«دماوند» با یک سورپرایز برمی‌گردد +تصاویر
نصب موشک‌های عمودپرتاب به‌روی شناورهای نیروی دریایی ارتش یک پیشرفت قابل‌توجه در حوزه ساخت ناوشکن محسوب می‌شود که می‌تواند توانمندی رزمی شناورها در عرصه دریا را چندین برابر کند.
خبرگزاری تسنیم: امیر دریادار حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در حاشیه افتتاحیه مسابقات غواصی ارتش‌ها که به‌میزبانی نداجا در جزیره کیش برگزار می‌شود، در جمع خبرنگاران از طی شدن آخرین مراحل ساخت جدیدترین ناوشکن این نیرو در دریای خزر (ناوگان شمال) خبر داد؛ ناوشکن دماوند که قرار است جایگزین شناور قبلی با همین نام شود که در دی ماه سال ۹۶ در بندرانزلی دچار سانحه شد.
ناوشکن دماوند از سری شناورهای کلاس موج است که ساخت آن‌ها با ناوشکن جماران در ناوگان جنوب آغاز شد.
بعد از الحاق ناوشکن جماران در سال ۸۸، ساخت شناورهای بعدی نیز در دستورکار قرار گرفت که نسبت به نمونه‌های قبلی از ویژگی‌های جدید و پیشرفته‌تر برخوردار بودند.
حالا ناوشکن دماوند ۲ جدیدترین شناور از این کلاس است که فرایند ساخت آن در شمال کشور با سرعت خوبی به‌پیش می‌رود.
در روز‌های گذشته نیز ویدئویی از آزمایش شناوری این ناو در نزدیکی اسکله در فضای مجازی دست به دست شد که با تجزیه و تحلیل این تصاویر به‌نظر می‌رسد در ناو دماوند جدید، با تغییرات محسوسی در شکل روسازه روبه‌رو خواهیم بود که برخی از این تغییرات شبیه به الگو‌های ناو‌های پنهانکار راداری هستند.
همچنین روی دکل اصلی دماوند جدید، سازه‌ای مشابه با سازه مورد نیاز برای نصب رادار پیشرفته آرایه فازی چشم عقاب مشاهده می‌شود. این رادار جدیدترین دستاورد راداری متخصصان نیروی دریایی ارتش است که از چهار آنتن مجزا که در جهت‌های مختلف به‌صورت ثابت نصب می‌شوند تشکیل شده است. هر وجه این رادار (که هر وجه دارای ۱۰۰۰ المان است) توانایی ردگیری ۱۰۰ هدف و رهگیری همزمان ۳ هدف را دارد.
ناو جدید دماوند در حال تست شناوری در شمال کشور
دریادار خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش نیز در مصاحبه خود اعلام کرد که روی ناو دماوند، پرتابگر‌های عمودی موشک نصب خواهد شد که مؤید گمانه‌زنی فوق‌الذکر است.
البته بخش دیگری در ناو دماوند که برای نصب پرتابگر‌های عمودی مناسب است، قسمت جلوی محل نشست و برخاست بالگرد (در پاشنه) است. در واقع در اغلب شناورهای رزمی در دنیا همین دو محل برای نصب موشک‌های عمودپرتاب استفاده می‌شود.
در این ناو آمریکایی موشک‌های عمودپرتاب در سینه ناو نصب شده‌اند
گذشته از جانمایی این پرتابگرها، دستیابی به این توان، یعنی نصب موشک‌های عمودپرتاب به‌روی شناورها، یک پیشرفت قابل توجه در حوزه ساخت ناوشکن محسوب می‌شود که می‌تواند توانمندی رزمی شناورها در عرصه دریا را چندین برابر کند.
اگر می‌خواهید بدانید به‌کارگیری پرتابگر عمودی در ناو دماوند، چه قابلیت‌هایی به آن اضافه خواهد کرد، این گزارش را تا انتها بخوانید.
