دانایی‌فر: فساد عراق میراث آمریکایی‌ها است
سفیر پیشین ایران در عراق اعتقاد دارد که ریشه اعتراضات عراق در مطالبات برحقی است که انباشت شده و فساد موجود در دولت این کشور است اما در عین حال تاکید می‌کند که تغییر دولت راهکار حل فساد در عراق نیست.
خبرگزاری تسنیم: «حسن دانایی فر» با کوله‌باری از تجربه دیپلماتیک، تحولات منطقه‌ای را به خوبی رصد و تحلیل می‌کند، وی در گفت‌وگو با تسنیم به بررسی تحولات اخیر عراق و تظاهراتی که طی هفته‌های اخیر در بغداد و برخی استان‌های عراق پرداخت.
از اینکه فرصت‌تان را در اختیار ما قرار دادید، متشکریم. به عنوان اولین سوال از شما می‌خواهیم که به صورت خلاصه به بررسی ریشه‌های این اعتراضات بپردازید.
دانایی‌فر: در این زمینه دو عامل وجود دارد، یکی مطالبات بر حقی است که با انباشت مواجه شده و نیازهای رفاهی و اجتماعی مردم بخشی از این مطالبات است. مورد دوم فسادی است که در دولت وجود داشته است.دولت کنونی یک سال و چند ماه است که تشکیل شده است. البته برخی کاستی‌ها در برخی مدیران عراقی وجود دارد، اما بخش دیگر فسادی است که دامن‌گیر ساختار دولت است. من این فساد را هدیه و میراث نامیمون آمریکایی‌ها برای جامعه عراق می‌دانم. البته اینگونه نیست که در زمان صدام فساد نبوده باشد، اما به این صورت نبوده است. آقای پل برمر فرماندار نظامی آمریکا در عراق هنوز پرونده فساد سه و نیم میلیارد دلاری دارد و هنوز این پرونده مختومه نشده است خیلی از مدیران و مسئولان آمریکایی در استان‌های مختلف عراق پرونده‌هایی دارند که برخی‌ها از باز کردن آن نگران هستند و می‌ترسند.
چرا دولت تلاش جدی برای مبارزه با فساد انجام نداده است؟ مورد دوم ارتقاء خدمات دولتی است که تا کنون با وجود منابعی که دولت در اختیار دارد اقدامی در مسیر آن صورت نداده است؟
دانایی‌فر: البته این موضوع بیشتر مربوط به عراق است. وضعیت اقتصادی عراقی‌ها در حال حاضر قابل مقایسه با ایران نیست. آنها الان در حدود 4 میلیون بشکه در روز فروش نفت دارند و جمعیت آنها کمتر از ما است. احساس من این است که نباید این مشکل را فراموش کرد که تا دو سال قبل اولویت اصلی در عراق مبارزه با داعش بوده است. نباید فراموش کنیم که تا دو سال قبل اولویت در عراق زنده ماندن بود نه زندگی کردن.
ما زمانی یک جلسه مشاوره‌ای با معاون نخست‌وزیر در سال 1395 داشتیم. در آن زمان گفتم که اگر چشمتان را روی هم بگذارید، فضای کنونی عبور می‌کند و باید به فکر مسائل اقتصادی مردم باشید. اما باید بدانیم که آنها چنین وضعیتی را نیز شاهد بوده‌اند. البته این وضعیت برای ما قابل هضم نیست، چرا که ما نیز در دوران دفاع مقدس با چنین شرایطی مواجه بوده‌ایم و منابع ما در آن زمان بسیار ناچیز و محدود بود، ولی ما تلاش کردیم که اقتصادمان را دنبال کنیم.
