آیا دور دوم انقلاب‌های منطقه‌ای در پیش است؟ / حواشی مرگ رئیس جمهور سابق مصر
اعلام ناگهانی خبر فوت محمد مرسی رئیس جمهور سابق مصر موجی را در جهان اسلام ایجاد کرد که می‌تواند یکی از ظرفیت‌های بالقوه برای شروع دور دوم بهار عربی باشد.
پایگاه خبری فردا: بعد از اعلام خبر فوت محمد مرسی، بیش از صد هزار نفر در کشورهای مختلف برای گرامیداشت وی نماز تدفین را به صورت غیابی اقامه کردند. در حالی که مرسی شبانه و بدون اعلام قبلی در گوشه‌ای از قاهره دفن شد؛ هواداران وی در کشورهای مختلف با برپایی مراسمات بزرگ تدفین نمادین و برپایی نماز جماعت غیابی، اعتراض خود را به حکومت قاهره نشان دادند. پایگاه خبری تحلیلی فردا در گزارش کوتاهی به برپایی نماز جماعت‌های غیابی در کشورهای مختلف می‌پردازد. 1. درخواست فرزند مرسی برای اقامه نماز دفن غیابی احمد فرزند محمد مرسی در صفح شخصی خود در فیس بوک از هواداران پدر خود خواست تا در نماز تدفین بخوانند. او در این مورد نوشت: «لطفا برای پدر دوست داشتنی ما نماز تدفین بخوانید؛ حتی اگر شرایط مهیا نبود در خانه‌تان همراه با خانواده به این کار مبادرت ورزید. حسبنا الله و نعم الوکیل» 2. برپایی نماز جماعت غیابی برای گرامیداشت یاد مرسی همزمان با درخواست وی، کشورهای مختلف شاهد برپایی مراسم‌های بزرگ تدفین و نماز غیابی برای وی بود که در ادامه به مهم‌ترین نمونه‌های آن اشاره می‌شود. فلسطین در فلسطین، مراسم‌های گرامیداشت یاد وی در مسجد الاقصی و در نوار غزه برگزار شد. هم‌چنین هواداران وی تلاش کردند در کرانه باختری نیز خیمه‌های عزا یا اماکنی را برای گرامیداشت یاد وی و برپایی نماز جماعت غیابی تدارک ببینند؛ اما نظامیان رژیم صهیونیستی مانع شدند. علاوه بر رژیم صهیونیستی، پایگاه خبری «معا» نزدیک به دولت خودگردان نیز در گزارش کوتاهی پیرامون این موضوع نوشت: «با توجه به وضعیت خاص منطقه و فلسطین و ضرورت تقویت وحدت نظر و یکپارچگی ملت فلسطین، دولت تصمیم گرفت با برپایی هر گونه مراسم یادبودی برای رئیس جمهور سابق مصر مخالفت کند. در همین رابطه برپایی هر گونه مراسمی در کرانه باختری ممنوع می‌باشد.» علیرغم مخالفت دولت خودگردان، مراسم اقامه نماز تدفین غیابی برای محمد مرسی در مسجد الاقصی برگزار گردید. در این مراسم، ده‌ها هزار فلسطینی حضور یافته و یاد رئیس جمهور سابق مصر را گرامی داشتند. علاوه بر مسجد الاقصی، نواز غزه نیز شاهد برپایی مراسم‌های متعدد گرامیداشت و برپایی نماز جماعت غیابی برای مرسی بود. پایگاه خبری «سند» نزدیک به حماس در گزارش خود پیرامون این موضوع نوشت: «روز دوشنبه ده‌ها مسجد در نوار غزه میزبان نمازگزارانی بود که برای گرامیداشت یاد مرسی جمع شده بودند. برخلاف بیت المقدس که کانون تجمع ده‌ها هزار نفر بود، در نوار غزه مراسم‌های متعددی برگزار شد و در نتیجه جمعیت زیادی در یک نقطه تجمیع نشدند.»
ترکیه در ترکیه سازمان اوقاف و شئون دینی خواستار برپایی نماز تدفین غیابی برای مرسی شد. در همین راستا ده‌ها هزار ترک و عرب روز سه‌شنبه در مسجد سلطان فاتح و مساجد دیگر استانبول گرد هم آمده و یاد مرسی را گرامی داشتند. علاوه بر استانبول، شهرهای دیگر نیز شاهد برپایی نماز جماعت غیابی برای مرسی بود که در میان آن‌ها می‌توان به نماز ده‌ها هزار نفری در شهر کردنشین دیاربکر اشاره کرد. در آنکارا نیز مسجد «حاجی یبرم» شاهد حضور هزاران نمازگزار بود و از میان شخصیت‌های دولتی می‌توان « علی ارباش» رئیس سازمان امور دینی، «مصطفی شنطوب» رئیس پارلمان، «عبد الحمید گل» وزیر دادگستری و «ابراهیم قالن» سخنگوی دولت را ذکر کرد. شنطوب بعد از نماز طی سخنان کوتاهی گفت: «خداوند مرسی را مصداق عبارت مشهور عاش سعیدا و مات سعیدا قرار داد!»
