همه اطلاعاتی که درباره هدایت تحصیلی باید بدانید

خبرگزاری فارس: هدایت تحصیلی در زمره مهم‌ترین اتفاقات طول تحصیل دانش‌آموزان است که سال گذشته حرف و حدیث فراوانی ایجاد کرد و دامنه اعتراضات به آن، به تحصن در مقابل ادارات آموزش و پرورش در برخی شهرها کشید.

تاریخچه‌ای از هدایت تحصیلی در ایران

سال 1347 که دفتر برنامه‌ریزی راهنمایی تحصیلی در معاونت آموزشی وزارت آموزش و پرورش برای تحقق اهداف برنامه‌های راهنمایی تحصیلی در نظام جدید آموزش و پرورش تأسیس شد و سال 1354 طرح برگزاری برنامه هفتگی معرفی مشاغل به آموزش و پرورش تهیه شد از آن زمان تا به امروز هدایت تحصیلی دانش‌آموزان طرح‌ها و مدل‌های مختلفی را تجربه کرده است.

در سیستم سابق آموزشی، دانش‌آموزان در پایه اول دبیرستان پس از تجربه دروس مختلف از رشته‌های مختلف، انتخاب رشته می‌کردند و در نظام آموزشی پیش از آن، دانش‌آموزان در پایه سوم راهنمایی بر مبنای نمره امتحان نهایی آن سال حق انتخاب رشته‌ و تحصیل در یکی از رشته‌ها در دوره متوسطه را داشتند و اکنون پس از استقرار نظام آموزشی 3ـ3ـ6 قرار است نظام جامع هدایت تحصیلی اجرایی شود که البته هنوز و پس از حدود 6 سال از رونمایی از سند تحول بنیادین، مقدمات اجرای آن فراهم نشده است.

سال گذشته اولین سال استقرار پایه نهم در نظام جدید آموزشی بود و اولین سالی که هدایت تحصیلی به این پایه منتقل می‌شد.

شورای عالی آموزش و پرورش، 24 اسفند آیین‌نامه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان را تصویب کرد یعنی زمانی که برای آماده‌سازی زمینه اجرا کمی دیر شده بود و این آیین‌نامه در خرداد ماه به استان‌ها ابلاغ شد.

علاوه بر تصویب و ابلاغ دیرهنگام این آیین‌نامه، دانش‌آموزان نسبت به اولویت‌هایی که در 12 رشته در فرم هدایت تحصیلی برای آنها تعیین شده بود اعتراض داشتند و اجبار آنها به انتخاب رشته‌های خاص زمینه‌ساز التهاب و حتی بحران شد.

اما امسال و برای هدایتِ تحصیلی دانش‌آموزان در سال تحصیلی 97ـ96 مسئولان کمی زودتر دست به کار شدند و اسفندماه سال گذشته، شیوه‌نامه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان دوره متوسطه را برای اجرا به آموزش و پرورش استان‌ها ابلاغ کردند.

کم و کیف هدایت تحصیلی امسال

تعریف و رویکردهای حاکم

با توجه به شرایط کنونی مبنی بر عدم استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی و نبود فرآیند دراز مدت برای این امر مهم و سرنوشت‌ساز، نتایج حاصل از هدایت تحصیلی که در پایه نهم خلاصه شده است، صرفاً جنبه توصیه‌ای دارد ولی پس از استقرار نظام جامع مذکور، در این خصوص تجدید نظر خواهد شد.

بر اساس تعریف ماده یک آیین‌نامه هدایت تحصیلی، هدایت تحصیلی عبارت است از فرآیند ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به دانش‌آموزان تا ضمن آشنایی با استعدادها، علایق، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خویش، شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی، حرف و مشاغل مورد نیاز جامعه را بشناسند و بر اساس آن، به صورت آگاهانه شاخه و رشته تحصیلی مناسب خود را انتخاب کنند.

