چند برداشت کوتاه از زندگی مسلمانان در روسیه

صبح نو: پوشش اسلامی زیبا و مد روز، غذای حلال، سالن‌های زیبایی، باشگاه‌های ورزشی مخصوص بانوان و مجله‌های تخصصی زنان تا همین چند دهه پیش برای مسلمانان روسیه شبیه به رؤیا بود؛ اما امروز همه این‌ها تحت عنوان سبک زندگی اسلامی محقق شده و نه فقط برای جامعه مسلمانان روسیه که برای غیرمسلمانان هم بسیار جذاب است. غیرمسلمانان با کنجکاوی و اشتیاق این سبک زندگی متفاوت هموطنانشان را می‌بینند و آن‌قدر زیبایی در آن است که به‌سوی اسلام می‌آیند. امروزه نزدیک به 25 میلیون مسلمان در روسیه زندگی می‌کنند و اسلام دومین دین بزرگ در این کشور است و به ترتیب مسیحیت، اسلام، بودائیسم و یهودیت چهار دین سنتی روسیه شناخته می‌شوند. درواقع اسلام در روسیه پیشینه تاریخی بالایی دارد و اولین گروه از مردم داغستان در قرن 8 قمری پس از فتوحات اعراب به اسلام پیوستند، اما قرآن در قرن 13 قمری برای اولین بار در روسیه به چاپ رسید. رشد جمعیت مسلمانان در روسیه به‌آرامی پیش می‌رفت تا قرن 20 میلادی و انقلاب شوروی که مبارزه جدی با ادیان در روسیه شروع شد و تمام مساجد و کلیساها تعطیل شدند و زندگی مسلمانان این کشور در سکوت و با سختی زیاد ادامه پیدا کرد. اولین جلوه‌های اسلام در سال 1990 و پس از فروپاشی جماهیر شوروی پدیدار شد. در آن سال دو مجله اسلامی شروع به کار کرد و مدرسه فرهنگ اسلامی هم در سال 1991 در مسکو تأسیس شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مسلمانان روسیه کسب‌وکارهایی ایجاد کردند که تولید محصولات و ارائه خدماتشان همگی بر مبنای شریعت اسلام بود و مسلمانان و طیف وسیعی از پیروان دیگر ادیان در روسیه مشتریان پروپاقرص این کسب‌وکارها شدند. امروزه بسیاری از خانواده‌های غیرمسلمان و لائیک روس ترجیح می‌دهند پرستار یا معلم کودکانشان یک بانوی مسلمان باشد تا بااخلاق، بزرگواری، صبوری و معنویت بیشتری با کودکان رفتار کند. اصالت و زیبایی به شیوه اسلامی یکی دو سال است که سالن زیبایی HADI KAVT ویژه بانوان مسلمان در مسکو آغاز به کارکرده. خانم خدیجه کافتویوا معتقد است کسب‌وکارهایی که مخصوص مسلمانان خدمات ارائه می‌دهند هدفشان جدایی و انزواطلبی از جامعه نیست بلکه ضرورت‌های خاص دینی در جامعه روسیه این را می‌طلبد که مسلمانان بتوانند با راه و روشی شرعی و اسلامی زندگی کنند. خدیجه می‌گوید: «هدفم از افتتاح سالن زیبایی برای زنان مسلمان این بود که فضایی این‌چنینی برای بانوان محجبه وجود نداشت و احساس نیاز زیادی می‌شد. علاوه بر این، دختران مسلمان بسیاری هستند که در این زمینه مهارت دارند اما به دلیل وجود بعضی محدودیت‌ها فرصت شغلی برایشان فراهم نیست. وقتی مکان مناسب برای کار را پیدا کردم خودم یک‌شب تا صبح تمام دیوارها را رنگ زدم و تا سالن افتتاح شد البته دیگران هم کمک کردند.» هیچ مردی اجازه ورود به این سالن را ندارد. تمامی کارکنان زن هستند و قیمت‌ها بر