مراسم مسجد سلطان فاتح بعد از اقامه نماز عصر برگزار گردید و رجب طیب اردوغان نیز در آن حضور داشت. او در صفحه شخصی خود در توییتر نوشته بود: «دیروز خبر وفات محمد مرسی را شنیدم. امروز برای اقامه نماز غیابی در مسجد سلطان فاتح شهر استانبول حاضر خواهم شد.» اردوغان در حاشیه مراسم در مسجد سلطان فاتح، مرسی را «شهید» خواند و گفت نمی‌تواند به اخباری که مرگ وی را طبیعی می‌دانند اعتماد کند! نکته قابل توجه این است که در ترکیه علاوه بر مقامات دولتی و حزب اردوغان، چهره‌های معارض و رقیب نیز در بیانیه‌هایی یاد مرسی را گرامی داشتند. در این راستا می‌توان رئیس حزب جمهوری خلق (بزرگ‌ترین حزب معارض)، رئیس حزب سعادت و عبدالله گل رئیس جمهور سابق و رقیب (بالقوه) امروز اردوغان را نام برد که در بیانیه‌های جداگانه یاد مرسی را گرامی داشتند.
قطر در قطر نیز ده‌ها هزار نفر در مراسم اقامه نماز جماعت غیابی محمد مرسی حضور یافتند. بزرگ‌ترین مراسم در مسجد محمد بن عبدالوهاب در دوحه برگزار گردید. این مسجد با بنایی به وسعت بیش از ۲۵۰۰ متر مربع، بزرگ‌ترین مسجد کل قطر بوده و ظرفیت بخش اصلی (مسقف) آن حدود ۱۱هزار نفر می‌باشد. در صورتی که جمعیت به حیاط مسجد برسد، ظرفیت اقامه نماز در آن به بیش از ۳۰هزار نفر می‌رسد. مراسم نماز غیابی برای محمد مرسی سه‌شنبه‌شب پس از نماز عشا در مسجد محمد بن عبد الوهاب برگزار گردید و جمعیت در آن به قدری زیاد بود که صفوف جماعت به حیاط و مناطق اطراف نیز رسید. به این ترتیب می‌توان گفت ده‌ها هزار نفر در این مراسم حضور داشتند.
سودان سودان که روزهای ملتهبی را پشت سر می‌گذارد، یکی از کشورهایی بود که ده‌ها هزار نفر در نماز جماعت‌های گرامیداشت محمد مرسی حضور یافتند. بزرگ‌ترین مراسم در مسجد «السیده سنوهوری» به دعوت «حزب المؤتمر» به رهبری «ابراهیم السنوسی» برگزار گردید. السنوسی در سخنان خود بعد از پایان نماز گفت: «مرسی شهید شد و همواره به عنوان یکی از رموز یا اسطوره‌های دموکراسی در خاطر فرزندان این منطقه زنده خواهد ماند. لعنت خداوند بر قاتلان او باد! کسانی که تصور می‌گردند با قتل مرسی پرونده وی را می‌بندند، جایگاه و قدرت اثرگذاری شهادت را نمی‌دانند! قلب‌های ما با شهادت مرسی زنده می‌شود.» لازم به ذکر است که علاوه بر حزب مؤتمر، برخی احزاب اسلامی و چهره‌های افراطی مانند «محمد علی الجزولی» نیز مراسم گرامیداشت برای مرسی برگزار کردند.
تونس در تونس مراسم سراسری برگزار نشد؛ اما صدها نفر از هواداران مرسی در میدان و خیابان‌های منتهی به میدان القصبه تجمع و نماز جماعت نمادین برای وی برگزار کردند. با انتشار خبر فوت ناگهانی محمد مرسی، هواداران تونسی وی در شبکه‌های اجتماعی وعده دادند تا در میدان القصبه نزدیک به دار الحکومه تونس تجمع کرده و یاد رئیس جمهور سابق مصر را گرامی بدارند.