یکی از بحث‌هایی که این روزها در جامعه عراق مطرح است، این است که در نظر کارشناسان داخلی عراق ساختار حکومت تاثیر بسزایی در این موضوعات فساد دارد. موضوع را از چند زاویه می‌توان بررسی کرد. یکی این که بارها شنیده‌اید که با نظام سهمیه‌بندی در این کشور مخالفت می‌شود. در این صورت یک حزب رای می‌آورد. در کشورهایی که انتخابات و احزاب هستند، هر حزبی که بیشترین رای را داشت، وظیفه تشکیل دولت را بر عهده دارد. این بدان معنا است که افراد حزب خود را روی کار می‌آورند. در کشورهای دیگر نیز اوضاع به همین صورت است. در ساختار دموکراتیک این یک سخن اشتباه نیست و نمی‌توان آن را رد کرد. لذا نمی توان تشکیل دولت را به دست حزبی سپرد که از اکثریت رای مردمی برخوردار نیست و به حزبی داد که رای حداقلی به دست آورده است. اساس این ساختار درست است. همین الان همین اتفاق در سرزمین‌های اشغالی نیز افتاده است. اما نکته مهم در این جا است که افراد مناسب بدون فساد و بدون خرید و فروش وزارتخانه‌ها روی کار بیایند. باید این اتفاق دنبال شود. آنجا است که اسم فساد بر آن تعلق می‌گیرد. منطقه کردستان عراق که حدود 17 درصد از عراق را شامل می‌شود طبیعی است که آنها در پارلمان به فردی که خودشان می‌خواهند رای می‌دهند. لذا این یک اشکال ساختاری است که در سیستم سهمیه بندی وجود دارد.
البته این سهمیه‌بندی ها بیشتر جنبه قومیت گرایی و مذهبی پیدا می‌کند و از موضوع سهمیه‌های سیاسی خارج می‌شود. نظر شما چیست؟
دانایی‌فر: شما نمی توانید واقعیت‌های کنونی عراق را نادیده بگیرید، ممکن است در عراق روزی حزب‌هایی روی کار بیایند که متشکل از عرب‌های شیعه و سنی، کردها، و ترکمن‌ها باشند، این چیز خوبی است، اما شرایط کنونی به این صورت نیست. کردها وارد حزب شیعیان نشده اند و اهل تسنن در ائتلاف های شیعه شرکت نکرده‌اند، شیعیان نیز در ائتلاف‌های مربوط به اهل تسنن و کردها نیستند. ممکن است شخصی مانند ایاد علاوی بخواهد چنین ائتلاف‌هایی برای خودش داشته باشد، اما چند درصد از جامعه عراق را شکل می‌دهد و چند درصد در رسیدن به هدف خود موفق بوده است. این واقعیت عراق است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
در میان معترضان عراقی لایه های مختلفی وجود دارد، شما به صورت کلی مجموع اهداف معترضان را چگونه می‌بینید؟
دانایی‌فر: من نمی‌دانم منظور شما از لایه‌های مختلف چیست، اما اگر منظور شما این است که رنگ‌های مختلفی در کنار هم قرار گرفته‌اند و صداهای واحدی با عناوین مختلف شنیده می شود، طبیعتاً هر کس به دنبال خواسته های خود است . اما من اعتقاد دارم مردمی که در اعتراضات شرکت می‌کنند، مردمی هستند که به دنبال مطالبات مشروع خود هستند، اما در کنار اینها کسانی نیز هستند که علاقه‌مند به موج سواری هستند و تلاش دارند مشکلات خود را از قبل این اعتراضات حل کنند و برخی امتدادهای خارجی نیز به شدت علاقه‌مندند از این فضای موجود حداکثر سوء استفاده را ببرند. به عنوان مثال سعودی‌ها آنقدر محکم وارد این کار شدند که دولت عراق مجبور شد الحدث و العربیه و تا حدودی الحره را مسدود کند، چون به نوعی از اعتراضات به نافرمانی مدنی تحریک می‌کنند و در شرایط کنونی نافرمانی مدنی به مصلحت عراق نیست. عراق در شرایط کنونی می تواند اعتراض داشته باشد دولت نیز باید این اعتراضات را به رسمیت بشناسد که این کار را نیز کرده است و مجموعه‌ای از اصلاحات را ارائه کرده که به این معنا است که این صداها را شنیده و به دنبال نوعی اصلاحات است.