اساس اصول شرعی که گران‌فروشی را نفی می‌کند تنظیم‌شده. خانم کافتویوا تأکید می‌کند که اشتیاق برای زیبا شدن در هر زنی وجود دارد، تفاوت بین زن مسلمان و کسانی که پایبند به اصول دینی نیستند اینجاست که زن مسلمان زینت و زیبایی‌اش را برای همسر و محارمش آشکار می‌کند اما زنان دیگر زیبایی‌شان را در معرض دید همگان قرار می‌دهند. «غالب مشتریان سالن، زنان مسلمان هستند. البته غیرمسلمانان هم به سالن ما می‌آیند و از فضای سالم و پر از آرامش اینجا ابراز رضایت می‌کنند. من ایمیل‌های زیادی از مناطق دیگر روسیه و قفقاز دریافت کرده‌ام که خواهان اخذ امتیاز و افتتاح چنین سالنی در منطقه‌شان هستند.» حلال برای همه آمار دقیق و رسمی از مراکز ارائه غذای حلال در روسیه وجود ندارد. تولیدکنندگان گوشت حلال عموماً هم به شکل محلی کار می‌کنند و غالب محصولات حلال دیگری که از خارج روسیه وارد می‌شود به‌صورت رسمی ثبت نمی‌شوند. خانم ناتالی ایشایوا مدیر روابط عمومی هولدینگ WANDI GROUP این شرکت را یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌هایی می‌داند که درزمینه کسب‌وکار اسلامی در روسیه فعالیت می‌کنند. 40 شرکت این مجموعه درزمینه های گوناگون تولید غذا، لباس و دیگر محصولات موردنیاز مسلمانان فعال هستند. ناتالی دراین‌باره می‌گوید: «پیش از این‌ها مسلمانان روسیه جامعه بسته‌ای داشتند و احتیاجاتشان را به‌صورت محدود برآورده می‌کردند. تقریباً از سی سال پیش تاکنون این حصر شکسته شده و شرکت‌های فعال در تولیدات اسلامی روزبه‌روز بیشتر می‌شوند. این روزها دیگرمسلمانان روسیه هر چه بخواهند می‌توانند در شهرشان تهیه کنند و خیالشان از بابت حلال بودن آن راحت باشد.» نکته جالبی که ناتالی به آن اشاره می‌کند این است که بر اساس آمارها نزدیک به 50 درصد از مشتریان کالاهای حلال مسلمان نیستند. «50 سال پیش شاید کلمه حلال در روسیه برای همه مفهومی ناشناخته بود؛ اما امروز همه می‌دانند حلال چیست و چه ویژگی‌هایی دارد. به همین دلیل غیرمسلمانان نیز این محصولات را با رغبت بسیاری تهیه می‌کنند.» به نظر ناتالی سبک زندگی سالم که در جهان طرفداران بسیاری دارد و مردم را به استفاده از غذای ارگانیک و طبیعی بدون افزودنی‌های شیمیایی و مواد الکلی دعوت می‌کند تا بدن سالم‌تری داشته باشند، تحت عنوان «حلال» قابل‌تعریف است. خانم ماریا یکی از مشتریان غیرمسلمان مواد آرایشی حلال است و بسیار احساس رضایت می‌کند: «تمام محصولاتی که تابه‌حال استفاده می‌کردم برایم حساسیت‌زا بود تا اینکه یکی از دوستانم پیشنهاد کرد از محصولات حلال استفاده کنم، نمی‌دانستم حلال یعنی چه و برایم عجیب بود اما بعد از یک‌بار استفاده نتیجه خوبی گرفتم. وقتی کاتالوگ محصول را مطالعه کردم متوجه شدم در این محصول از مواد طبیعی بدون الکل و افزودنی‌های شیمیایی استفاده‌شده. از آن به بعد فقط مواد آرایشی با برچسب حلال استفاده می‌کنم.» تلفیق پزشکی مدرن و طب النبی طب اسلامی