روایتی کوتاه اما تکان دهنده از سقوط یک امپراتوری / سقوط اصفهان به روایت کروسینسکی
دامن زدن به تنش های درونی کشور از آن نوع ماشین هایی بود که به حرکت درآوردن آن به دست هایی ماهر نیاز داشت و همان طور که تا زمانی که فنرهای آن به خوبی نگهداری شده باشد خوب کار خواهد کرد در صورتی که بر اثر بی توجهی و بی مبالاتی کسانی که اداره آن را به دست دارند نظم آن ها بر هم بخورد نابسامانی هایی از آن تولید خواهد شد.
پایگاه خبری فردا مسعود شایگان: «هرگز تسخیر کشوری بزرگ به بهایی ارزان تر از این انجام نشد» این جمله کتاب مفصل تاریخ واپسین انقلاب را می توان بن مایه بازنویسی مهم سید جواد طباطبایی از این کتاب دانست که در قالب کتاب کم حجم سقوط اصفهان به روایت کروسینسکی منتشر شده است.
کتاب ۹۰ صفحه ای سقوط اصفهان در واقع روایتی موجز از یک واقعه بسیار مهم در تاریخ ایران است که به دلیل ضعف مفرط تاریخ نگاری ایرانی و یا حکومتی شدن بیش از اندازه روایت تاریخ نگاران بر اهمیت آن افزوده می شود. دو راهب مسیحی با نام های پدر کروسینسکی و پدر دوسرسو در این میان توانسته اند مهم ترین عوامل و شرایط منتهی به سقوط یکی از سه قدرت آن روز جهان یعنی سلسله صفوی را بیان کنند و به دلیل نزدیکی کروسینسکی به دربار ایران و نیز اقامت چند ساله او در کشور نقاط کلیدی این سقوط به خوبی نمایان شده است.
تاریخ واپسین انقلاب کتابی دو جلدی است که هنوز هم در ایران منتشر نشده است و دوسرسو آن را بر پایه روایت کروسینسکی نوشته است.
کروسیسنسکی که گزارش خود را به سرپرست یسوعیان در فرانسه ارسال کرده است، یکی از مهم ترین دلایل سقوط صفویه را اشتباه آنان در ترجیح شاه سلطان حسین بر میرزا عباس برای پادشاهی می داند چرا که سلطان حسین فاقد ویژگی های مهمی از جمله قاطعیت در اداره کشور است که گرچه به مردم و حکومت آسیب رساند اما در کوتاه مدت منافع دربار را بیش تر تامین می کرد. او می نویسد: «انسان ترین و مهربان ترین و در عین حال سست عنصر ترین شاهی بود که تا آن زمان در ایران به سلطنت رسیده بود. خوبی و مهربانی بیش از حد و به دور از هوش و فضیلت های لازم برای پادشاه به ضعفی تبدیل می شود که بیش تر مایه تحقیر اوست تا دوست داشتن.» یا در جای دیگر در مورد صفات سلطان حسین در مجازات بدکاران می نویسد: «او مردی خوب و انسان بود اما این خوبی که کسی را به سزای اعمالش نمی رساند به همه چیز آسیب می رساند. سود این نوع خوبی بیش تر نصیب بدکاران می شود که به مجازات اعمال خود نمی رسند. او در حق کسی بدی روا نمی داشت و بدین سان در حق همه بدی می کرد» از جمله نکاتی که به نظر کروسینسکی در زوال حکومت صفوی در دوران سلطان حسین نقشی جدی داشت پررنگ شدن نقش خواجه سرایانی بود که پیش از این اگر چه از مواهب زیادی برخوردار بودند اما نمی توانستند در عزل و نصب ها دخالت کنند. همین ها بودند که معیار اعطای پست را به پول و نه آموزش و کاردانی تغییر دادند و همین مساله موجب شد آموزش و مهارت به سکه ای بی ارزش تبدیل شود و در ازای آن هر آن کس که بیش تر خرج کند مقام بالاتری را کسب می کرد. کروسینسکی در ادامه توضیح رویکرد نادرست سلطان حسین در برابر خواص حکومتی به این نکته جالب اشاره می کند که او برخلاف شاه عباس که برای خواص اعدام و برای عوام مجازات مالی در نظر گرفته بود تا خواص از ترس جانشان و عوام از ترس مال اندکشان خطا نکنند مجازات حکومتیان را به مجازات مالی تغییر داد که همین مساله باعث شد ترس از مجازات فروبریزد چرا که خواص آن قدر پول داشتند که پس از دادن مجازاتشان بتوانند دوباره زندگی کنند و آن مجازات مالی را نیز جبران کنند. یکی دیگر از مسائلی که باعث شد سقوط سلطان حسین زودتر اتفاق بیفتد برخورد بسیار بد او با اقلیت های مذهبی از یک سو و رویه اختلاف افکنی میان قوم های مختلف از سوی دیگر بود. او برای این که اتحاد میان اقوام از بین رفته و حکومتش از این چهت به خطر نیفتد میان آن ها اختلاف می افکند و همین مساله باعث شد در روز نیاز اتحادی برای دفاع از وطن وجود نداشته باشد: « دامن زدن به تنش های درونی کشور از آن نوع ماشین هایی بود که به حرکت درآوردن آن به دست هایی ماهر نیاز داشت و همان طور که تا زمانی که فنرهای آن به خوبی نگهداری شده باشد خوب کار خواهد کرد در صورتی که بر اثر بی توجهی و بی مبالاتی کسانی که اداره آن را به دست دارند نظم آن ها بر هم بخورد نابسامانی هایی از آن تولید خواهد شد. »
روایت کروسینسکی از دربار و مردم ایران روایت موجز اما با هزاران نکته است. این که چگونه ترجیح نفع شخصی، نابسامانی های اقتصادی ناشی از آن، افتادن زمام امور به دستان گروهی اندک با منافع زیاد چگونه می تواند به گفته او «در شاه حسین، در بزرگان غیرتی و در وزیران تدبیری و در مردم اعتمادی» باقی نگذارد.
مشخصات کتاب:
سقوط اصفهان به روایت کروسینسکی
بازنویسی سید جواد طباطبایی
نشر نگاه معاصر
چاپ ۱۳۹۰