زنگ خطر بنزیی در سال 1401 / گرانی بنزین در راه است؟
توسعه نیافتن پالایشگاه‌ها و تنوع نبخشیدن به سبد سوخت، باعث شده بحث واردات بنزین مطرح شود
در حالی مصرف بنزین کشور در اکثر روزهای نیمه ابتدایی فروردین سال جاری از مرز 100 میلیون لیتر عبور کرد که میزان تولید روزانه بنزین کشور در بهترین حالت بین 102 تا 103 میلیون لیتر است. همچنین 28 اسفند سال 1400 با رسیدن میزان مصرف بنزین کشور به 131 میلیون لیتر در روز، رکورد میزان مصرف بنزین شکسته شد. اقدام عاجل در ایجاد پالایشگاه جدید جهت تولید بنزین و تنوع‌بخشی سبد سوخت کشور، ۲ راهکاری است که باید هر چه زودتر پیگیری و عملیاتی شود؛ اقدامی که در 8 سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم هیچ توجهی به آن نشد.
در غیر این صورت دولت مجبور است روند افزایش قیمت بنزین را ادامه دهد. البته راه صحیح‌‌تر در این موقعیت ادامه و احیای سیاست هدفمند کردن یارانه‌هاست که از ابتدای دهه 90 به فراموشی سپرده شده است. نباید فراموش کنیم بنزین یک کالای استراتژیک به حساب می‌آید و در ادوار گذشته حتی دشمنان ایران از این کالا به عنوان پاشنه آشیل اقتصاد کشورمان و ابزاری برای تحریم استفاده کردند.
به گزارش «وطن‌امروز»، با توجه به رشد صعودی مصرف بنزین، در آینده نزدیک امنیت عرضه سوخت در کشور با مشکل جدی مواجه خواهد شد؛ موضوعی که علیرضا صادق‌آبادی، مدیرعامل سابق شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز نسبت به آن هشدار داده بود؛ اینکه در صورت تداوم روند فعلی مصرف، ایران نه تنها از باشگاه صادرکنندگان بنزین خارج می‌شود، بلکه به عصر واردات بنزین نیز بازخواهد گشت. در واقع با ادامه روند فعلی مصرف، تراز بنزین در ایران منفی خواهد شد، به گونه‌ای که مصرف از تولید پیشی خواهد گرفت.
* افزایش 27 درصدی مصرف بنزین در نوروز
مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی گفت: در بازه زمانی ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ تا دهم فروردین ۱۴۰۱ به طور میانگین روزانه ۱۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر بنزین در کشور مصرف شده است. کرامت ویس‌کرمی از توزیع بیش از ۱۰۸ میلیون لیتر بنزین در روز دهم فروردین و ثبت افزایش ۲۷ درصدی مصرف بنزین کشور در تعطیلات نوروز خبر داد و افزود: توزیع بنزین کشور در روز چهارشنبه (دهم فروردین ۱۴۰۱) ۱۰۸ میلیون و ۶۰۰ هزار لیتر بوده است. وی افزود: در بازه زمانی ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ تا دهم فروردین ۱۴۰۱ به طور میانگین روزانه ۱۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر بنزین در کشور مصرف شده که این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال (۲۵ اسفند ۹۹ تا دهم فروردین ۱۴۰۰) با ۸۷ میلیون لیتر، ۲۷ درصد افزایش یافته است.
