سیاست یارانه‌ای جدید دولت/دولت چقدر یارانه می‌پردازد؟
آزاد شدن قیمت آرد یکی از اقدامات اقتصادی جسورانه دولت است که به طور کلی و بر اساس شواهد موجود پیامدهای مثبتی در بلند مدت در بر خواهد داشت که توضیح دهنده اجرای این سیاست یارانه‌ای است.
یکی از مشکلات اصلی دولت در سروسامان دادن به اقتصاد کشور مربوط به یارانه‌ها است. البته در اینجا چالش اصلی به یارانه‌های پنهان بازمی‌گردد.
امروزه کمتر کارشناس اقتصادی پیدا شود که به اثرات منفی این نوع یارانه بر اقتصاد و به طور کلی بر جامعه اذعان نداشته باشد.
برای مثال، تضعیف عدالت اجتماعی از طریق ایجاد و افزایش رانت و اختصاص این نوع یارانه به گروه‌هایی خاص، از مهمترین پیامدهای پرداخت یارانه پنهان به شمار می‌رود. صاحبنظران معتقدند که این بی‌عدالتی از آنجا ناشی می‌شود که یارانه‌هایی که با هدف کمک به اقشار آسیب‌پذیر و فقیر جامعه پرداخت می‌شود به سمت دهک‌های بالای درآمدی تغییر جهت داده و حاصلی جز تعمیق شکاف طبقاتی بین فقیر و غنی در برنداشته است.
یکی از مهمترین حوزه‌هایی که در آن هرساله مبلغ قابل توجهی یارانه پنهان هزینه می‌شود گندم و به عبارتی دقیق‌تر آرد است. دولت از یک طرف گندم را با قیمت بالا از کشاورزان می‌خرد و از سوی دیگر با قیمتی بیشتر از خارج وارد می‌کند. سپس همین گندم را به آرد تبدیل کرده و با قیمت بسیار پایین‌تر از قیمت تمام‌شده به نانوایی‌ها، کارخانه‌های مواد غذایی مانند ماکارونی و غیره می‌فروشد. هرچند این سیاست حمایتی نان را به قیمتی مناسب به دست مردم می‌رساند اما در مواردی غیر از نان آرد توزیع شده در بازار آزاد با قیمت بالاتر به فروش می‌رسد و بخش قابل توجهی از آن نیز به خارج از کشور قاچاق می‌شود. درواقع، غیر از انواع نان سنتی که با قیمت مناسب به همه اقشار جامعه می‌رسد سود حاصل از مابقی آرد توزیع شده به صورت رانت به جیب عده‌ای خاص می‌رود. از این رو هم در حوزه نان و هم در حوزه انرژی و غیره باید با حذف یارانه پنهان یارانه رانتی نیز حذف شود. در این مورد کسی شک ندارد.
یارانه پنهان چیست؟
به طور کل می‌توان یارانه‌های اعطایی به مردم را در دو دسته پنهان و آشکار تقسیم‌بندی کرد. یارانه پنهان آن دست از یارانه‌ها را شامل می‌شود که به کالاهایی مانند آب، برق، بنزین و آرد و سایر کالاهای اساسی تعلق می‌گیرد و همه مردم به شکل یکسان از آن بهره‌مند نمی‌شوند. برای مثال کسی که یک خانه بزرگ دارد و برق و آب بیشتری مصرف می‌کند بهره بیشتری از یارانه‌های آن نیز خواهد داشت. یا افرادی که فاقد خودرو هستند از یارانه بنزین بهره‌ای نمی‌برند. همچنین، سود حاصل از یارانه پنهان آرد بیشتر از همه به جیب کارخانه‌داران و افراد رانت‌خوار در این حوزه می‌رود. این مسئله به نوعی بیانگر توزیع ناعادلانه ثروت ملی در جامعه است.
طبق دیدگاه کارشناسان میزان یارانه پرداختی به صورت پنهان بسیار بیشتر از یارانه نقدی و آشکار است. پس درمجموع افراد ثروتمند و یا سه دهک بالای جامعه به مراتب یارانه‌ای بیشتر از افراد ضعیف و دهک‌های پایین دریافت می‌کنند.
به همین خاطر، در بحث یارانه‌ها کمک به توزیع عادلانه درآمد و افزایش رفاه اقشار کم‌درآمد از مهمترین چالش‌های آن به حساب می‌آید. به طور کل، توزیع یارانه‌های پنهان نه تنها از اقشار کم‌درآمد حمایت نمی‌کند، بلکه نابرابری و بی‌عدالتی را در جامعه تشدید کرده است.
دولت چقدر یارانه می‌پردازد؟
سازمان برنامه و بودجه در گزارشی ارقام یارانه پرداختی در کشور شامل آشکار و پنهان را محاسبه و رقم کل آن را ۹۰۰ هزار میلیارد تومان در سال اعلام کرده است. با این حال برآوردهای دیگری نیز رقم یارانه پنهان را بیش از هزار هزار میلیارد تومان نشان می‌دهد. این رقم تقریباً برابر با کل هزینه‌های دولت در بودجه ۱۴۰۱ است.
یارانه‌های پنهان در سایه مشکلات بودجه‌ای
بودجه عمرانی و زیربنایی جایگاه مهمی در ساختار بودجه‌های سالانه و همچنین در پیشبرد برنامه‌های توسعه دارد. واقعیت این است که یارانه‌های پنهان سهم این بخش از بودجه را تقلیل می‌دهد. بعلاوه، برای بخش تولید نیز آسیب‌زا است. رقم هنگفتی که از خلال مصرف انرژی و غیره به عنوان یارانه پرداخت می‌شود باید به تولید اختصاص یابد. اما پدیده یارانه‌های پنهان تولید را به نفع مصرف تضعیف می‌کند. برای مثال، هرساله بخش قابل توجهی از بودجه کشور به پرداخت یارانه انرژی و کالاها و خدمات اساسی اختصاص می‌یابد که بیشتر بیانگر مصرف است تا تولید.