چند سالی است که در روسیه رونق گرفته است. بااین‌حال متخصصان این شیوه پزشکی همچنان انگشت‌شمارند. خانم صفیه یکی از این پزشکان مسلمان است که در هفت سال اخیر تلاش کرده تا میان پزشکی نوین و توصیه‌های اسلام درزمینه سلامت جسم و روان تلفیق ایجاد کند. صفیه می‌گوید: «طب اسلامی درباره سلامت انسان رویکردی کاملاً کل‌نگر دارد؛ یعنی میان جسم، روح، عقل و قلب انسان باید هماهنگی وجود داشته باشد. در شیوه طب اسلامی معاینه مریض از بررسی تمامی حالت‌های روحی و جسمی آغاز می‌شود تا علت بیماری را دریابیم و پس‌ازآن وارد مراحل درمان می‌شویم.» بسیاری از اصول طب اسلامی در روسیه برگرفته از کتاب طب النبی نوشته ابوالعباس جعفر بن محمد مستغفری است که به زبان عربی منتشرشده است. طب النبی، قواعد طب و پزشکی، بهداشت، سلامت، بیماری‌ها و خواص خوراکی‌ها را بر مبنای روایات پیامبر اسلام و سیره نبوی بیان می‌کند. روزه گرفتن، سفر رفتن، بهداشت، خودسازی، صبر، تمرکز بر افکار سالم و مثبت و حجامت شیوه‌های برگرفته از طب نبوی است که صفیه آنها را برای درمان بیمارانش به کار می‌گیرد. بر اساس پژوهش‌هایی که در انگلستان انجام‌شده شنیدن صوت قرآن تأثیر مثبتی در رفع گرفتگی رگ‌ها و کاهش دردهای ناشی از ارتعاشات آلفا بتا در مغز و درمان سردرد دارد. حجامت نیز به‌عنوان یکی از مؤثرترین روش‌ها برای سم‌زدایی از بدن و بهبود و بازیابی نشاط و شادابی آن به شمار می‌رود. به همین دلیل بسیاری از ستارگان معروف سینما در غرب مانند (گوئینت پالترو، ویکتوریا بکهام و جنیفرآنیستون) که همگی سبک زندگی سالمی دارند، از طرفداران سرسخت این شیوه درمان هستند که در غرب مانندی ندارد. به گفته صفیه بسیاری از مراجعانش را غیرمسلمانان تشکیل می‌دهند: «طبیعی است که بیمار وقتی از مراجعه به پزشک و انجام درمان، نتیجه مثبت می‌گیرد تجربه‌اش را با دیگران در میان گذاشته و اغلب اوقات دوست دارد درباره داروها و روش درمانی بیشتر بداند. من برای همه توضیح می‌دهم که این شیوه بر اساس احادیث پیامبر اسلام؟ص؟است.» البته شیوه زندگی مسلمانان روسیه به همین چند برداشت مختصر خلاصه نمی‌شود. هنوز رگه‌های فرهنگ شوروی کمونیستی و لاییسیته حاکم بر آن، زندگی دیندارانه را سخت می‌کند و تغییر این جو و فرهنگ حاکم به تلاش‌های مستمر و درازمدت نیاز دارد. هنوز پس از گذشت ۲۵ سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و کمونیسم و برپایی فدراسیون روسیه و ایجاد آزادی نسبی برای ادیان گوناگون، بازهم دختران مسلمان روسی در بسیاری مواقع مجبور می‌شوند برای یافتن کار حجابشان را کنار بگذارند. بااین‌وجود و در کنار تمام این سختی‌ها روزبه‌روز بر تعداد مسلمانان روسیه افزوده می‌شود. دل‌زدگی از بی‌بندوباری و نیاز به داشتن آرامش و معنویت از سویی و سبک زندگی سالم و کاربردی مسلمانان و همزیستی مثبتشان با پیروان دیگر مذاهب از سوی دیگر، تأثیر بسیار چشمگیری در گرایش به اسلام داشته است.