اساساً در روند ساخت یک شناور جنگی، پس از مشخص شدن رده وزنی، عامل محدود کننده در جهت تعیین میزان تجهیزات قابل نصب، فضای موجود در طبقات مختلف ناو و همچنین عرشه فوقانی آن است. این فضای در دسترس و انتخاب بهترین چیدمان برای تجهیزات، از آن جهت مهم است که حد قابلیت‌های رزمی دفاعی و تهاجمی شناور را محدود و تعیین می‌کند.
در گذشته پرتابگر موشک‌ها روی عرشه شناورها به‌صورت افقی نصب می‌شدند. این روش هرچند ساده‌تر بوده و نیاز به رعایت الزامات مختلف طراحی برای موشک و پرتابگر را برطرف می‌کرد، اما مساحت بالایی روی عرشه ناو را درگیر می‌کرد، در نتیجه طراحان به‌فکر توسعه روش پرتاب عمودی برای موشک‌ها افتادند.
به چهار پرتابگر موشک کروز نور به‌روی پاشنه ناو الوند و میزان جایی که اشغال کردند، دقت کنید
به‌صورت سنتی، این پرتابگر‌های عمودی برای موشک‌های پدافند هوایی و موشک‌های کروز ضداهداف زمینی استفاده شده‌اند و موشک‌های ضدکشتی عمدتاً همچنان از روی پرتابگر‌های زاویه‌دار نصب‌شده به‌صورت افقی شلیک می‌شوند.
در طراحی‌های جدید، علاوه بر موشک‌های ضدکشتی، موشک‌های راهکُنشی (تاکتیکی) جدید با برد کوتاه ــ مانند نمونه دریاپایه موشک هلفایر ــ نیز به‌صورت عمودی نصب و پرتاب می‌شوند تا تعداد بیشتری موشک در دسترس باشد.
شلیک عمودی موشک هلفایر
شلیک موشک کروز از ناوچه‌های رده بویان روسیه
با توجه به اینکه مساحت مقطع یک موشک و به‌تبع آن، مساحت مقطع پرتابگر نسبت به طول آن بسیار کمتر است، پرتابگر‌های عمودی، مساحت کمتری از عرشه ناو را اشغال کرده و در نتیجه در یک فضای مساوی، تعداد بسیار بیشتری موشک را می‌توان جای داد.
البته این پرتابگرها به‌عوض، فضای بیشتری را در طبقات زیرین عرشه اشغال می‌کنند؛ مسئله‌ای که با کمی تغییر در طراحی طبقات پائینی خصوصاً از ابتدای طراحی، به‌راحتی قابل برطرف شدن است.
به‌عنوان مثال، در عرشه ناوی با عرض مشابه دماوند یعنی ۱۰ متر، دو پرتابگر دوتایی موشک کروز دریایی با طول حدود ۷ تا ۸ متر به‌صورت زاویه‌دار نصب شده که تقریباً تمام عرض عرشه را اشغال کرده‌اند، این درحالیست که مقطع این پرتابگرها در حدود ۴۰ تا ۴۵ سانتی‌متر و به‌صورت تقریباً مربع است، به‌عنوان مثالی از میزان تفاوت تعداد موشک قابل جای‌دهی در ناو، به‌صورت تئوری و بدون در نظر گرفتن هیچ عامل محدود کننده دیگری، با فرض مساحت اشغال‌شده ۷ متر در ۵۰ سانتی‌متر توسط هر پرتابگر افقی یا مایل پرتاب، در همان مساحتی که ۴ موشک نصب شده است، می‌توان ۵۶ پرتابگر عمودی با مقطع ۵۰ * ۵۰ سانتی‌متر نصب کرد.
جای‌گذاری موشک عمودپرتاب در ناو رزمی چینی
مقایسه اشغال فضا برای موشک‌های مایل‌پرتاب و عمودپرتاب جالب توجه است. سمت چپ ۸ فروند موشک کروز مایل‌پرتاب نصب شده و کنار آن ۶۴ پرتابگر موشک عمودپرتاب دیده می‌شود.
