نرم‌افزار در دنیای معاصر به یک رکن اصلی در زمینه کسب و کار تبدیل شده و زندگی خود را تامین می‌کنند. این مقاله نگاهی به صنعت نرم‌افزار و تاثیر آن بر فضای شغلی در دنیا خواهد داشت.

صنعت نرم‌افزار چیست؟

صنعت نرم‌افزار مجموعه‌ای از مشاغل و افرادی است که به طور فعال، توسعه و انتشار نرم‌افزارهای کامپیوتری را به شکل حرفه‌ای دنبال می‌کنند. در حالی که این صنعت می‌تواند شامل توسعه‌دهندگان نرم‌افزار آماتور و سرگرمی نیز باشد؛ اما عمدتا تحت سلطه توسعه‌دهندگان نرم‌افزار حرفه‌ای است.

همانطور که کامپیوترها و نرم‌افزارهای کامپیوتری در تعدادی از مشاغل مختلف و جنبه‌های زندگی روزمره اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده‌اند، صنعت آن نیز به طور گسترده‌ای مهم و سودآور تلقی می‌شود. این صنعت که شرکت اسکارپ در ایران یکی از متولیان اصلی آن به حساب می‌آید، معمولا شرکت‌ها و افرادی را شامل می‌شود که به دلایل مختلف نرم‌افزار تولید می‌کنند. این دلایل می‌توانند شامل استفاده تفریحی، نرم‌افزار حرفه‌ای مورد استفاده در صنایع و سیستم‌افزاری که ویژگی‌های خاصی از نرم‌افزار و سخت‌افزار را ترکیب می‌کند، باشند.

نرم افزار چیست؟

نرم‌افزار معمولا به برنامه‌های رایانه‌ای اطلاق می‌شود که توسط آن پردازش و اجرا می‌شوند و بیشتر دستورات خود را از طریق تعامل و رابط با کاربر رایانه می‌گیرند. این مورد در تضاد با سخت‌افزاری قرار می‌گیرد که به دستگاه‌ها و تجهیزات فیزیکی استفاده شده توسط یک شخص، مانند مانیتور، صفحه کلید، ماوس و اجزای داخلی کامپیوتر اشاره دارد. ممکن است بین این دو همپوشانی وجود داشته باشد؛ زیرا نرم‌افزار اغلب برای اجرا، با انواع خاصی از سخت‌افزار توسعه می‌یابد یا برای اطمینان از سازگاری با سخت‌افزار خاص آزمایش می‌شود.

نحوه توسعه این صنعت

صنعت نرم‌افزار در کنار صنعت کامپیوتر توسعه یافت و بر روی آن سرمایه ‌گذاری شد؛ به ویژه با گسترش کامپیوترها برای مصارف خانگی و تجاری، این صنعت گسترده‌تر شد. همانطور که رایانه‌ها اهمیت بالایی پیدا کردند، درخواست‌های بیشتری برای برنامه‌ها و نرم‌افزارهای رایانه‌ای مطرح شد که می‌توانستند کارهای جدید و پیچیده‌تر را انجام دهند. صنعت مزبور در پاسخ به این فراخوان توسعه یافت و اکنون از صدها یا حتی هزاران شرکت و توسعه دهنده مانند شرکت اسکارپ(در ایران) تشکیل شده که همه چیز را از بازی‌های رایانه‌ای و پخش کننده‌های رسانه‌ای گرفته تا برنامه‌های آنتی ویروس و نرم‌افزارهای ویرایش ویدیو می‌سازند.

از آنجایی که این صنعت در سایر جنبه‌های فناوری رایج‌تر شده، از برنامه‌های آشکار برای کاربر فراتر رفته است. به حدی که امروزه توسعه و استفاده از سفت‌افزار به یک جنبه مهم صنعت نرم‌افزار تبدیل شده است؛ منظور از سفت‌افزار، یک برنامه نرم‌افزاری نصب شده روی یک قطعه سخت‌افزاری است که کاربر مستقیما به آن دسترسی ندارد. این امر به صنعت اجازه داده از نظر کاربردها فراتر از نرم‌افزارها حرکت کند و توسعه آن به همه صنایع دیگر از قبیل مهندسی خودرو و هوانوردی گرفته تا طراحی چاپگر و تلفن همراه و صنعت نفت، کمک کرده و به ارزآوری منجر شود.

