وضعیت شیعیان نیجریه در سالی که گذشت

خبرگزاری تسنیم: افزایش روزافزون تعداد شیعیان نیجریه تهدیدی برای آینده روابط حکومت این کشور با اسرائیل به شمار می‌رود که می‌تواند بر شکل مناسبات حاکمان نیجریه با ایالات متحده و عربستان اثرگذار باشد، بر این اساس اهمیت نیجریه در استراتژی آمریکا و متحدانش می‌تواند بر شدت عمل با شیخ زکزاکی و شیعیان منتهی شود.

نیجریه یکی از بزرگترین کشورهای قاره آفریقا با جمعیتی بالغ بر 170 میلیون نفر است. این کشور با بیش از 50 درصد مسلمان، بیشترین جمعیت مسلمان این قاره را در خود جای داده است. جامعه نیجریه، نمونه‌ای از جوامع استعمارزده است که مرزهای آن در اتاق استعمار کشیده شده است. بریتانیا در سال 1960 این کشور را در حالی ترک کرد که خودش برای آن مرزها را مشخص کرده و با ایجاد یک جامعه موزائیکی با اختلافات عمیق زبانی و دینی جنگی داخلی را از خود به یادگار گذاشت.

ظهور اسلام در نیجریه از قرن هفتم میلادی و توسط تاجران و آموزگاران مسلمانی که از لیبی و سودان وارد این کشور می‌شدند، آغاز شد. به‌دلیل ضدیت آموزه‌های اسلامی با برده‌داری و به بردگی گرفتن انسان‌ها، خیلی زود میان قبایل شمال نیجریه انتشار یافت.

در قرن هجدهم میلادی مسلمانان نیجریه جنبشی اسلامی به‌رهبری شیخ «عثمان دن فودیو» تأسیس کردند که منجر به تشکیل خلافتی اسلامی در این کشور شد. خلافت اسلامی نیجریه حدود یک قرن در این کشور دوام داشت و در نهایت توسط استعمارگران انگلیسی برچیده شد.

اما ظهور و گسترش تشیع در نیجریه به سال 1979 میلادی و پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به‌رهبری امام راحل(ره) بازمی‌گردد که تا امروز سه مقطع مختلف را سپری کرده است.

نخستین مقطع برهه زمانی بین سال‌های 1979 تا 1994 میلادی است که جمعیت شیعیان در نیجریه در این دوران به بیش از 500 نفر نمی‌رسید و دلیل آن آشنا نبودن مردم با این مکتب بود.

دومین مقطع تاریخی حیات تشیع در نیجریه از سال 1994 میلادی آغاز می‌شود. مهمترین ویژگی این دوره بروز اختلاف میان مسلمانان نیجریه با شکل‌گیری «جنبش اسلامی نیجریه» برگرفته از جنبش «اخوان المسلمین» و گرایش برخی از اعضای این جنبش به مذهب تشیع و جدایی آنها از این جنبش بود که موجب تبلیغ بیش از پیش تشیع در نیجریه و گسترش آن بین مسلمانان این کشور شد. این مقطع تاریخی تا سال 2011 میلادی و آغاز انقلاب‌های مردمی در جهان عرب ادامه یافت.

سومین مقطع تاریخ تشیع نیجریه مربوط به دورانی است که از سال 2011 میلادی شروع شده و تا امروز ادامه دارد. مهمترین شاخص این برهه زمانی تشدید و افزایش سرکوب شیعیان نیجریه است که در دو سطح رسمی از سوی نیروهای پلیس و امنیتی و غیررسمی توسط گروه‌های قومی و مذهبی مخالف از جمله گروه تروریستی تکفیری «بوکو حرام» صورت گرفت.

مرکز شیعیان نیجریه که در این کشور به «مستبصرین» و «خمینیون» نیز معروف هستند، شهر «زاریا» در ایالت «کادونا» است. شیعیان نیجریه دوازده امامی هستند و به‌جز زاریا در مناطق کانو و لاگوس نیز سکونت دارند.