از دیگر مزیت‌های پرتاب موشک‌ها به‌صورت عمودی، این است که با توجه به قرارگیری مرکز جرم مجموعه موشک‌ها نزدیک به مرکز ثقل کلی شناور، پایداری ناو راحت‌تر تأمین می‌شود حال آنکه در صورت نصب تعداد زیادی موشک روی عرشه فوقانی، حفظ پایداری ناو پیرامون محور افقی در دریای مواج، به یک چالش طراحی بسیار مهم تبدیل می‌شود، در واقع با هرچه پایین‌تر رفتن موشک‌ها در داخل بدنه ناو، به افزایش حاشیه پایداری ذاتی شناور کمک می‌شود. این امر برای موشک‌های کروز و پدافند هوایی که بدون پرتابگر، جرم‌هایی از ۷۰۰ تا بیش از ۱۰۰۰ کیلوگرم دارند بسیار محسوس است.
قابلیت مهم دیگری که با روش پرتاب عمودی حاصل می‌شود، امکان شلیک موشک به هر جهت لازم است، در واقع پرتابگر‌های زاویه‌دار نصب‌شده به‌صورت افقی، یا دارای زاویه ثابت هستند مانند پرتابگر موشک‌های کروز ضدکشتی یا باید برای چرخش به‌سمت و راستای هدف، زمان صرف کنند. این امر سرعت واکنش را خصوصاً نسبت به اهداف هوایی کاهش می‌دهد و از آن مهمتر در صورت نیاز به شلیک به‌سمت چند هدف با فاصله زیاد از هم، پرتابگر مجدداً باید برای شلیک به‌سمت هدف بعدی زمان صرف کند یا موشک با صرف انرژی جنبشی خود، به‌سمت هدف تغییر مسیر دهد که سبب کاهش برد مؤثر آن می‌شود.
نمونه‌ای از شلیک موشک پدافند هوایی استاندارد از روی ناو آمریکایی
پرتاب عمودی این امکان را ایجاد می‌کند که موشک‌ها پس از شلیک به‌سمت هدف تغییر جهت داده و در نتیجه امکان شلیک‌های پیاپی به‌سمت اهدافی با فواصل و زوایای کاملاً دور از هم فراهم شود. البته برای پرتاب موشک‌ها به‌صورت عمودی هم نیاز به در نظر گرفتن تمهیداتی روی موشک و پرتابگر آن است.
شیوه پرتاب عمودی موشک به دو روش پرتاب سرد و گرم تقسیم می‌شود. در روش پرتاب سرد، مشابه سامانه اس‌ــ۳۰۰ و تور‌ــ‌ام‌ــ۱، گاز فشرده‌ای از داخل پرتابگر، موشک را تا ارتفاع مشخصی به‌صورت عمودی پرتاب کرده و سپس موتور اصلی موشک روشن می‌شود.
در این روش، عمر نهایی پرتابگر بیشتر شده و می‌توان به‌دفعات از آن استفاده کرد، اما وزن و حجم ناشی از سامانه پرتاب سرد برای هر محفظه پرتاب، به کل سامانه اضافه می‌شود ضمن اینکه تأمین قابلیت اطمینان کافی برای سامانه پرتاب سرد نیز به دشواری در مراحل طراحی و توسعه می‌افزاید.
در روش پرتاب گرم، موشک با موتور راکتی خود از داخل محفظه با سیلو خارج می‌شود و در نتیجه نیاز به هیچ سامانه اضافی نیست، اما به‌دلیل وارد شدن تنش‌های مکانیکی و حرارتی ناشی از روشن شدن موتور راکتی در داخل محفظه، یا باید پذیرفت که پرتابگرها یک‌بارمصرف باشند و یا هزینه بالاتری برای ساخت پرتابگر با عمر چندین پرتاب صرف کرد.
از سوی دیگر به‌دلیل تأمین انرژی مورد نیاز برای حرکت عمودی موشک از پیشران خود موشک، از برد نهایی آن کاسته می‌شود. برای رفع این مشکل، برخی موشک‌های عمودپرتاب به‌صورت دومرحله‌ای ساخته می‌شوند تا دستیابی به برد مطلوب، ممکن شود.
