه نخواهد کرد و ثبات در این بخش را تضمین می‌کند.»
فلاحی می‌گوید: «برای تشویق الگو‌های مصرف بهینه بنزین، ایجاد سیستم تعرفه‌گذاری پلکانی برای مشتریانی که مقدار قابل توجهی بنزین مصرف می‌کنند، توصیه می‌شود. این سازوکار، هزینه‌های غیربهینه را تنظیم و افراد را تشویق می‌کند عادت‌های مصرفی خود را اصلاح کنند. با در نظر گرفتن قیمت‌های بالاتر برای افرادی که مصرف بنزین بالا دارند، این سیستم کارایی و صرفه‌جویی را تشویق می‌کند و در نهایت منجر به بازار متعادل‌تر و پایدارتر بنزین می‌شود.»
این کارشناس انرژی خاطرنشان می‌کند: «عدم‌توسعه ظرفیت پالایشگاهی کشور عامل مهمی در بحران ناترازی بنزین بوده است. علاوه بر سیاست‌های نادرست اصلاح قیمت بنزین، ظرفیت ناکافی پالایشگاه منجر به افزایش وابستگی به واردات، افزایش هزینه‌ها و فشار بر ذخایر ارزی شده است. اصلاحات پیشنهادی از جمله سهمیه‌های فردی، بازار مبادله سهمیه‌ها و سیستم تعرفه‌گذاری پلکانی، راه‌حل‌های بالقوه‌ای را برای رفع ناترازی در مصرف بنزین ارائه می‌کند.»
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد با اجرای این اصلاحات، کشور می‌تواند به بازار بنزین عادلانه‌تر و پایدارتر دست یابد و در‌عین حال الگو‌های مصرف کارآمد و منافع اقتصادی برای افراد و صنعت حمل و نقل را ارتقا دهد. همچنین صرفه‌جویی فرد صرفه اقتصادی مستقیم برای خود فرد دارد و در این بین صنعت حمل و نقل کشور نیز دچار هیچ تغییر قیمتی نخواهد شد و از طرف دیگر شاهد استقرار نظام تعرفه‌گذاری پلکانی بر مشترکان پرمصرف بنزینی هستیم که موجب تعدیل مصارف غیربهینه یا اصلاح آن خواهد شد.
منبع: روزنامه جوان
دیدگاه تان را بنویسید