چند توصیه کارشناسی به دولت درباره اصلاح یارانه‌ها

 حال که دولت اصلاح یارانه‌ها را کلید زده، چند توصیه کارشناسی وجود دارد که می‌تواند برای اجرای درست و کاهش تبعات احتمالی استفاده کند، بسیاری کارشناسان درباره اجرای این طرح بزرگ اقتصادی و تاثیر آن بر اقتصاد کشور هم نظرند، اما هستند، برخی که از شیوه اجرای آن نگرانند و معتقدند دولت دقت بیشتری داشته باشد.

اختصاص یارانه به محصولات وارداتی از سال 97 آغاز شد و ارز دولتی را به وارد کننده می‌دادند تا محصول عمدتا اساسی وارد کند و به قیمت ارزان به دست مردم برسد، بررسی‌ها نشان داد که کالای ارزان به سر سفره مردم نرسید، بلکه به نحو مختلف از قبیل قاچاق، صادرات، فساد و رانت به ناکجا آباد رفت و سر از جاهای دیگر در آورد.

بر اساس اعلام رئیس کل بانک مرکزی، تنها در سال گذشته 15.6 میلیارد دلار و در 4 سال گذشته حدود 70 میلیارد دلار ارز ترجیحی به وارد کنندگان پرداخت شده است، در حالی که نرخ ارز نیمایی 25 هزار تومان است ، اما دولت تنها 4200 تومان از اینها می‌گرفت. سال گذشته 312 هزار میلیارد تومان یارانه برای واردات کالاهای اساسی پرداخت شد و اگر ادامه می‌یافت، پیش بینی می‌شد، امسال با توجه به گرانی کالاهای اساسی در بازارهای جهانی حداقل به به 360 هزار میلیارد تومان افزایش یابد. این در صورتی است که فرض کنیم تنها 20 درصد به قیمت جهانی اضافه شده، اما رشد 125 درصدی نیز گزارش شده است.

360 هزار میلیارد تومان یعنی روزانه حدود 1000 میلیارد تومان که معاونان وزیر اقتصاد و  جهاد کشاورزی معتقدند که هدررفته و اصلا به هدفی که کاهش قیمت و بزرگی سفره مردم بود اصابت نکرده است.

بنابراین دولت با چنین نگاهی که اهداف اجرای این طرح محقق نشده، اصلاح یارانه ها را انجام می‌دهد در این میان خیلی از کارشناسان و دلسوزان تلاش می‌کنند که با ارائه نظرات کارشناسی دولت را در این مسیر حمایت کنند یا مانع از آسیب‌های احتمالی در آینده شوند که در زیر به آنها اشاره می‌شود.

*مقابله با تورم انتظاری

نگرانی گروهی افراد این است که اگرچه دولت می‌گوید افزایش قیمت ها تنها برای 4 کالای مرغ، تخم مرغ، روغن و لبنیات خواهد شد، باید مانع از گسترش این گرانی به سایر بخش ها و  بروز تورم انتظاری در جامعه شد.

آنها می‌گویند دولت برخی محاسبات خود را روی کاغذ دارد، اما بازار راه خود را می رود و استدلال آنها تجربه‌های مختلفی است که در جامعه داشتند، مثلا وقتی بنزین گران می‌شود بخش های دیگر مانند حمل و نقل درون شهری و برون شهری را گران می‌کند در کنار آن خیلی صنوف هم آن را بهانه گرانی می‌کردند.

*افزایش ذخایر انبارها قبل از اجرای عملی طرح

ذخایر انبار کالاهای اساسی باید پر باشد نه به اندازه نیاز بلکه بسیار بیش از نیاز که کسی با احتکار نتواند بازار را به هم بزند، هر زمانی بازار عطش داشت تزریق شود که در این صورت با کاهش دادن قیمت بازار محتکران ضرر کرده و عقب نشینی خواهند کرد.

مسئولان بخش کشاورزی از کافی بودن ذخایر می‌گویند، وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید: «هیچ مشکلی از نظر تامین کالاهای اساسی وجود ندارد».

اما روایت بازار در روزهای اخیر طور دیگری بود، محتکران با شنیدن خبر اصلاح یارانه، مردم با حضور در بازار ، قفسه فروشگاه‌ها را خالی کرده و در انبار خانه‌هایشان نگهداری کردند و اینها عطشی در بازار ایجاد کرد و بعضا قیمت های بسیار گرانتر از روی کالا عرضه شد.

گزارش هایی وجود داشت که یک بطری روغن را 50 هزار تومان عرضه کردند و یا کارخانه‌ها اجبار می‌کردند که در کنار روغن کالاهایی مانند روغن زیتون و تن ماهی که مشتری کمتری در بازار دارند بخرند، در حالی که قیمت جدیدی ابلاغ نشده است.