در پی این اقدام، دولت تونس با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد هیچ مجوزی برای تجمع در میدان القصبه صادر نشده و اجازه تجمع نخواهد داد! با این حال صدها تن از هواداران مرسی روز سه شنبه در حاشیه این میدان گردآمده و نماد میدان رابعه علویه را با دست‌های خود نشان دادند. در مقابل نیروهای امنیتی فورا وارد عمل شده تا جمعیت را پراکنده سازند. با پراکنده شدن این جمعیت، نمازهای تدفین در خیابان‌های اطراف میدان به صورت کوتاه برگزار گردید. اردن در اردن حزب جبهه العمل الاسلامی شاخه اخوان المسلمین از مردم دعوت کرد تا در مراسم اقامه نماز جماعت غیابی برای مرسی حضور یابند. این مراسم ابتدا قرار بود در برابر سفارت مصر در امان برگزار گردد؛ اما در پی مخالفت دولت به دفتر این حزب منتقل گردید. پاکستان پاکستان در کنار ترکیه و قطر از جمله کشورهایی بود که ده‌ها هزار نفر برای اقامه نماز در آن گرد هم آمدند. مراسم قامه نماز جماعت در پاکستان به دعوت «جماعت اسلامی» از گروه‌های افراطی این کشور برگزار گردید. شهرهای اسلام آباد، کراچی، لاهور، پيشاور، كويته، مولتان، فيصل أباد، حيدر أباد، بهاولپور (پنجاب)، گوجرانوالا، مردان، سوات و... شاهد مراسم‌های مختلف برای مرسی بود. سراج الحق رهبر حزب جماعت اسلامی در مراسم یادبود مرسی در شهر پیشاور گفت: «مرسی شهید شد و نام نیک وی در تاریخ جاودانه می‌ماند.» سوریه در سوریه، مرسی صرفا در میان معارضین سوری محبوبیت دارد؛ به طوری که اگر شما در مناطق تحت سیطره نظام قانونی این کشور خود را طرفدار مرسی معرفی کنید، به اتهام همکاری یا حمایت از گروه‌های تروریستی بازداشت می‌شوید! معارضین سوری در استان‌های حلب (منطقه درع الفرات) و ادلب نماز جماعت غیابی برای مرسی برگزار کردند. بزرگ‌ترین مراسم‌ها در اردوگاه عایشه در شهر ادلب و در مسجد ابوبکر در شهر عفرین برگزار گردید. لبنان در لبنان مراسم واحد و بزرگی برگزار نشد؛ اما حزب جماعت اسلامی (شاخه اخوان المسلمین در لبنان) از هواداران مرسی دعوت کرد تا بعد از نماز جمعه آینده در سراسر کشور نماز غیابی برای مرسی اقامه شود. آمریکا در آمریکا نیز چند مراسم توسط هواداران اخوان مسلمین برگزار گردید. در شهر مریلند جمعیت به صد نفر می‌رسید. در شهر برگن از ایالت نیوجرسی نیز جمعیت به حدود صد نفر می‌رسید. علاوه بر این دو شهر، ده‌ها نفر در شهرهای واشنگتن، نیویورک و شیکاگو به دعوت گروه‌های وابسته به اخوان در مراسم گرامیداشت مرسی حضور یافتند. آلمان در آلمان، صدها نفر در میدان باریسر در برابر دروازه برندبورگ در شهر برلین نماز جماعت غیابی برای مرسی برگزار کردند. این مراسم توسط «اتحادیه دموکراتیک مصر و آلمان» (الاتحاد الألمانيا المصري للديمقراطية) اداره شد و نمازگزاران پرچم‌های مصر، آلمان و سوریه (معارضین) را در کنار نمادهای میدان رابعه علویه در دست داشتند. علاوه بر برلین، مراسم‌های پراکنده‌ای نیز در شهرهای فرانکفورت، هامبورگ، دورتمند و هانوفر برگزار شد. کانادا در کانادا یک مراسم بزرگ برای اقامه نماز جماعت غیابی در شهر میسی ساگا برگزار شد و صدها نفر در آن حضور یافتند. بلژیک در بلژیک صدها نفر در مساجد وابسته به سازمان وقف دیانت ترکیه حضور یافتند و یاد مرسی را گرامی داشتند.
3. مرسی؛ نماد بهار عربی اول و دوم؟ محمد مرسی را به عنوان نخستین و فراتر از آن تنها رئیس جمهور تاریخ دیرین مصر می‌خوانند که در فرآیند انتخابات آزاد و دموکراتیک به قدرت رسید. پیروزی او در انتخابات مصر را یکی از نمادهای بهار عربی می‌خوانند؛ زیرا مصر از گذشته دور یکی از قطب‌های فرهنگی و تمدنی جهان عرب و جهان اسلام محسوب می‌شد و در خلال بهار عربی یا بیداری اسلامی ملت مصر موفق شدند یک نظام تک‌حزبی دیکتاتوری را سرنگون ساخته و از طریق انتخابات دموکراتیک یک حافظ قرآن و شخصیت مدعی اسلامگرایی را به قدرت برسانند.
سرنگونی مرسی از طریق کودتا نیز یکی از نمادهای «الثورات المضادة» یا خزان عربی می‌خوانند. کشورهای اصلی پشتیبان السیسی برای کودتای نظامی علیه مرسی، دقیقا همان کشورهای کارگردان خزان عربی هستند که صراحتا دموکراسی را به زیان ملت‌های عرب عنوان می‌کنند.
به این ترتیب، امروزه مرسی یکی از معیارهای مهم در ایجاد تمایز میان بهار عربی و خزان عربی محسوب می‌شود. در روزهایی که بحث موج دوم بهار عربی از طریق کشورهایی مانند «سودان» و «الجزایر» بسیار داغ است، به نظر می‌رسد اخبار مربوط به واکنش‌های پس از فوت مرسی می‌تواند پیش‌زمینه یا ظرفیت بالقوه برای شیوع گسترده و جدی موج دوم بهار عربی را نشان دهد.