البته فساد در عراق وجود دارد و با تغییر دولت‌ها نیز امکان حل آن نیست، بخشی از این فساد باید با تغییر ساختارها حل شود و بخشی دیگر باید با کارکرد اجتماعی حل و فصل شود.
به نظر شما بسته‌ای که آقای عادل عبدالمهدی برای ایجاد اصلاحات در عراق ارائه است، تا چه حدی می‌تواند عملیاتی باشد؟
دانایی‌فر: این سوالی است که معترضانی که الان در اعتراضات شرکت می‌کنند نیز آن را به صورت جدی مطرح می‌کنند. چیزی که وجود دارد این است که دولت به دنبال آن است که مطالبات و خواسته های مردم را محقق کند، اما در شرایط کنونی عراق به این راحتی‌ها امکان تحقق این مطالبات وجود نخواهد داشت.
در این صورت چه اتفاقی خواهد افتاد؟
دانایی‌فر: سوال اینجاست که آیا دورنما و افق روشنی برای حادثه بعدی وجود دارد یا نه؟ آیا این فشارها و درگیری‌ها و خواسته‌ها وضع را بدتر نمی‌کند؟ آیا کسی می‌تواند بگوید که با رفتن آقای عبدالمهدی و روی کار آمدن فرد دیگر این مشکلات حل می‌شود؟ آیا جنگ داخلی و هرج و مرج در عراق شکل نمی‌گیرد؟ ایجاد سوال در شرایط کنونی سخت‌تر از پاسخ دادن است، وقتی شما سوالی را مطرح می‌کنید که باید پاسخ مثبت یا منفی به آن داده شود، مستلزم آن این است که جنگ طولانی مدت زمان درگیری در عراق به وجود خواهد آمد یا نه؟ در عراق در حال حاضر تنها یک صدا وجود ندارد.
در اعتراضات نیز برخی شعارهای هنجارشکنانه مطرح می‌شود.
دانایی‌فر: همه صداها با شعارهای مختلف به معنای رویکرد تمام افکار عمومی عراق نیست. این صداهای ناهنجار و هنجار، همگی خواسته ملت عراق نیست. این شاید 20 درصد از یک جامعه است، حتما 40 درصد جامعه فعال وجود دارد و بقیه هم خاکستری هستند، که اگر اینها بیشتر جلو آمدند، آنها نیز وارد عمل خواهد شدند.
همانطور که گفتم شرایط عراق به حدی پیچیده است که مطرح کردن سوال سخت‌تر از پاسخ دادن به آن است، اما مسئله اصلی این است که بعدا چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا ممکن است در عراق جنگ داخلی شکل بگیرد؟ آیا قاطبه مردم عراق علیه این دولت هستند؟ نخیر اینطور نیست ، بخش قابل توجهی از جامعه عراق با حکومت همراه هستند. البته این به معنای رضایت از دولت نیست، بلکه با این مدل فعالیت سیاسی مخالف هستند. آنها معتقدند که باید به دولت فرصت داده شود و شرایط کنونی برای ناامنی و هرج و مرج مصلحت نیست. همانطور که درست بعد از جریان‌های اخیر حملات مکرر اسرائیل به مراکز حشد شعبی عراق انجام شد به طوری که آقای عادل عبدالمهدی احتیاط را کنار گذاشت و اعلام کرد که نتایج تحقیقات عراق نشان می‌دهد که اسرائیلی‌ها در این حملات نقش داشته اند. نخست‌وزیر عراق در همین رابطه به چین می‌رود و هیئت عالی رتبه ای را با خود همراه برده و قراردادهای بسیار بالایی را با آنها اعلام می‌کند. روسها نیز با هیئتی به عراق سفر کردند.