* غفلت از CNG
سیاست تنوع‌بخشی به سبد سوخت سال‌هاست به منظور ارتقای امنیت انرژی از طریق دوری از وابستگی به یک نوع خاص از انرژی و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی اجرا می‌شود. از همین رو، کشورها سیاست‌های حمایتی مختلفی را برای جایگزین کردن انرژی‌های جدیدی مثل CNG، LPG، برق، زیست‌سوخت‌ها و... با سوخت‌های پرمصرف از جمله بنزین اجرا می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد سال 84 یعنی پایان دوره وزارت نفت زنگنه در دولت اصلاحات، سبد انرژی مصرفی بخش حملونقل در ایران تک‌محصولی بوده و فقط با بنزین تامین می‌شده است. به گواه آمارها، سهم CNG سال 84 نزدیک به صفر بوده است اما تعداد جایگاه‌های CNG از 138 جایگاه در سال 84 با رشدی 16 برابری به 2181 جایگاه در سال 92 می‌رسد. در دوره 8 ساله وزارت زنگنه در دولت روحانی اما روند رشد جایگاه‌ها به کندی ادامه داشت به طوری که این تعداد جایگاه با رشدی 18 درصدی به ۲ هزار و 600 عدد رسید. از سوی دیگر مصرف بنزین در کشور طی سال‌های 1380 تا 1385 تقریبا 50 درصد افزایش پیدا کرد و واردات بنزین به بیشترین مقدار خود در تاریخ رسید. برای مهار رشد بی‌رویه مصرف سوخت 2 سیاست اثرگذار اتخاذ شد؛ سیاست اول در سال 1385 اعمال سهمیه‌بندی و توزیع کارت سوخت بود و سیاست دوم که از سال 1389 اجرایی شد، طرح هدفمندی یارانه‌ها و افزایش قیمت بنزین بود. در کنار اجرای این ۲ سیاست، گاز فشرده CNG و LNG وارد سبد سوخت کشور شد که تاکنون توانسته است کشور را تا حد زیادی از واردات بنزین در این سال‌ها بی‌نیاز کند. ورود CNG به سبد سوخت کشور باعث کاهش ۷۵ میلیارد لیتری واردات بنزین شد که به معنای کاهش هزینه‌های دولت در تأمین بنزین بود. مصرف CNG در کشور معادل ۲۰ میلیون مترمکعب در روز است که این عدد برای مدت ۵ سال ثابت باقی مانده است. اضافه شدن CNG به سبد سوخت کشور توانست واردات بنزین را کاهش دهد. علاوه بر این ورود گاز فشرده مزیت دیگری هم داشت و این امکان را به وجود آورد که مردم با کمک CNG بتوانند افزایش قیمت بنزین را تحمل کنند. عملا CNG در نقش یک ضربه‌گیر برای تحمل تبعات افزایش قیمت بنزین ظاهر شد. همچنین وجود سوخت جایگزین در کنار بنزین توان انعطاف‌پذیری به تصمیم‌گیران می‌داد تا بتوانند در شرایط مختلف، سهم هر یک در سبد سوخت را مقداری افزایش یا کاهش دهند. به عنوان مثال در فصول سرد سال، می‌توان مصرف گاز فشرده را کاهش داد و از بنزین بیشتری استفاده کرد و در فصول گرم که مسافرت‌ها هم بیشتر می‌شود، سهم گاز فشرده را افزایش داد. قیمت‌های صادراتی نیز می‌تواند عامل مهم دیگری باشد که تصمیم‌گیران، سهم سوخت گران‌تر را در سبد سوخت مصرفی کاهش داده و سوخت ارزان‌تر را جایگزین کنند تا درآمد ارزی کشور افزایش یابد. اگر دولت‌های نهم و دهم، همانند زنگنه در حوزه ساخت پالایشگاه رفتار می‌کردند و احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در آن زمان آغاز نمی‌شد، یقینا کشور در وضعیتی بحرانی قرار می‌گرفت. بعد از بهره‌برداری از هر 3 فاز مجتمع پالایش نفت ستاره خلیج‌فارس در سال ۹۷ عرضه بنزین از تقاضای آن پیشی و صادرات بنزین در دستور کار قرار گرفت، منتها باید به این موضوع نیز توجه داشت که اگر سهم ۲۰ میلیون مترمکعبیCNG (معادل ۲۰ میلیون لیتر بنزین) را از سبد سوخت حملونقل سبک حذف کنیم، کشور کماکان واردکننده بنزین خواهد بود.