رویکردهای کلی حاکم بر هدایت تحصیلی را در موارد زیر می‌توان احصا کرد؛ هدایت تحصیلی به عنوان یک فرآیند است و نه به عنوان یک فعالیت محدود و مقطعی، در این مسیر تحصیلی با رویکرد سیستمی و همه‌جانبه جلب مشارکت تمامی عوامل مدرسه‌ای، اداری، آموزشی، پرورشی، رسانه‌، خانواده و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط ضروری است.

نظام تعلیمی و تربیتی، باید دانش‌آموز را به سطحی از تمایزیافتگی برساند که خود با آگاهی از استعدادها، توانایی‌ها و رغبت‌های خویش و همچنین ظرفیت‌ها و محدودیت‌های محیطی، به انتخابی آزادانه و آگاهانه اقدام کند و اینکه پس از استخراج نتایج کمی، تصمیم‌گیری نهایی به صورت کیفی و در تعامل سه‌جانبه میان مشاور، دانش‌آموز و خانواده، با لحاظ نمودن امکانات و محدودیت‌های محیطی انجام می‌شود.

اهداف هدایت تحصیلی

اهداف هدایت تحصیلی شامل 1- شناسایی و شناساندن استعداد، توانایی، علاقه و ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان، 2- کمک به انتخاب آگاهانه رشته تحصیلی و مسیر آینده شغلی و حرفه‌ای دانش‌آموزان و 3- کمک به هدایت متوازن دانش‌آموزان به شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی بر اساس سیاست‌های توسعه‌ای کشور است.

هر مدرسه یک کمیته هدایت تحصیلی

در تمامی مدارس دوره اول متوسطه، شورای مدرسه و مشاور یا مشاوران مدرسه، به عنوان کمیته هدایت تحصیلی ـ شغلی مدرسه را تشکیل می‌دهند و وظایفی چون تدوین برنامه سالانه هدایت تحصیلی‌ـ‌شغلی مدرسه، برنامه‌ریزی به منظور استفاده از مشارکت معلمان در شناسایی استعدادها و رغبت‌های دانش‌آموزان با توجه به حوزه‌های یادگیری تخصصی خود، منطبق با برنامه‌ درسی ملی، برنامه‌ریزی برای آموزش اولیای دانش‌آموزان در جهت آشنایی آنان با توانایی‌ها، استعدادها، رغبت‌ها، شخصیت و ارزش‌های دانش‌آموزان در امتداد شناسایی و هدایت تحصیلی ـ شغلی فرزندان خود، برنامه‌ریزی و هماهنگی جهت برگزاری مطلوب آزمون‌های مشاوره‌ای، مشاوره فردی و گروهی دانش‌آموزان و اولیا آنان، تمهید مقامات لازم به منظور ارائه نمودن برگ هدایت تحصیلی ـ شغلی در زمان مقرر (2 هفته اول تیرماه) و پیش‌بینی برنامه‌ها و فعالیت‌ها به منظور فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی مطلوب در زمینه هدایت تحصیلی ـ شغلی در سطح مدرسه بر عهده آنهاست.

ملاک‌ها و عوامل هدایت تحصیلی

ملاک‌های هدایت تحصیلی بر اساس ماده 3 آیین‌نامه تحصیلی عبارتند از:

1ـ نظر دانش‌آموز (10 امتیاز): مشاور مدرسه در طول دوره متوسطه اول، با انجام فرآیندهای آموزش رسمی و فعالیت‌های مشاوره‌ای به منظور ایجاد شایستگی لازم در دانش‌آموزان برای انتخاب شاخه و رشته تحصیلی، آگاهی لازم را ارائه داده و هر یک از دانش‌آموزان در پایه نهم، باید نسبت به تکمیل نمودن برگ مربوط، اقدام کنند.