طبعاً غربی ها از این مواضع و رویکرد مقامات عراق ناراحت هستند. آنها دو سال اصرار کردند که آقای عادل عبدالمهدی مرز بوکمال را باز نکند، اما نخست وزیر عراق این مرز را باز کرد. آنها قطعا از این تحولات ناراضی هستند. عراق در اتحادیه عرب این بحث را مطرح کرده که سوریه به این اتحادیه باز گردد.
آنها در همین راستا تلاش می‌کنند رویه ملونانه‌ای را ایجاد کنند که در عراق و لبنان و اگر بتوانند در سوریه چنین پرونده هایی را درست کنند. مقام معظم رهبری فرمودند که آنها این تلاش ها را در ایران نیز دنبال کردند.
شما نقش جریان صدر در این اعتراضات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دانایی‌فر: از نظر من، این جریان مدت‌هاست هیچ چیز جدیدی از خود بروز نداده است. جریان صدر از سال 2008 تاکنون این رفتار را دنبال کرده‌است آنها وارد دولت و پارلمان می‌شوند و بعد از مدتی شروع به اعتراض می‌کنند. در حوادث اخیر وزیران آنها نقش دارند، آنها در موضوعات مختلف نیز مطالبات پولی دارند. آنها بعد از مدتی عقب‌نشینی می‌کنند. همین جریان بود که سه سال قبل وارد منطقه خضرا شده و پارلمان این کشور و دفتر نخست‌وزیری و خیلی از مراکز احزاب مختلف در سراسر عراق را به آتش کشید.
روزهای آینده سرنوشت ساز خواهد بود. اینکه آیا این اعتراضات در مسیر درست خود قرار می‌گیرد و توافق و انضباط خاصی بر اساس تفاهم بین گروه‌ها ایجاد می‌شود یا می‌تواند به سمت درگیری‌های طولانی مدت پیش برود.
البته تجربه من نشان می‌دهد که گروه‌های مختلف در عراق به نوعی تفاهم با یکدیگر دست پیدا می‌کنند. این تفاهم با قوه قهریه فرق می‌کند، به عنوان مثال اصلاحات خاصی در مدت زمانی مشخص در نظر گرفته می‌شود که بر اساس گفتگو میان گروه‌های عراقی شکل می‌گیرد. در غیر این صورت درگیری‌ها طولانی مدت خواهد شد.
گروه‌های موج سوار در عراق را در کدام گروه‌ها می‌دانید؟
دانایی‌فر: آمریکایی ها طی چند سال گذشته مجموعه‌های مدنی متعددی را درست کرده‌اند که به دنبال موج سواری در این اعتراضات هستند. حزب کمونیست و بعثی‌ها نیز در این موضوع سهیم هستند. البته حزب کمونیست به دنبال تقویت ساختار و موقعیت خود در عراق است. عمده حضور آنها در ناصریه و دیوانیه است که این روزها نیز اعتراضات این شهرها پررنگ تر از شهرهای دیگر دنبال می‌شود. این عده علاقه مند به استفاده از این اعتراضات هستند. آنها در گذشته از این فضا استفاده کرده و خود را به پارلمان رسانده‌اند، اما الان با وجودی که در دولت و پارلمان هستند، اما نقش معارض را بازی می‌کنند.
در بیرون عراق، واقعا اسرائیلی‌ها علاقه مند هستند که عراق آرامش نداشته باشد. آرامش عراق و همگرایی آن با جمهوری اسلامی ایران برای اسرائیلی‌ها یک خطر محسوب می‌شود. مقام معظم رهبری هم به مردم عراق و هم به مردم لبنان تذکر دادند که یک عده به دنبال تغییر ساختارهای ملی آنها هستند، لذا مردم این دو کشور باید مراقب باشند.