امیر محبیان: مدیریت بحران کشور ضعفهای خود را ترمیم کند

خبرگزاری تسنیم: شیوع ویروس کرونا در کشور شرایطی را پدید آورده که در سالهای اخیر مورد مشابهی از آن را شاهد نبودیم. در روزهای گذشته موضوع ستاد ملی مدیریت بحران کرونا و نحوه مدیریت این ستاد موضوع مهم رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی بوده است.

بسیاری از کارشناسان بر این اتعقاد بودند که رئیس جمهور خود باید مدیریت این ستاد را برعهده بگیرد. لاریجانی رئیس مجلس نیز در نامه‌ای به رهبر انقلاب خواستار برعهده گرفتن مسئولیت ستاد از سوی معاون اول رئیس‌جمهور یا شخص دیگر شده بود.

امیر محبیان جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در پاسخ و پرسش مکتوب با تسنیم به بررسی مقوله بحران و کارهایی که باید برای بیرون آمدن از بحران انجام داد پرداخت.

با ورود ویروس کرونا به داخل ایران، کشور در یک شرایط تقریبا بحرانی به‌سر می‌برد. تعریف دقیق از بحران چیست و جامعه در مقابله با بحران چه واکنشی نشان می‌دهد؟

محبیان : ابتدا بهتر است تعریفی از بحران ارایه کنیم. بحران، وضعیت یا واقعه‌ای است که به شرایطی بی‌ثبات یا خطرناک بیانجامد یا انتظار می‌رود به چنین شرایطی بیانجامد. شرایطی که بر فرد، گروه، جمعیت خاص یا کلیت یک جامعه تاثیر گذارد. بحران انواع مختلفی دارد ولی همه در یک چیز مشترکند و آن این که یک بحران معمولاً در یک مهلت زمانی کوتاه اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد احساس ترس و تهدید می‌شود که همین امر باعث سلسله‌ای از وقایع غیر منتظره می‌شود. بحران شرایطی را ایجاد می‌کند که در آن زمان کوتاه بوده و لزوما باید تصمیمات سریع و مؤثر اتخاذ شود.

علاوه بر این، بحران باعث ایجاد سورپرایز یا شگفتی‌ می شود. جایی که هیچ کس نمیِتواند نتیجه یک قدم بعد را پیش بینی کند. مهمترین عاملی که می‌تواند از بروز یک بحران جلوگیری کند، پیش بینی آن و آماده شدن برای مواجهه با آن است. طبعا در چنین شرایطی یا با عواقب گسترده آن مواجه نخواهیم شد و یا عواقب آن را تحت کنترل درآورده و خسارات را به حداقل خواهیم رساند. سازمان یا دستگاهی که در یک کشور متولی چنین وضعیتی است، مدیریت بحران نامیده شده و مکلف است در شرایط عادی با پیش بینی احتمال بروز بحران از غلطیدن جامعه در بحران‌های بزرگ جلوگیری کند.

بنظر شما مدیریت بحران در کشور ما آیا براساس اسلوب‌های علمی است و این سازمان درست عمل می‌کند؟

محبیان: مدیریت بحران یک علم است و پروتکل‌های خاص خودش را در هنگام بروز بحران دارد. بحرانهای فناورانه، مالی و اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مرتبط با طبیعت، بحران ناشی از بدخواهی دشمنان و حتی بحران ناشی از فریب دشمنان همه انواع بحران بشمار می‌روند. در هر جامعه‌ای مدیریت بحران و پدافند غیر عامل طبعا باید پاسخگوی ضعف پیش بینی یا فروغلطیدن در بحران تصمیم‌گیری باشند.

ارزیابی این که مسئولین مدیریت بحران در کشور موفق عمل کرده‌اند در دو سطح می‌تواند رخ دهد. نخست سطح احساس است که در این حالت برداشت عمومی ملاک قرار می‌گیرد. در این سطح به نظر می‌رسد بخشی از افکار عمومی معتقد است کفایت لازم در پیش بینی و مواجهه با بحران ویروس کرونا در نزد مدیران بحران موجود نبوده یا به اندازه کافی نبوده است.

اما در سطح تکنیکال و علمی قضاوت به این سادگی نیست. علت هم آن است که مدیریت بحران یک فرایند 5 مرحله‌ای است و باید همه این مراحل ارزیابی شود. این پنج مرحله عبارتند از: - تشخیص علایم بروز بحران قبل از رخدادن - مرحله آمادگی و پیشگیری - مرحله مهار بحران و کنترل خسارات و آسیب - احیاء و بازسازی - نهایتا یادگیری از شرایط برای مواجهه با اوضاع مشابه

به گمان من الان وقت انتقاد از مدیریت بحران یا مدیران دست اندرکار نیست. باید فعلاً همگی بطور یکصدا کمک کنیم مردم در مسیر پیشگیری و بهداشت درست عمل کنند بعد از خروج از بحران زمان نقد و ارزیابی و سنجش میزان اتلاف بودجه بدون کسب نتیجه مطلوب خواهد رسید.

بنظرتان مدیریت بحران در چنین شرایطی چه کارهایی باید انجام دهند؟

محبیان : ما خسارتهای سنگینی را در بحران ویروس کرونا متحمل شدیم؛ خسارت هایی که جبران ناپذیرند. پزشکان و پرستاران و نیروهای دلسوزی را از دست دادیم که با تجهیز مناسب امکانات برای نیروها می‌توانستیم از آن جلوگیری کنیم. اینها بجای خود، ولی به کمک سازمان ارتباطی موثر با مردم می‌شد خسارات را به حداقل رساند.

3 گام اساسی وجود دارد که یک سازمان مدیریت بحران می‌تواند برای آماده سازی و مقاومت در برابر بحران انجام دهد: 1) فلسفه خود را تعریف کند. 2) آسیب پذیری های خود را ارزیابی کند. 3) ایجاد پروتکل ارتباطی و عملیاتی مناسب و از پیش آماده.

نوع عملکرد مراکز مدیریت بحران و غافلگیری‌های مسئولان بویژه در برابر هر بحران و بلایای طبیعی و ضعف ارتباطی و توجیهی آنان در برابر افکار عمومی روشن است که ضعف‌های جدی در این زمینه وجود دارد.