2ـ عملکرد تحصیلی (35 امتیاز): ورود به هر یک از شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی منوط به کسب حد نصاب (کف) نمرات دروس تخصصی پایانی نوبت دوم (خرداد ماه) مربوط به رشته آن است، به عبارت دیگر در صورت عدم کسب حداقل میانگین دروس تخصصی در سه پایه تحصیلی هفتم، هشتم و نهم (هفتم و هشتم با ضریب یک، نهم با ضریب سه) برای شاخه، زمینه و رشته‌های مربوط، سایر عوامل و ملاک‌های هدایت تحصیلی آن دانش‌‌آموز، در تنظیم نمودن برگ هدایت تحصیلی بی‌اثر خواهد بود.

برای رشته‌های گروه برق و رایانه و رشته مکاترونیک در شاخه فنی‌وحرفه‌ای، حداقل نمره درس ریاضی 12، ملاک است که در هدایت به رشته مدنظر قرار می‌گیرد.

محاسبه امتیازات مربوط به عملکرد تحصیلی به میزان 35 امتیاز (از 100 امتیاز) در سامانه هدایت تحصیلی پیش‌بینی و به صورت نرم‌افزاری انجام می‌شود و نتایج آن نیز به صورت اتوماتیک در نمودن برگ نهایی هدایت تحصیلی درج می‌شود.

تأثیر تمامی نمرات دوره متوسطه اول دانش‌آموزان، با ضرایب اختصاصی هر یک از آنها در زمینه‌ها و رشته‌های تحصیلی بر اساس نمرات پایانی نوبت دوم (خردادماه) پایه‌های هفتم، هشتم و نهم صورت می‌گیرد ضمناً در دروسی که فاقد نمره پایانی است، نمره سالانه ملاک عمل است که این فرآیند به صورت سیستمی در سامانه پرونده الکترونیکی مشاوره صورت می‌گیرد.

آزمون‌های مشاوره‌ای (30 امتیاز): در مجموع دو آزمون رغبت‌ها (عمومی ـ‌ اختصاصی) و توانایی‌ها از دانش‌آموزان پایه نهم (با توجه به امکانات و شرایط مدرسه و منطقه و تصمیم کمیته هدایت تحصیلی ـ شغلی منطقه/مدرسه) به یکی از سه شیوه برخط، غیر برخط و کاغذی گرفته می‌شود.

جهت اجرای مطلوب آزمون‌های مشاوره‌ای، مشاوران به صورت فرآیندی نسبت به آگاه‌سازی دانش‌آموزان از نقش این آزمون‌ها در خودشناسی و انتخاب همخوان‌ترین شاخه، زمینه و رشته تحصیلی اقدام نموده و سپس تمهیدات اجرایی لازم را برای اخذ آزمون‌های مشاوره‌ای دانش‌آموزان، فراهم می‌کنند.

نظرخواهی از دبیران (10 امتیاز): مشاوره مدرسه از ابتدای هر سال تحصیلی با حضور مستمر در جلسات شورای معلمان، علاوه بر ارائه اطلاعات مربوط به نحوه هایت تحصیلی ـ شغلی دانش‌آموزان و نقش معلمان در شناسایی استعدادها، رغبت‌ها و توانایی‌های آنان، نسبت به آشناسازی معلمان با نحوه تکمیل نمودن برگ مربوط در سامانه هدایت تحصیلی ـ‌ شغلی اقدام می‌کند.

نظرخواهی از والدین (5 امتیاز): مشاور مدرسه در طول دوره اول متوسطه با دعوت از اولیا دانش‌آموزان (حداقل 4 جلسه در هر سال) همچنین با تشکیل جلسات فردی و گروهی، آنان را نسبت به شناخت استعدادها، رغبت‌ها، توانایی‌ها و شخصیت فرزندشان و نیز امکانات و نیازهای منطقه آشنا نموده و اطلاعات و آگاهی‌های لازم را جهت تکمیل صحیح نمودن برگ مربوطه، ارائه می‌دهد.