موشک عمودپرتاب باید به‌روشی به‌سمت هدف تغییر جهت دهد. با توجه به اینکه در نقطه اوج حرکت عمودی، موشک فاقد سرعت است، امکان تغییر مسیر با بالک‌های آیرودینامیکی ممکن نیست، در نتیجه دو راه پیشِ‌روی قرار می‌گیرد: اول آنکه با استفاده از سامانه تغییر بردار رانش نصب‌شده در نازل (خروجی موتور) کار تغییر مسیر صورت می‌گیرد (مانند سامانه اس‌ــ۳۰۰). در این زمینه کشورمان دارای تجربه بسیار زیادی است، زیرا موشک‌های بالستیک خانواده شهاب و نیز موشک‌های سجیل با استفاده از همین روش، هدایت می‌شوند.
سامانه کنترل بردار رانش نصب‌شده در خروجی نازل برای موشک‌های خانواده اس‌ــ۳۰۰ و اس‌ــ۴۰۰
یا با استفاده از موتور‌های راکتی کوچک نصب‌شده در بدنه موشک و عمدتاً نزدیک به دماغه، تغییر جهت لازم به‌سمت هدف ایجاد شود. هر یک از این دو روش نیز مزایا و معایب خاص خود را دارد که بسته به سایر پارامتر‌های طراحی موشک و خصوصاً مأموریت آن بررسی و انتخاب می‌شود. در این زمینه نیز در عرصه موشکی و فضایی در ایران، تجربیاتی وجود دارد.
تغییر جهت در موشک تور‌ــ‌ام‌ــ۲ (مشابه تور-ام-۱) با راکت‌های کوچک در نزدیکی دماغه
با این تفاسیر، همان‌طور که پیشتر نیز گفته شد، خبر به‌کارگیری موشک‌های عمودپرتاب روی ناو‌های ایرانی ــ که نیاز بسیار مهمی نیز در جهت توسعه قابلیت‌های رزمی شناورهای نیروی دریایی ارتش است ــ به‌معنی اجرای پروژه‌هایی هم در جهت طراحی موشک متناسب با این روش پرتاب و هم طراحی و توسعه پرتابگر خاص آن است.
اینکه چه‌نوع موشک‌هایی برای این منظور در ناو دماوند در نظر گرفته می‌شود، خود بحث دیگری است. نیازمندی فوری و غیرقابل تأخیر ناو‌های جنگی ایران چه انواع رزمی و چه پشتیبانی به رده‌های مختلف پدافند هوایی موشکی، از دیرباز روشن و مشخص بوده است.
حتی در رده موشک‌های دوش‌پرتاب برای انهدام اهداف کوچک مانند ریزپرنده‌ها، بالگرد‌ها و موشک‌های کروز مادون صوت هم توسعه پرتابگر‌های با تعداد بالای موشک مورد نیاز است. اما پرتابگر عمودی در صورت اختصاص به موشک‌های پدافند هوایی، برای موشک‌های کوتاه‌برد که از نمونه‌های مشابه خارجی آن می‌توان به تور‌ــ‌ام‌ــ ۱ روسی اشاره کرد یا موشک‌های با برد متوسط و بالا مانند سامانه موشکی استاندارد آمریکا در نظر گرفته می‌شود.
شلیک موشک عمودپرتاب استاندارد از روی ناو آمریکایی
موشک‌های عمودپرتاب زمین‌پایه در رده پدافند هوایی در ایران پیشتر توسعه یافته است. سامانه باور‌ــ۳۷۳ به‌عنوان اولین سامانه بومی دوربرد و راهبردی، از پرتابگر‌های عمودی برای شلیک موشک‌های صیاد‌ــ۴ استفاده می‌کند، اما موشک‌های پدافند هوایی مایل‌پرتاب را که پتانسیل تبدیل به نمونه عمودپرتاب دریاپایه را دارند می‌توان صیاد-۲ و ۳ و موشک‌های طائر ۲ دانست.
