جبران ناترازی بنزینی با حذف یارانه یک میلیارد دلاری سوخت هواپیما

در شرایطی که تورم مزمن چند ده درصدی فشار زیادی را به مردم و به خصوص اقشار کم برخوردار در سال های اخیر وارد کرده، دولت سعی می کند در تصمیمات خود، تاحدامکان از ایجاد اصلاحاتی که به هر دلیل موجب افزایش قیمت ها می شود، پرهیز کند. قیمت بنزین یکی از این موارد است که شایعه افزایش آن بارها رد شده است. با این حال پیش بینی ها حاکی از آن است که امسال احتمالاً دولت مجبور به واردات روزانه به طور متوسط 10 میلیون لیتر خواهد شد که بار مالی بیش از 2 میلیارد دلار را به کشور تحمیل می کند. این مسئله با توجه به این که حدود نیمی از خانوارهای کشور خودرو ندارند، نگاه ها را مجدد به سوی بازنگری در روش های توزیع یارانه بنزین معطوف کرده است. اظهارات یک عضو کمیسیون انرژی مجلس در روزهای اخیر ضمن اشاره به لزوم تخصیص یارانه بنزین به خانوارها، حاوی انتقاد از یارانه یک میلیارد دلاری سوخت به شرکت های هواپیمایی است.

اوج گیری مصرف بنزین با گذار از دوران کرونا

هفته گذشته در گزارش «غافلگیری کارت سوختی» به ابعادی از به هم خوردن تراز بنزین کشور و لزوم واردات آن در سال جاری اشاره کردیم. در این باره، بررسی های بیشتر حاکی از آن است که مصرف بنزین پس از یک دوره کاهش بر اثر کرونا، در حال بازگشت به مسیر بلندمدت آن است. گزارش فارس در این زمینه ضمن ارائه یک نمودار، نشان می دهد نرخ رشد مصرف بنزین در سال های 1400 و 1401 به ترتیب 14.9 و 19 درصد بوده که نسبت به میانگین بلندمدت (یعنی متوسط رشد 6 درصد در بلندمدت)، با اختلاف زیادی بیشتر است. این موضوع نشان می دهد که مصرف بنزین در حال بازگشت به روندی است که اگر کرونا رخ نمی داد، در آن وضعیت بود.  همزمان با این اوج گیری مصرف می توان به رویدادهایی نظیر رشد تولید خودرو و نیز از رده خارج نشدن خودروهای فرسوده به میزان کافی (به دلیل قدرت خرید پایین مصرف کنندگان) هم توجه کرد. با این اوصاف، پیش بینی می شود امسال میانگین مصرف بنزین به بیش از 118 میلیون لیتر در روز برسد، در حالی که تولید بنزین طبق گزارش مرکز مطالعات زنجیره ارزش حدود 105 میلیون لیتر در روز خواهد بود. این بدان معناست که امسال دولت سیزدهم برای پاسخ به تقاضای داخلی مجبور به واردات روزانه حداقل 10 میلیون لیتر است. منابع مالی سالانه مورد نیاز برای این واردات بین 2.4 تا 3.5 میلیارد دلار تخمین زده شده است.

لزوم تغییر ریل گذاری یارانه سوخت

آمارهای فوق در زمینه نیاز به واردات و منابع آن در حالی مطرح می شود که دو معادله پیش روی مسئله بنزین قرار گرفته است. اول کنترل مصرف و دوم عادلانه کردن توزیع یارانه سوخت.

در حوزه کنترل مصرف به نظر نمی رسد راهکار چندان کوتاه مدتی را بتوان برای بنزین اعمال کرد چرا که مستقیم ترین راه آن، افزایش قیمت هاست تا مصرف بنزین کاهش یابد. موضوعی که به نظر نمی رسد (لااقل در کوتاه مدت) با شرایط اقتصادی و اجتماعی کنونی و نیز سیاست های دولت منطبق باشد. در گام های بعدی نیز کنترل قاچاق و بهبود فناوری های سوخت خودروها قرار دارد که آن ها نیز اقتضائات خاص خود را می طلبند و کوتاه مدت نیستند.

اما شاید بتوان با بخشی از تدابیر، از بار بی عدالتی ناشی از رفاه یارانه سوخت در بین اقشار جامعه کاست. در این خصوص شریعتی عضو کمیسیون انرژی مجلس با بیان این که دولت در مفروضات تبصره 14 قانون بودجه 1402، واردات سوخت به میزان بیش از 600 میلیون دلار بنزین و 300 میلیون دلار گازوئیل را لحاظ کرده است، تصریح کرد: این در حالی است که به عنوان مثال، میزان واردات گازوئیل بیش از فروش داخلی آن است.

وی در ادامه خواستار تغییر ریل گذاری یارانه بنزین و گازوئیل در کشور با روش هایی نظیر کاهش یارانه سوخت هواپیما و نیز توزیع یارانه سوخت بین همه مردم شد و گفت: سالانه حدود یک میلیارد دلار یارانه سوخت جت از جیب مردم به شرکت‌های هواپیمایی می‌دهیم تا منافعش فقط به 5 درصد مرفه جامعه که از هواپیما استفاده می‌کنند برسد و 95 درصد دیگر متضرر می‌شوند. شریعتی ادامه داد: تامین نیاز عامه مردم به صورت یارانه‌ای حتماً باید انجام شود و بنده جزو کسانی نیستم که نسخه می‌پیچند که یارانه باید حذف شود. می‌توان بدون تغییر قیمت، در جامعه رضایتمندی ایجاد کرد. اما فرق بنزین با گاز و برق این است که این دو سوخت را همه مردم در کشور مصرف می‌کنند و می‌توان نظام افزایشی - پلکانی (IBT) را برای آن اعمال کرد، اما این الگو برای بنزین صدق نمی‌کند زیرا 50 درصد خانوارها خودرو ندارند و باید الگوی توزیع یارانه بنزین را از خودرو به خانوار تغییر داد.

با این حال به نظر می رسد راهکار توزیع یارانه بنزین بین خانوارها، باید با ملاحظه کنترل مصرف سوخت صورت گیرد. چه در غیر این صورت دود هزینه واردات بنزین در قالب فشار به بودجه به چشم همه خواهد رفت.

خراسان