نظر مشاوره (10 امتیاز): مشاور مدرسه با توجه به وضعیت عملکرد تحصیلی دانش‌آموز در سه سال دوره اول متوسطه، نظر والدین، نظر معلمان و نظر دانش‌آموز، نسبت به اختصاص امتیاز مربوط به نظر مشاوره‌ای خود اقدام می‌کند.

نمونه برگ جمع‌بندی بررسی‌های مشاوره‌ای

پس از جمع‌آوری نظر دانش‌آموز، نظر والدین، نظر مشاور، نظر معلمان و اخذ آزمون‌های مشاوره‌ای، نتایج در جدول زیر به صورت الکترونیکی ثبت و جمع‌بندی می‌شود.

نمون‌برگ‌ نهایی هدایت تحصیلی دانش‌آموزان

با توجه به نتایج مندرج در نمون‌برگ زیر، هر دانش‌آموز در صورت کسب حد نصاب نمره در دروس تخصصی،‌ دارای امتیاز و توصیه در هر شاخه و رشته تحصیلی است و ثبت‌نام نهایی دانش‌آموز در مقطع متوسطه دوم منوط به کسب مجوز بر اساس این نمون‌برگ است.

توصیه‌های مندرج در نمون‌برگ هدایت تحصیلی به هیچ‌وجه برای دانش‌آموز الزام‌آور نیست ولی مشاوران مدارس باید دانش‌آموز و خانواده او را به گونه‌ای توجیه کنند که ثبت‌نام نهایی دانش‌آموز در پایه دهم، با توجه به توصیه‌های مندرج در نمون‌برگ باشد.

نمون‌برگ اولویت ثبت‌نام دانش‌آموز

بر اساس نتایج حاصل از عملکرد تحصیلی دانش‌آموز، علاوه بر نمون‌برگ هدایت تحصیلی شماره 6، نمون‌برگ شماره 7 نیز برای دانش‌آموز صادر و به او تحویل داده می‌شود.

این نمون‌برگ حاوی اولویت ثبت‌نام دانش‌آموز در مدرسه مقصد در قیاس با سایر داوطلبان هر رشته یا زمینه و با توجه به محدودیت‌های منطقه‌ای آموزش و پرورش و عنایت به الگوی توسعه متوازن است.

اولویت ثبت‌نامی، به صورت گروهی تعیین می‌شود و در نمون‌برگ مذکور، به صورت اولویت «الف» تا «د» درج می‌شود. در این خصوص توجه به نکات زیر ضروری است:

1. درج گزینه اولویتی «الف»، در این نمون‌برگ، به منزله احراز شرایط مطلوب توسط دانش‌آموز برای انتخاب آن زمینه و رشته است و از آنجا این دانش‌آموز، در اولویت نخست ثبت‌نام قرار دارد، لذا بلافاصله باید نسبت به ثبت‌نام خود اقدام کند.

2. درج گزینه اولویتی «ب»، به منزله احراز شرایط دانش‌آموز برای زمینه یا رشته در صورت وجود ظرفیت تکمیلی اولیه در منطقه/ ناحیه/شهرستان است.

3. درج گزینه اولویتی «ج»، به منزله احراز شرایط دانش‌آموز برای زمینه یا رشته در صورت وجود ظرفیت تکمیلی ثانویه در منطقه/ ناحیه/ شهرستان است.

4. درج گزینه اولویتی «د»، به منزله احراز شرایط دانش‌آموز برای رشته در صورت وجود ظرفیت تکمیلی نهایی در منطقه/ ناحیه/ شهرستان است.

5. درج گزینه «حذف»، به منزله عدم احراز شرایط علمی لازم توسط دانش‌آموز در انتخاب آن زمینه یا رشته است ولی ممکن است با آزمون مجدد در برخی دروس، قابل تغییر باشد.