*اصلاح یارنه آرد سنتی

یارانه آرد سنتی هم باید هر چه زودتر حذف شود در غیر این صورت بخش زیادی از آرد یارانه ای این بخش به سمت بخش صنعت می رود که اخیرا آرد آن آزاد شده است.

80 درصد آرد به میزان 9 میلیون تن سالانه در بخش نانوایی استفاده می‌شود و حدود 2 تا 2.5 میلیون تن هم در بخش صنعت برای تولید انواع ماکارونی، بیسکوئیت و شیرینی مصرف می‌شود.

آن طور که از صحبت‌های مسعود میرکاظمی رئیس سازمان برنامه و بودجه در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری استنباط می‌شد،  دولت قصدی برای اصلاح یارانه نان سنتی ندارد و قرار هم نیست به این زودی ها اجرا شود و شاید هم اصلا اجرا نشود.

درباره اصلاح یارانه نان انتقادهایی است که چون قوت غالب مردم است و خوراک عمده مردم با درآمد متوسط و به پایین است، دولت احتیاط بیشتری کند، اما این زمانی بود که یارانه بخش صنعت حذف نشده بود، اما پس از اصلاح یارانه ارز، تهدید جدی برای 2 میلیون تن گندم یارانه دار است که از بخش سنتی به صنعتی سرازیر شود.

*افزایش ظرفیت‌های تولید و کاهش وابستگی به واردات

به اعتقاد کارشناسان مهمترین  عامل موفقیت در اصلاح یارانه‌ها کاهش وابستگی به واردات است، واردات کشاورزی که اکنون یارانه‌ها را می‌بلعد، باید کمتر شود هر چه تولید بیشتر باشد ارز کمتری صرف واردات خواهد شد.

بخش کشاورزی 90 درصد در تامین دانه‌های روغنی، 70 درصد در تامین خوراک دام و طیور وابسته به واردات است که برای این دو حدود 8 میلیارد دلار در سال صرف می‌شود.

سال گذشته 7.5 میلیون تن گندم وارد کشور شد و پیش بینی شده که امسال نیزهمین میزان وارد شود.

آیا ظرفیت کافی در تولید کشاورزی وجود دارد؟

بر اساس اعلام مسئولان جهاد کشاورزی، ظرفیت زیادی در تولید علوفه با وجود اینکه یک سوم میانگین بارش دنیا را داریم در زمین های دیم وجود دارد، عباس کشاورز سرپرست اسبق وزارت جهاد کشاورزی در پی اجرای این طرح مهم  بود، طول دوره وزارتش کوتاه بود و عمر مدیریتش به اجرا کفاف نداد، اما طرح هایی داشت که معتقد بود وابستگی را می‌توان تا 50 درصد کاهش داد.

درباره روغن هم برنامه های خودکفایی وزارت جهاد کشاورزی در دهه های اخیر هیچ موفقیتی نداشته و عامل آن را در کنار کمبودآب برای کشت دانه‌های روغنی، واردات بی رویه دانه‌ها و روغن خام می‌دانند که پس از ارز 4200 تومانی شدت بیشتری پیدا کرده است.

اما کارشناسان بر این باورند که می‌توان با اصلاح گونه‌های مقاوم و پرتولید و اصلاح قیمت‌ها در داخل تولید را افزایش داد و وابستگی به این محصول بسیار ضروری را به حداقل رساند.

در سالهای گذشته در دهه 90 چند سالی خودکفایی گندم را تجربه کردیم و می‌توان دوباره تجربه کرد، به غیر از خشکسالی، سیاست‌های نادرست خرید تضمینی وعدم حمایت کافی از کشاورزان در تامین نهاده  در سالهای اخیر عامل از دست رفتن این خودکفایی شده، اما می‌توان دوباره به این مهم دست یافت.

*اختصاص یارانه به تولید

اختصاص یارانه به تولید از گزینه‌هایی است که دولت می‌تواند به جای پرداخت به مصرف کننده بررسی کند.

معاون امور اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی می گوید: در کشورهای اروپایی و آمریکایی یارانه به بخش تولید تزریق می شود و توفیقاتی هم داشته‌اند، می توان با تزریق یارانه به این بخش، تولید را تقویت کرد.

وی معتقد است که به دلیل سادگی اجرای این طرح برای بخش مصرف کننده که پیشتر هم تجربه این بخش را داشته دولت به سمت پرداخت یارانه به تولید نرفته است.

بنابراین در شرایطی که دولت ناگزیر از اصلاح یارانه است، بهتر است با اجرای دقیق تر خطای دولت قبل را مرتکب نشود، در دنیای امروز که تغییر و تحولات با سرعت بیشتری انجام می شود، امکان جبران خطاها بسیار کمتر شده یا اصلا وجود ندارد./فارس