* رشد مصرف بنزین و غفلت از پالایشگاه‌ها
تا پیش از خروج آمریکا از برجام، تقریبا هیچ اقدامی از سوی بیژن زنگنه برای افزایش ظرفیت پالایشگاهی کشور نشد. تنها اقدام او در این زمینه، اجرای یک‌سوم باقیمانده پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده سوخت کشور بود؛ طرحی که آغاز عملیات اجرایی آن به سال 86 و دولت نهم بازمی‌گردد. پروژه ستاره خلیج‌فارس در واقع طرحی برای نجات کشور از یک تهدید بزرگ در دهه 80 بود. بسیاری از مردم تهدید معروف اوایل دهه 80 مقامات آمریکایی را بخوبی به یاد دارند. در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای ایران در دولت اصلاحات، «تحریم خرید بنزین» یکی از گزینه‌های روی میز مقامات آمریکایی بود که به وفور به اجرای آن تهدید می‌کردند. با روی کار آمدن دولت نهم، یکی از اقدامات اساسی برای بی‌اثر کردن تحریم بنزین، ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس بود. پس از مطالعات کارشناسی و تعیین پیمانکاران طرح، عملیات اجرایی این پروژه در سال 86 آغاز شد. در زمان بازگشت زنگنه به کرسی وزارت نفت در سال 92، پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با پیشرفت 6/63 درصدی به وی رسید. زنگنه در تمام دوران صدارت خود بر وزارت نفت چه در دوره جدید و چه در گذشته هیچ توجهی به ایجاد پالایشگاه جدید که کفاف نیازهای کشور را بدهد نداشت.
در انتظار پتروپالایشگاه
با روی کار آمدن دولت سیزدهم و تغییر تیم مدیریتی وزارت نفت، رویکرد این وزارتخانه از خام‌فروشی نفت به تکمیل زنجیره ارزش تغییر کرد.
فرآورش نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های متنوع پالایشی و پتروپالایشگاهی، موجب افزایش تنوع محصولات صادراتی کشورمان به بیش از 100 محصول شیمیایی می‌شود و همچنین مشتریان ایران را از حدود 40 مشتری به چند هزار مشتری در قالب شرکت‌های بزرگ و کوچک در تمام دنیا تبدیل می‌کند. این امر یکی از راه‌های قطعی بی‌اثر‌سازی تحریم‌های آمریکاست که می‌تواند درآمدهای نفتی از بین رفته را تا حدود زیادی بازسازی کند.
در این بین جواد اوجی، وزیر نفت در نخستین روزهای وزارت خود گفت: «ظرفیت کنونی پالایش با احتساب نفت خام و میعانات گازی، 2.2 میلیون بشکه در روز است که قرار است طبق برنامه‌ریزی‌ها این رقم به بیش از روزانه 3.5 میلیون بشکه برسد. طبق زمان‌بندی تعریف شده برای پالایشگاه‌های موجود و پالایشگاه‌های جدید، در ۴ تا ۵ سال آینده ظرفیت پالایشگاه‌های کشور 1.5 برابر می‌شود».
بدین ترتیب طبق گفته وزیر نفت تا سال 1405 به میزان 1.3 میلیون بشکه بر ظرفیت پالایشی کشور افزوده خواهد شد. حال بعد از گذشت بیش از ۷ ماه زمان مناسبی است که به بررسی برنامه وزارت نفت در حوزه پتروپالایشی پرداخته و میزان تحقق این وعده وزیر نفت مورد ارزیابی قرار گیرد.
بررسی اقدامات وزارت نفت در طول 7 ماه گذشته نشان می‌دهد این وزارتخانه تاکنون یک طرح 300 هزار بشکه‌ای برای ساخت پتروپالایشگاه شهید سلیمانی تعریف کرده است.
طرح پتروپالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای شهید سلیمانی یکی از اقدامات دولت سیزدهم برای جلوگیری از وقوع بحران کمبود بنزین در آینده نزدیک است؛ بحرانی که اگر فکری برای آن نشود، تراز تجاری بنزین کشور را از مثبت به منفی 3 میلیارد دلار در سال می‌رساند.