6. نظر به اینکه درج گزینه‌های اولویتی «الف» تا «د»، بر اساس ظرفیت هر محدوده (منطقه، ناحیه،‌ شهرستان) صورت گرفته است،‌ لذا دانش‌آموزی که در یکی از شرایط «ب» تا «د» است و در محدوده خود امکان ثبت‌نام ندارد،‌ می‌تواند به محدوده دیگری مراجعه و با توجه به امتیاز عملکرد تحصیلی خود در قیاس با سایر دانش‌آموزان محدوده جدید،‌ در صورت کسب اولویت بالاتر، با کسب مجوز از اداره آموزش و پرورش مدرسه جدید، نسبت به ثبت‌نام در این مدرسه، مشابه سایر دانش‌آموزان محدوده جدید اقدام کنند.

زمان و نحوه هدایت تحصیلی و ثبت‌نام

بر اساس ماده 5 آیین‌نامه هدایت تحصیلی،‌ فرآیند هدایت تحصیلی‌ـ‌شغلی مطلوب از دوره ابتدایی و با تشکیل پرونده مشاوره‌ای برای هر دانش‌آموز، آغاز و تا پایان دوره دوم متوسطه ادامه می‌یابد اما تا زمان استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی‌ـ‌شغلی و استعدادیابی، پرونده مشاوره‌ای برای دانش‌آموزان از سال هفتم تشکیل و به صورت فرایندی تا پایان سال نهم، با اقداماتی از قبیل اخذ آزمون‌های مختلف و ارائه آموزش‌ها و راهنمایی‌های لازم به صورت فرآیندی ادامه یافته و نهایتاً در پایان سال نهم نیز انتخاب رشته تحصیلی صورت می‌گیرد.

با توجه به اینکه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان بر اساس سه عامل عملکرد تحصیلی، بررسی‌های مشاوره‌ای و ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منطقه‌ای صورت می‌گیرد، ثبت‌نام دانش‌آموزان در مدارس متوسطه دوم، با تأمل در نمون‌برگ هدایت تحصیلی که حاوی توصیه‌های لازم به دانش‌آموز و والدین اوست و همچنین نمون‌برگ اولویت ثبت‌نام که حاوی اولویت ثبت‌نامی «الف» تا «د» است، به شرح زیر انجام می‌شود:

1. هر دانش‌آموز با توجه به ملاک‌ها و عوامل مندرج در شیوه‌نامه، دارای حداکثر 12 توصیه در نمون‌برگ هدایت تحصیلی است که تصمیم‌گیری نهایی در انتخاب شاخه، زمینه و رشته تحصیلی، منوط به مشورت با مشاور مدرسه مبدأ است و در صورت کسب حد نصاب لازم دانش‌آموز می‌تواند نسبت به ثبت‌نام در شاخه، زمینه و رشته موردنظر خود با توجه به محدودیت‌های منطقه/شهرستان و بر اساس جدول اولویتی زیر در مدرسه مقصد اقدام کند.

2. با توجه به اینکه تأمین نیروی انسانی و کتاب‌های مورد نیاز شاخه و رشته‌های متفاوت نیازمند فرصت کافی است، ادارات آموزش و پرورش موظفند زمانبندی اجرای بندهای مطرح در جدول 2 را به گونه‌ای تنظیم کنند که ثبت‌نام آخرین گروه اولویتی، حداکثر تا نیمه مرداد ماه خاتمه یابد.

3. با توجه به ملاک‌ها و ضوابط هدایت تحصیلی مندرج در ماده 3 آیین‌نامه هدایت تحصیلی، پس از امتحانات خردادماه و همزمان با صدور کارنامه سالانه، برای تمام دانش‌آموزان پایه نهم، نمون‌برگ نهایی هدایت تحصیلی و نمو‌ن‌برگ زمانبندی ثبت‌نام صادر و در اختیار آنان قرار می‌گیرد و برای دانش آموزان تجدیدی، در شهریور ماه همان سال صادر می‌شود.