کارشناسان اقتصادی معتقدند که این امر یکی از بزرگترین موانع افزایش وزنه بخش عمرانی بودجه و استفاده از درآمدهای کشور برای افزایش رشد و توسعه اقتصادی است. این در حالی است که بودجه عمرانی می‌تواند صرف اجرای طرح‌های عمرانی و زیربنایی شده و آثار ماندگاری در اقتصاد کشور داشته باشد.
مجموعه عوامل یادشده، بعلاوه برخی مسائل و مشکلات دیگر دولت را بر آن داشته است که برای حذف یارانه دهک‌های بالا، حذف یارانه‌های پنهان، رساندن یارانه به دست نیازمندان واقعی مصمم باشد.
البته این کار نیازمند فراهم بودن شرایط لازم، علی‌الخصوص زیرساخت‌های فنی و قانونی است که به نظر می‌رسد در دولت کنونی این زیرساخت‌ها فراهم است.
بعلاوه، شیوه کار نیز بسیار مهم است. برای مثال حتی اگر دولت از طریق پرداخت یارانه‌های پنهان بتواند قیمت کالاهای اساسی را کنترل کند، پایین نگه داشتن این قیمت‌ها از یک سو، می‌تواند مصرف کالاها را افزایش داده و بدین ترتیب میزان یارانه پرداختی نیز افزایش پیدا کند و از سوی دیگر همان تفاوت‌های بین دهک‌های درآمدی نیز تکرار خواهد شد.
این موضوع هم به معنای وارد آمدن فشاری دائمی و فزاینده بر بودجه دولت است، که درنهایت دولت را به لحاظ مالی با عدم توان پرداخت مواجه می‌کند، و هم توزیع ناعادلانه یارانه‌ها را در پی خواهد داشت. دقیقاً یکی از دلایل آزاد شدن قیمت آرد و پرداخت یارانه مستقیم به مردم نیز در همین نکته نهفته است. زیرا باور کارشناسان این است که حذف یارانه‌های پنهان و آشکار کردن آنها و پرداخت نقدی از یک طرف و آزادسازی قیمت‌ها از سوی دیگر می‌تواند با فرض ثبات سایر شرایط، آثار مثبت رفاهی بیشتری نسبت به پرداخت همان میزان یارانه از طریق کنترل قیمت داشته باشد.
بنابراین، با آزاد شدن قیمت آرد و پرداخت مستقیم آن به مردم می‌توان در حالت ایدئال انتظار دو پیامد را داشت: هم تولیدکنندگان صنعتی، مانند تولیدکنندگان ماکارونی و انواع نان صنعتی در فضای رقابتی‌تری فعالیت کنند و هم مصرف‌کننده‌های نیازمند یارانه نیز یارانه نان خود را مستقیم دریافت خواهند کرد.
آزاد شدن قیمت جلوی قاچاق آرد را می‌گیرد؟
بعلاوه، و البته مهم‌تر از همه جلو قاچاق آرد نیز گرفته خواهد شد. به‌ویژه اینکه جنگ اکران و روسیه، به عنوان دو قطب تولید گندم در جهان قیمت این کالای استراتژیک را به شدت افزایش داده است. بر اساس آمار سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) شاخص قیمت مواد غذایی در مارس ۲۰۲۲ به طور میانگین ۱۵۹.۳ واحد بوده که ۱۷.۹ واحد (معادل ۱۲.۶ درصد) نسبت به ماه فوریه افزایش داشته که جهشی عظیم و رسیدن به بالاترین سطح از زمان آغاز آن در سال ۱۹۹۰ را تجربه کرده است. روغن‌های نباتی، غلات و گوشت بیشترین افزایش را تجربه کرده‌اند و شکر و لبنیات نیز افزایش قابل توجهی داشته‌اند.
طبق این گزارش میانگین شاخص قیمت غلات فائو در ماه مارس ۱۷۰.۱ واحد بوده که ۲۴.۹ واحد (معادل ۱۷.۱ درصد) نسبت به فوریه افزایش داشته است.
در میان کالاهایی که افزایش قیمت داشته‌اند گندم خودنمایی بیشتری دارد. به خاطر جنگ اوکراین و روسیه و اختلال در صادرات این محصول، قیمت جهانی گندم در ماه مارس ۱۹.۷ درصد افزایش داشته است.
همچنین، قیمت ذرت و جو نیز به ترتیب با افزایش ۱۹.۱ و ۲۷.۱ درصدی به بالاترین سطح خود از سال ۱۹۹۰ رسیدند.
درست به همین خاطر موضوع قاچاق آرد به کشورهای همسایه از اهمیت زیادی برخوردار است. به گفته ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی کسری شدید گندم در یکی از کشورهای همسایه در حدود ۳ میلیون تن خبر داد که این کشور قصد دارد با قاچاق از ایران، این گندم را تأمین کند.
وی با بیان اینکه یک کیسه آرد ۵۰ کیلویی در ایران ۳۸ هزار تومان است، گفت: در آن سوی مرزها تا ۶۰۰ هزار تومان قیمت دارد، جلوگیری فیزیکی از قاچاق آن میسر نیست.
تنها راه باقی‌مانده آزاد کردن قیمت آرد و رساندن آن به قیمت منطقه است که به صورت خودکار انجام خواهد شد./ایرنا
دیدگاه تان را بنویسید