آنها علاوه بر برگزاری مراسم و آیین‌های مذهبی خود مانند سوگواری در محرم و عزاداری برای امام حسین(ع) که روزهای تاسوعا و عاشورا در قالب تشکیل دسته ‌های چند هزار نفری عزاداری انجام می‌شود، دارای روزنامه، مجله، سایت و تولیدات صوتی و تصویری مختص به خود هستند که در آنها به موضوعات و مقوله‌هایی مانند مکتب تشیع، اهل بیت و ائمه معصومین(ع) به‌زبان‌‌های بومی پرداخته می‌شود.

درباره جمعیت شیعیان نیجریه آمار مستند و دقیقی در دست نیست و جمعیت آنها را بین 3 تا 7 میلیون نفر و برخی منابع تا 10 میلیون نفر هم تخمین زده‌اند.

رشد تشیع در نیجریه، کشورهای نزدیک به آن را نیز به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است، چنان که از ابتدای قرن جدید میلادی در سنگال و مالی نیز به‌ترتیب پنج و یک درصد جمعیت این کشورها شیعه شده‌اند؛ در حالی که تا چندی قبل، حتی یک شیعه هم در این کشورها زندگی نمی‌کرد. گینه بیسائو نیز کشور دیگری است که گفته می‌شود تنها طی چند سال اخیر، هفت هزار نفر در آن شیعه شده‌اند.

در سال‌های اخیر قدرت و نفوذ جنبش شیعیان نیجریه به‌شکل چشمگیری افزایش یافته و همین مسئله آنها را به مهمترین هدف گروه تروریستی تکفیری «بوکو حرام» که دو سال قبل با داعش بیعت کرد، تبدیل کرده است، از همین رو شیعیان نیجریه گروه «جیش المهدی» را تشکیل دادند که بازوی نظامی این جنبش به شمار می‌رود که البته وظیفه آن فقط در اقداماتی تدافعی خلاصه می‌شود.

در واقع شیعیان نیجریه علی‌رغم تهدید امنیت جانی و مالی‌شان از سوی دولت و تروریست‌های مورد حمایت آل سعود و اسرائیل، با خویشتنداری سعی می‌کنند بیش از پیش جوانان و توده‌های جامعه نیجریه و کشورهای همجوار را به مذهب حقه جعفریه جذب کنند، در این زمینه، نقش رهبری شیخ ابراهیم زکزاکی در خویشتنداری شیعیان کاملاً محسوس و برجسته است.

اوج خویشتنداری رهبر شیعیان را می‌توان در وقایع روز قدس سال گذشته مشاهده کرد. در حالی که میلیون‌ها نفر با آرمان آزادی قدس و مبارزه با اسرائیل به خیابان‌ها آمده بودند، حکومت نیجریه به‌ریاست «گودلاک جاناتان» و فرماندهی ارتش «عبدالسلام ابوبکر» بر آزادی‌خواهان آتش گشود که در نتیجه آن سه فرزند رهبر شیعیان شهید شدند، در این شرایط، باز هم شیخ ابراهیم زکزاکی خویشتنداری کرده مانع اقدام متقابل شیعیان شد.

در این میان دولت مرکزی نیجریه رویکردی تبعیض آمیز و خصمانه نسبت به شیعیان داشته است که نقطه آغازین آن به سال 2008 برمی‌گردد، زمانی که شیخ «یوسف القرضاوی»، رئیس و مؤسس سنی مذهبی اتحادیهٔ جهانی علمای مسلمان نسبت به انتشار تشیع در آفریقا هشدار داد، اما واقعیت این است که آنچه باعث نگاه منفی دولت به شیعیان نیجریه شد، بیش از آنکه به این هشدار مربوط باشد به دلایل سیاسی ارتباط دارد.

مهم‌ترین مواضع سیاسی جنبش اسلامی نیجریه تأکید بر قطع مناسبات نیجریه با رژیم صهیونیستی است، و این موضوعی است که ممکن است منافع تل‌آویو و متحدانش را در آینده نزدیک به مخاطره اندازد.

بر این اساس و در چارچوب همین مناسبات ویژه بود که ارتش نیجریه، راهپیمایی روز قدس شیعیان این کشور در سال 2014 را سرکوب کرد و 33 نفر از جمله سه فرزند شیخ الزکزاکی را به شهادت رساند.