4. دانش‌آموزانی که حد نصاب نمره را در یکی از شاخه‌ها، زمینه‌ها و رشته‌های تحصیلی در خردادماه کسب نکرده باشند، می‌توانند با شرکت در امتحان تعیین رشته در شهریور ماه (همزمان با امتحان دانش‌آموزان تجدیدی) نسبت به کسب حد نصاب نمره لازم اقدام کنند. پس از آن، هر دو نمون‌برگ جدید هدایت تحصیلی از زمان‌بندی ثبت‌نام برای‌ آنان صادر می‌شود.

5. مشاور مدرسه پس از صدور نمون‌برگ نهایی هدایت تحصیلی، حداکثر تا پایان هفته دوم تیر ماه با انجام مشاوره فردی و خانوادگی، دانش‌آموزان را در انتخاب شاخه‌، زمینه، رشته مناسب راهنمایی می‌کند.

نمون‌برگ نهایی هدایت تحصیلی تمامی دانش آموزان، به صورت رایانه‌ای در واحد آموزشی محل تحصیل پایه نهم صادر می‌شود و چنانچه واحد آموزشی به هر دلیلی فاقد رایانه باشد،‌ نمون‌برگ مذکور باید به صورت رایانه‌ای و از طریق اداره آموزش و پرورش منطقه صادر می‌شود.

6. دانش‌آموزی که بنا به دلایل موجه، نظیر شرکت در امتحانات جامع، تحصیل در مدارس غیرایرانی خارج از کشور، بروز حوادثی از قبیل سیل، زلزله، آتش‌سوزی و ... فاقد نمرات پایه‌های هفتم و هشتم باشد، نمرات درس‌های پایه نهم برای درس‌های هم‌نام پایه‌های مذکور منظور می‌شود و با رعایت ضوابط، در نمون‌برگ نهایی هدایت تحصیلی ثبت می‌شود. همچنین برای دانش‌آموزان دارای معافیت جسمانی در درس تربیت بدنی، نمره 17 ثبت می‌شود.

7. هدایت دانش‌آموزان به رشته‌های مربوط به شاخه نظری (علوم تجربی، ریاضی فیزیک، ادبیات و علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی) بر اساس امتیاز، ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منطقه‌ای و با ارائه مشاوره فردی و خانوادگی به صورت مستقیم از مدرسه متوسطه اول به مدرسه متوسطه دوم انجام می‌شود.

هدایت تحصیلی شاخه‌‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش

هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در شاخه‌‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش در 2 مرحله انجام می‌شود:

مرحله اول: هدایت تحصیلی دانش‌آموز به صورت شاخه‌ای و زمینه‌ای از مدرسه متوسطه اول با رعایت ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منطقه‌ای، امتیازات و رتبه کسب شده انجام می‌شود.

مرحله دوم: هدایت تحصیلی دانش‌آموزان برای تعیین رشته با حضور در هنرستان مقصد انجام می‌شود.

1- ثبت‌نام دانش‌آموزان هنرستان‌های کاردانش و فنی وحرفه‌ای در رشته‌ها و زمینه‌های دیگر همان شاخه، در صورت عدم وجود رشته‌ دلخواه در مدرسه مقصد بلامانع است.

2- ثبت‌نام دانش‌آموزان در هنرستان‌ها،‌تابع رعایت محدوده جغرافیایی، شیوه‌نامه ثبت‌نام نبوده و دانش‌آموزان می‌توانند در صورت تمایل در هر یک از مناطق و نواحی استان خود،‌اقدام به ثبت‌نام کنند.

پاسخگویی به سؤالات احتمالی دانش‌آموزان

در سامانه هدایت تحصیلی‌ـ‌شغلی امکان پاسخگویی به سؤالات دانش‌آموزان و اولیا در سطح مدرسه و پاسخگویی به سؤالات مشاوران و کارکنان مدرسه در سطح منطقه و پاسخگویی به سؤالات کارشناسان منطقه و ناحیه در سطح استان و در نهایت پاسخگویی به سؤالات استانی در سطح وزارتخانه با شماره تلفن 88840084-021 پیش‌بینی شده است.