بخش‌های مختلف صنعت

صنعت نرم‌افزار آن بخش از فعالیت‌ها‌ی برنامه نویسی کامپیوتری را شامل می‌شود که بین سازمان‌های تولید کننده از جمله شرکت ایرانی اسکارپ و مصرف‌کنندگان نرم افزار شرکتی یا فردی معامله می‌شود. موارد مبادله شده، تنها کسری از فعالیت داخلی این صنعت را نشان می‌دهند که میزان آن را نمی‌توان به طور دقیق تخمین زد؛ زیرا بسیاری از برنامه‌نویسی‌های کامپیوتری در شرکت‌ها انجام می‌شود و ارزش آن توسط سرشماری صنعتی یا تحلیلگران صنعت نرم افزار مشخص نخواهد شد.

صنایع نرم‌افزار از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند که شامل این موارد می‌شوند: خدمات برنامه نویسی، محصولات نرم‌افزاری سازمانی، و محصولات نرم‌افزاری فشرده شده. این سه بخش به ترتیب در اواسط دهه 1950، اواسط دهه 1960 و اواخر دهه 1970 در پاسخ به فرصت‌های تکنولوژیکی و محیط تجاری آن زمان تأسیس شدند.

تعداد کمی از شرکت‌ها مانند اسکارپ در بیش از یک بخش نرم‌افزار موفق بوده‌اند. صنعت نرم افزار به فروشندگان مستقل آن محدود نمی‌شود؛ بلکه تولیدکنندگان کامپیوتر مانند IBM، Unisys و NCR را نیز در بر می‌گیرد که خدمات برنامه نویسی و محصولات نرم‌افزاری را در کنار عرضه‌های سخت‌افزاری خود ارائه می‌دهند و از بزرگترین تامین کنندگان این حوزه هستند. این شرکت‌ها گاهی اوقات به عنوان بازارهای "اسیر" شناخته می‌شوند؛ زیرا کاربران رایانه تمایل نسبتا کمی نسبت به استفاده از تامین کننده نرم‌افزارهای عامل اصلی برای سیستم‌های شرکتی دارند.

کشور پیشرو در نرم افزار

ایالات متحده در طول تاریخ خود پیشرو جهانی در صنعت نرم‌افزار بوده و سرمایه گذاری اصلی را در این زمینه انجام داده است. به عبارت دیگر امروزه نیمی از درآمدهای جهانی و تقریبا سه چهارم بازار محصولات نرم‌افزاری را به خود اختصاص می‌دهد. یکی از ویژگی‌های قابل توجه این صنعت را می‌توان تمرکز کم بر روی آن دانست؛ در حالی که هزاران شرکت نرم‌افزاری در آمریکا و در سراسر جهان وجود دارند، اما تعداد نسبتا کمی از بازیگران جهانی عمدتا آمریکایی در این زمینه فعالیت می‌کنند.

البته ناگفته نماند که در ایران نیز شرکت اسکارپ در این خصوص همپای شرکت‌‌های بزرگ دنیا فعالیت دارد. محمد فرکاریان بنیانگذار این شرکت نیز معتقد است صنعت مزبور تاثیر بسزایی در آینده کسب و کار مردم در سرتاسر دنیا از جمله ایران دارد و باید به آن اهمیت بیشتری داده شود.

خدمات برنامه نویسی

اولین کامپیوترهای الکترونیکی تجاری که معمولا به عنوان "مین فریم" شناخته می‌شوند، در اوایل دهه 1950 عرضه شدند که بسیار گران بودند. اکثر شرکت‌های صاحب رایانه، توسعه و عملیات برنامه‌های خود را انجام می‌دادند که برای آن کارمندانی بالغ بر سی یا چهل نفر داشتند. این یک هزینه نامتناسب در رابطه با هزینه‌های کلی اجرایی شدن برنامه‌های یک کامپیوتر نبود.

با معرفی سیستم عامل مایکروسافت ویندوز 3.0 در سال 1990، یک تغییر لرزه‌ای در چشم‌انداز رایانه‌های شخصی رخ داد. از آنجایی که شرکت‌های فعال برنامه بهره‌وری، مثل Lotus  و WordPerfect، در این زمان محصولات سازگار با ویندوز نداشتند، مایکروسافت توانست برنامه‌های مدنظر خود را در زمینه استفاده از سیستم‌ها و برنامه‌های اختصاصی خود مانند Excel و  Word با رقابت بسیار کم در این عرصه پیش ببرد.

در همان زمان، این شرکت شروع به بسته‌بندی برنامه‌های بهره‌وری خود در یک محصول واحد به نام Microsoft Office کرد. در عرض چند سال، مایکروسافت بر بازارهای نرم افزار سیستم عامل رایانه شخصی و برنامه‌های کاربردی بهره وری تسلط یافت. این امر باعث تغییر ساختار صنعت شد؛ زیرا رقبا به منظور ارائه مجموعه‌های اداری قابل مقایسه در موقعیت خود قرار گرفتند و ادغام شدند. در اواسط دهه 1990، مجموعه‌های اداری و برنامه‌های کاربردی بهره وری فردی باعث شد سالانه حدود 50 میلیون دستگاه کامپیوتر به فروش رود که شاید سه چهارم آن‌ها محصولات مایکروسافت بود.