درباره مکان‌یابی این پروژه، محل احداث پتروپالایشگاه شهید سلیمانی در استان هرمزگان در مجاورت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و پالایشگاه بندرعباس تعیین شده است.
میزان سرمایه‌گذاری این پروژه حدود 9.5 میلیارد دلار برآورد شده است که از منابع داخلی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و شرکت ملی نفت، مشارکت شرکت‌های پالایش نفت موجود، صندوق توسعه ملی، تسهیلات کنسرسیوم بانکی و فروش اوراق اسلامی تامین خواهد شد.
همچنین این پتروپالایشگاه در ۲ فاز پالایشی و پتروشیمی تعریف شده است که بنا بر برآوردها فاز اول آن در نیمه دوم 1405 و فاز دوم آن در نیمه دوم 1406 به بهره‌برداری خواهد رسید. البته اطلاعات آورده شده درباره این پروژه مربوط به طرح اولیه است و امکان دارد در مسیر اجرا تغییراتی در هر یک از بخش‌ها رخ دهد.
طبق برنامه زمان‌بندی وزارت نفت، فاز اول پالایشگاه شهید سلیمانی نیمه دوم سال 1405 به بهره‌برداری می‌رسد. پس به نظر می‌رسد 300 هزار بشکه از 1.3 میلیون بشکه ظرفیت پالایشی وعده داده شده با ساخت این پالایشگاه محقق می‌شود.
همچنین در دولت قبل نیز قرارگاه خاتم‌الانبیا ساخت پالایشگاه 120 هزار بشکه‌ای مهر خلیج‌فارس را در دستور کار قرار داده است.
طبق برآورد وزارت نفت، فاز اول طرح پالایشگاه مهر خلیج‌فارس در نیمه دوم سال 1403 و فاز دوم آن در ابتدای سال 1405 به بهره‌برداری می‌رسد. بدین ترتیب تا 5 سال آینده 120 هزار بشکه دیگر به ظرفیت پالایشی کشور اضافه خواهد شد.
طرح پالایشی دیگری که در دست اقدام است، طرح پالایشگاه 60 هزار بشکه‌ای آدیش جنوبی است. این طرح که یکی از طرح‌های ششگانه سیراف با خوراک میعانات گازی است، هم‌اکنون بیش از 60 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و طبق برآوردها در نیمه دوم سال 1402 به بهره‌برداری می‌رسد.
هر چند از گوشه و کنار اظهاراتی مبنی بر احیای برخی طرح‌های قدیمی مثل طرح احداث پالایشگاه خوزستان مطرح می‌شود اما این طرح‌ها هنوز به صورت جدی طرح‌ریزی و زمان‌بندی نشده‌اند. بدین ترتیب آنچه می‌توان روی آن حساب باز کرد، مجموعا افزایش ظرفیت 480 هزار بشکه‌ای از 1.3 میلیون بشکه ظرفیت وعده داده شده توسط وزیر نفت است.
به نظر می‌رسد تنها راهکار وزیر نفت برای تحقق وعده خود و جبران خلأ 800 هزار بشکه‌ای در ظرفیت پالایشگاه‌های کشور، اجرای قانون پتروپالایشگاه‌هاست. در این مسیر هر چند وزیر نفت به برگزاری جلساتی با مدیران‌عامل 8 طرح برگزیده اقدام کرده است اما بزرگ‌ترین خواسته شرکت‌ها دریافت مجوز تنفس خوراک طبق قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی است که پیگیری برای صدور آن بر عهده وزارت نفت است ولی تاکنون در این حوزه اقدامی نشده است.
در مجموع به نظر می‌رسد تنها راهکار وزارت نفت برای افزایش ظرفیت پتروپالایشگاه‌های کشور از مسیر اجرای قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» می‌گذرد و نمی‌توان با اتکای صرف به پروژه‌های تعریف شده در شرکت ملی پالایش و پخش، ظرفیت 1.3 میلیون بشکه‌ای را محقق کرد.
منبع: وطن امروز
دیدگاه تان را بنویسید