فضیلت و آداب ماه شعبان در بیان میرزا جواد ملکی تبریزی
میرزا جواد آقای ملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» خود در لزوم مراقبت از ماه شعبان به نکاتی اشاره کرده است.
خبرگزاری تسنیم: هشتمین ماه قمری سال، ماه شعبان است. در فضیلت آن، همین بس که خداوند آن را مدخلی برای ورود به برترین و با برکت‌ترین ایام سال یعنی ماه مبارک رمضان کرده است؛ ماهی که قرآن در آن نازل شد. پیامبر و ائمه علیهم‌السلام به دلیل این ویژگی خاص، اعمال و آدابی را برای آن بیان فرموده‌اند. به عنوان نمونه پیامبر (ص) در روایتی فرمود: «شعبان ماه من است و هر کس یک روز از ماه مرا روزه بدارد، بهشت بر او واجب است؛ شعبان شهری، رحم اللّه من اعاننی علی شهری» (مصباح المجتهد، ج ۲، ص ۷۲۸) و یا در دیگر روایت فرمود: «ماه شعبان، شعبان نامیده شد، چرا که روزى‌هاى مؤمنان در این ماه قسمت مى‌شود؛ إنَّما سُمِّیَ شَعبانُ لأِنَّهُ یَتَشَعَّبُ فیهِ أرزاقُ المُؤمِنینَ؛ (ثواب الأعمال، ص ۶۲)
میرزا جواد آقای ملک تبریزی در کتاب «المراقبات» خود که درباره اعمال و آداب ماه‌های قمری سال است، در لزوم مراقبت از این ماه سال به نکاتی اشاره کرده است. ایشان می‌نویسد:
«این ماه براى سالک الى الله بسیار با ارزش است. یکى از شب‌هاى قدر در این ماه است و کسى در آن متولد شده که خداوند به واسطه او وعده پیروزى به تمامى دوستان، پیامبران و برگزیدگانش - از زمانى که پدر ما حضرت آدم (على نبینا و آله و علیه السلام) در زمین ساکن شده - داده است و وعده داده بوسیله او بعد از پر شدن زمین از ظلم و جور، آن را پر از قسط و عدل کند - که در جاى خود به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت؛ و از مقام آن همین بس که ماه رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) بوده و حضرتش (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «شَعْبَانَ شَهْرِی، رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَنِی عَلَی شَهْرِی» شعبان ماه من است، خداوند کسى را که مرا در ماهم یارى کند، بیامرزد.»
کسى که از این دعوت بزرگ آگاه شود، باید بکوشد که از دعوت شدگان این دعوت گردد. این جانشین و برادر او امیرالمؤ منین است که مى فرماید: «مَا فَاتَنِی صَوْمُ شَعْبَانَ مُنْذُ سَمِعْتُ مُنَادِیَ رَسُولِ اللَّهِ ص یُنَادِی فِی شَعْبَانَ فَلَنْ یَفُوتَنِی أَیَّامَ حَیَاتِی صَوْمُ شَعْبَانَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى» از زمانى که نداى منادى رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) را که براى روزه این ماه ندا مى کرد شنیدم، هیچ گاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد؛ اگر خدا بخواهد.» این درباره روزه این ماه بود؛ و مى توان کمک به آن حضرت (صلى الله علیه و آله و سلم) را از جهات دیگر مانند نماز، صدقه، مناجات و تمام کارهاى خیر با روزه این ماه مقایسه نمود.
مناجات شعبانیه این مناجات، مناجات معروفى است و اهلش به خاطر آن با ماه شعبان مأنوس شده و به همین جهت منتظر و مشتاق این ماه هستند. این مناجات شامل مطالب اساسى در مورد چگونگى معامله بندگان با خداى بزرگ بوده و آداب خواستن، دعا و طلب آمرزش از او را، آنگونه که شایسته است، بیان مى‌کند و استدلال‌هاى جالب توجهى جهت امیدوار شدن به درگاه خدا که با مناجات با او مناسب است در بر دارد؛ و به روشنى ملاقات، نزدیکى و دیدن خدا را معنى مى‌کند و به این ترتیب شبهه‌هاى سالک شک‌هاى منکر و وحشت اهل شک را برطرف مى‌کند و نیز اشاره‌اى به شناخت نفس و این که شناخت آن باعث شناخت پروردگار است دارد؛ بنابر تفسیر بعضى از فرازهاى آن توسط یکى از بزرگان اهل معرفت.
تمام کلام این که این مناجات، از اعمال مهم این ماه است و نه تنها ماه که سالک نباید بعضى از فرازهاى آن را در طول سال ترک کند و در قنوت‌ها و سایر حالهاى عالى خود، خیلى با آن مناجات کند و وقتى که مى‌گوید: وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخِرَقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ وَ تَصِیرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِک و دیدگان قلبهاى ما را با نور نگاه آن به حضرتت روشن بفرما تا آنگاه که چشمهاى دل پرده‌ها و مانع‌هاى نورى را پاره کرده و به معدن بزرگى برسد و روح‌هاى ما به عزت پاکیت وصل شود. از گفته خود غافل نباشد؛ و تأمل کند، آیا قلب او چشم دیدن نور را دارد؟ پرده‌هاى نورى چیست؟ و معدن بزرگی که در پوشش پرده‌هاى نورى است، کدام است؟ تا بداند چه مى‌گوید و از پروردگارش چه مى‌خواهد. چون کسى که نمى‌داند از خدا چه مى‌خواهد نمى‌توان گفت: فلان چیز را خواسته بلکه باید گفت: الفاظى را به زبان آورده است. خداوند در قرآن مى‌فرماید: «اى کسى که وقتى او را بخوانند، به داد بیچاره رسیده و گرفتارى او را برطرف مى‌کند.» و مى‌فرماید: «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.» نیز مى‌فرماید: «از فضل خدا بخواهید، زیرا خدا با شما مهربان است.» و نمى‌فرماید: الفاظ را به زبان آورید.
به هر حال این مناجات بزرگى است و یکى از ارمغان‌هاى آل محمد (صلى الله علیه و آله و سلم) است که بزرگى آن را کسى که قلب سالم و گوش شنوایى داشته باشد، درک مى‌کند؛ و اهل غفلت از درک فواید و نورهاى آن بى بهره‌اند.
ارزش نعمت مناجات بیشتر مردم قدر نعمت مناجات را نمى‌دانند. مناجات شامل معارف بالایى است که به جز اهلش که همان اولیاى خدا هستند و از طریق کشف و شهود به آن رسیده‌اند، کسى از آن آگاهى ندارد؛ و رسیدن به این معارف از راه مکاشفه از بهترین نعمتهاى آخرت است که قابل مقایسه با هیچ کدام از نعمتهاى دنیا نیست. امام صادق علیه‌السلام در این فرمایش، ارزش این نعمت را این گونه بیان مى‌کنند: «اگر مردم برترى شناخت خدا بر سایر نعمت‌ها را مى‌دانستند، به زیبایی‌هاى زندگى دنیا که در اختیار دشمنان ما گذاشته شده، چشم نمى دوختند؛ در نعمت شناخت خدا قرار گرفته و مانند لذت کسى که همیشه در بهترین جاهاى بهشت با دوستان خدا بسر مى برد، از آن لذت مى‌بردند...»