فراگیر بودن و اقدامات انحصاری مایکروسافت در سال 1995 توجه بخش ضد انحصار وزارت دادگستری را جلب کرد. این تمرکز انحصاری بر روی مایکروسافت تعجب آور بوده است؛ زیرا انحصارات قابل مقایسه در بخش نرم افزار سازمانی وجود دارد. علاوه بر این، در حالی که مایکروسافت مطمئناً بر اکثر ژانرهای نرم افزاری که در آن‌ها رقابت می‌کند، تسلط دارد؛ اما این شرکت بیش از 10 درصد از کل فروش صنعت نرم افزار را به خود اختصاص نمی‌دهد.

عصر اینترنت

انتشار رایانه شخصی در دهه 1980 به طور چشمگیری زندگی کاری کارمندان دفتر را تغییر داد. مدیران ارشد شروع به تایپ یادداشت‌های خود کردند، در حالی که مدیران جوان مقدار نامتناسبی از روزهای خود را صرف سرهم کردن صفحات گسترده کردند. ماشین تحریر به زباله دان تاریخ فرستاده شد؛ در حالی که تایپیست‌ها به عنوان مدیر کل ارتقا یافتند و دوره استارتاپ آغاز شد.

از اواسط دهه 1990، اینترنت به همان اندازه تأثیر چشمگیری بر زندگی کارکنان اداری و کاربران خانگی داشت. اگرچه اینترنت از اوایل دهه 1980 به طور گسترده در جوامع فنی استفاده می‌شد؛ اما معرفی شبکه جهانی وب در اوایل دهه 1990 بود که این ابزار را برای کاربران عادی در دسترس قرار داد. فناوری نرم‌افزاری فعال کننده شبکه جهانی وب، مرورگر وب مورد استفاده در رایانه رومیزی بود که اکثر کاربران از آن آگاه هستند؛ نرم افزار نامرئی در «سرورها» که صفحات وب را در صورت تقاضا در دسترس کاربران راه دور قرار می‌داد.

اولین و مهمترین تامین کننده نرم افزار برای وب، شرکت ارتباطات نت اسکیپ در مانتین ویو، کالیفرنیا بود که در سال 1994 تاسیس شد. نت اسکیپ که توسط یک فرد 24 ساله اداره می‌شد، طی دو سال از هیچ به یک شرکت میلیارد دلاری تبدیل شد. درست مانند اسکارپ که در مدت کوتاه فعالیت خود توانسته نیازهای بسیاری از مردم را به خوبی برطرف سازد. با این حال، در سال 1996، مایکروسافت یک محصول رقیب به نام اینترنت اکسپلورر را معرفی کرد که به سرعت به سهم غالب بازار دست یافت. تاکتیک‌های هاردبال مایکروسافت در این دستاورد بر پیگرد قانونی ضدانحصار آن افزوده است.

صنعت نرم افزار در ایران

این صنعت نشانه واضحی از ایجاد مهارت‌های برتر و اندیشه انسان از نظر انتزاعی محسوب می‌شود. در ایران نیز این مورد بسیار رواج یافته و بسیاری از کسب و کارها و مشاغل به استفاده صد درصدی از آن روی آورده‌اند. از سوی دیگر قدرت این صنعت به قدری بالا رفته که حتی صنایع عمده و تاثیرگذار موجود در دنیا از جمله نفت نیز در مقابل آن ناتوان مانده‌اند و تسلیم استفاده از این ابزار شده‌اند. یکی از شرکت‌های معتبر و برجسته در این زمینه، اسکارپ است که در زمینه تولید و عرضه انواع نرم‌افزار موبایل فعالیت دارد و در بستری به نام skaarp.com تلاش کرده خدمات نوینی در این خصوص ارائه دهد.

کلام آخر

امروزه در ایران تاثیر این وسیله در زندگی روزمره مردم و تمام ابعاد کاری بسیاری از شرکت‌ها و مشاغل خصوصی نمود عینی یافته و بسیاری از مردم آن را مورد استفاده قرار می‌دهند. با این وجود هنوز توان مهندسین ایرانی در خصوص تولید نرم‌افزار داخلی و صد درصد بومی به حد مطلوبی نرسیده و نتوانسته به یک صنعت پایدار در کشور تبدیل شود. تحقق این امر به شدت نیاز به داشتن یک دیدگاه برتر و عمقی دارد که باید بتوان بر اساس این دیدگاه صنعت مزبور را در کشور به نحو مطلوبی توسعه داد و شرایط مناسبی را برای گسترش آن در حوزه داخلی ایجاد کرد.