این موشک‌ها طول کمتری نسبت به صیاد‌ــ۴ داشته و راحت‌تر در داخل بدنه ناوی مثل دماوند جای می‌گیرند. در صورت صحت گمانه پدافند هوایی بودن پرتابگر‌های عمودی ناو دماوند و در نظر گرفتن عرض دست‌کم ۱۰ متری این ناو، می‌توان به‌کارگیری ۸ تا ۱۲ فروند موشک را در کمترین حالت گمانه‌زنی کرد.
با توجه به سابقه درخشان کشورمان در حوزه پدافند هوایی به‌ویژه در سال‌های اخیر و طراحی و ساخت چند سامانه پدافندی بومی و کارآمد ــ نظیر سامانه موشکی سوم خرداد که چندی قبل توانست هواپیمای بدون سرنشین پیشرفته آمریکایی را مورد اصابت قرار دهد ــ می‌توان امیدوار بود که به‌زودی با تجهیز شناورهای نیروی دریایی به سامانه دفاع هوایی موشکی، یکی از بزرگترین نیاز‌های این بخش نیز برطرف شود.
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، به‌دلایلی، به‌کارگیری موشک ضدکشتی به‌صورت عمودپرتاب چندان مرسوم نبوده و تاکنون تنها نمونه‌های معدودی موشک ضدکشتی به‌صورت عمودپرتاب توسعه یافته است، اما با توجه به برد بالای موشک‌هایی مانند قدیر با برد ۳۰۰ کیلومتر و نمونه برد دوبرابری آن که چند سال پیش توسط وزیر دفاع سابق، سردار دهقان وعده داده شد، احتمال به‌کارگیری این نوع موشک به‌صورت عمودپرتاب نیز ممکن است. البته در این حالت نیاز به بازطراحی موشک‌های کروز ضدکشتی ایرانی وجود دارد. موشک‌های کروز دریایی جدید متعددی هم در دنیا با الزام شیوه پرتاب‌عمودی طراحی شده‌اند.
نمونه‌ای از موشک کروز عمودپرتاب فرانسوی
یک گمانه دیگر که البته با احتمال بسیار کم می‌توان آن را مطرح کرد ــ خصوصاً در مورد شناورهای جنگی مستقر در ناوگان شمال ــ امکان به‌کارگیری موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی در پرتابگر‌های عمودی است.
این نوع موشک‌ها به‌دلیل طول نسبتاً زیاد حدود ۷ متری (با احتساب موتور شتاب‌دهنده اولیه) فضای زیادی اشغال می‌کنند. هم در نمونه‌های آمریکایی و هم نمونه‌های جدید روسی، این موشک‌ها در پرتابگر‌های عمودی در ناو‌های جنگی مستقر شده‌اند. هرچند با توجه به چینش مسائل دفاعی در شمال کشور، لزوم مستقر شدن کروز‌های زمینی برد بلند در ناو‌های جنگی اولویت پایینی دارد، اما برای ناو‌های جنگی در ناوگان جنوب که به مأموریت‌های راهبردی در آب‌های دور فرستاده می‌شوند، تجهیز به موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی خصوصاً نمونه‌های دوربرد سبب جهش ارزش راهبردی آن‌ها در چهارچوب کلی سیاست‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران می‌شود.
در واقع ناو جنگی که علاوه بر تجهیزات سنتی خود شامل توپخانه، موشک ضدکشتی و اژدر، به موشک‌های پدافند هوایی برای دفاع از خود، موشک‌های برد بلند پدافند هوایی برای ایجاد منطقه خطر با مساحت بزرگ برای هواگرد‌های دشمن و نیز موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی برخوردار باشد به یک مؤلفه نظامی با قابلیت اعمال سیاست‌های مدنظر کشور دارنده ناو تبدیل می‌شود؛ امری که در صورت تحقق در ناوگان نیروی دریایی راهبردی ارتش، بخش بزرگی از راه رسیدن به نیروی دریایی در تراز جمهوری اسلامی ایران را طی خواهد کرد.