اما این پایان کار نبود، اواخر سال 2015 (آذر ماه سال 94) وقتی شیخ الزکزاکی در نامه‌ای برای دولت مرکزی بر مطالبات خود جهت قطع رابطه با اسرائیل اصرار کرد، پاسخ دولت ریختن خون حدود 1000 شهید و تخریب حسینیه بقیة الله(عج) در زاریا بود که رسانه‌های خارجی انتشار خبر و گزارش درباره این جنایت را بایکوت کرده گزارش‌های سازمان دیده‌بان حقوق بشر در این زمینه را نادیده گرفتند، در نتیجه این اتفاق شیخ ابراهیم الزکزاکی نیز توسط ارتش نیجریه زندانی و فعالیت شیعیان در این کشور ممنوع شد.

از آذر ماه سال 94 تاکنون مناطق مختلف کشور نیجریه صحنه تظاهرات مردمی در حمایت از شیخ زکزاکی و محکومیت ارتش این کشور بوده است، اعتراضاتی که تنها به مناطق مسلمان‌نشین محدود نماند و شهروندان مسیحی را شامل شد.

در نهایت آنکه در اواسط آذر ماه سال گذشته مقاومت شیعیان نیجریه جواب داد و دادگاه عالی نیجریه طی حکمی اعلام کرد شیخ ابراهیم زکزاکی به‌همراه همسر وی ظرف مدت 45 روز آینده آزاد خواهند شد، اما این وعده محقق نگردید و از این رو راهپیمایی‌های اعتراضی تداوم یافت.

حبس شیخ زکزاکی در حالی کماکان ادامه دارد که طبق آخرین گزارش گروهی از رهبران محلی پس از دیدار با این رهبر معنوی، چشمهای او به‌شدت آسیب دیده و التیام زخم‌های بدنش نیازمند مداوای فوری است.

اما دولت نیجریه بدون توجه به این مسئله و با نقض استقلال قوه قضائیه این کشور که رأی به آزادی شیخ زکزاکی داده بود، تلاش دارد به هر نحو ممکن مانع وسعت عمل شیعیان این کشور شود.

قدرت یافتن شیعیان در نیجریه می‌تواند هشداری برای آمریکا، اسرائیل و عربستان باشد و از آنجا که حکومت نیجریه تحت حمایت این کشورها است، اقداماتی برای سرکوب این تهدید بالقوه انجام می‌دهد.

اهمیت این کشور برای آمریکا و اسرائیل به‌دلیل برخورداری آن از ذخایر عظیم نفتی است. نیجریه از لحاظ منابع فسیلی در رتبه دهم جهان قرار دارد و طبق پیش‌بینی سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، این کشور دارای بیش از 37 میلیارد بشکه نفت است. در حال حاضر نیز نیجریه با تولید روزانه 2524.1 هزار بشکه رتبه اول را میان تولید کنندگان نفت قاره آفریقا دارد.

علاوه بر این گسترش حوزه نفوذ شیعیان در نیجریه به‌دلیل اثرگذاری بر کشورهای اطرافش می‌تواند زمینه مناسبی برای همکاری‌های عمیق‌تر جمهوری اسلامی ایران با حکومت‌های این منطقه فراهم کند، بر این اساس این مسئله را باید مهمترین دلیل مخالفت ریاض به‌همراه واشنگتن و تل‌آویو در مقابله با شیخ زکزاکی دانست.

بنابراین آمریکا و متحدانش مهمترین اقدامات برای وقوع چنین سناریویی را حفظ حاکمان وابسته در نیجریه، ایجاد فضایی برای مانور قدرت بوکوحرام و سخت‌گیری‌های شدیدتر علیه رهبر شیعیان این کشور می‌دانند. اما واقعیت امر آن است که ادامه این سیاست‌ها می‌تواند فضای سیاسی نیجریه را بیش از گذشته ملهتب سازد و جیش المهدی را برای دفاع از شیعیان از حالت تدافعی خارج کند.