آیا هر پزشکی می‌تواند حکم روزه نگرفتن را صادر کند؟

خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با آیت‌الله سید محمد امین، استاد درس خارج فقه و اصول انجام داده، به بررسی حدود روزه‌داری و موارد جواز روزه‌خواری پرداخته است. آن طور که این کارشناس دینی توضیح می‌دهد، نباید افراد تصور کنند به محض اینکه تشنه و گرسنه شدند، سلامتی آن‌ها به مخاطره می‌افتد و یا توان و انرژی خود را از دست می‌دهند. در حالی که طبق فرمایش امام صادق علیه السلام، حداقل روزه تحمل گرسنگی و تشنگی است. کسی که نداشتن تحمل برای روزه گرفتن را بهانه می‌کند باید توجه داشته باشد که همین تشنه و گرسنه شدن حداقل روزه‌داری است که باید با آن مواجه شد.

معیارهای شرعی شکستن روزه

با وجود این که سن شرعی برای روزه گرفتن مشخص است، اما برخی خانواده‌ها فرزند خود را از روزه گرفتن منع می‌کنند و دلیل آن را کم‌بنیه بودن فرزند خود می‌دانند. آیا چنین عذری در خودداری از روزه گرفتن توجیه شرعی دارد؟

بر اساس آیات و روایات دستورات مربوط به روزه گرفتن مشخص شده است. همچنین سن قانونی به تکلیف رسیدن دختران و پسران نیز معین است. در این شرایط خداوند متعال از هر کسی نسبت به اوضاع جسمانی و روحی بندگان خود آگاه‌تر است و اطلاع کامل و دقیقی از همه شرایط و اوضاعی دارد که خانواده‌ها برای فرزند خود تعریف می‌کنند.

از طرف دیگر روزه گرفتن برای سلامت بدن تعیین شده است و این موضوع را نباید از یاد برد. همان طور که پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله درباره فواید روزه گرفتن فرموده‌اند: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.» همچنین امام علی علیه السلام فرموده‌اند: «روزه نیمی از تندرستی است.» بنابراین اگر قرار بود افراد با روزه گرفتن بیمار شوند یا توانایی خود را از دست بدهند، خداوند عالم و حکیم این امر را برای مردم واجب نمی‌کرد. درنتیجه پرهیز از روزه گرفتن برای نوجوانانی که به سن تکلیف رسیده‌اند و توانایی آن را دارند، واجب است و نباید از آن خودداری کنند.

بیشتر بخوانید:

روزه‌خواری علنی نتیجه عدم تربیت اجتماعی افراد است/ لزوم همت جمعی مسئولان و مردم برای ترویج شعائر دینی در ماه رمضان شیوه‌های تشویق کودکان به روزه‌داری

می‌دانیم که مدت روزه‌داری در روزهای رمضان سال جاری، حدود پانزده ساعت است. مشخص است که بعضی افراد در این مدت دچار ضعف و بی‌حالی می‌شوند. در این میان عده‌ای همین ضعف را دلیلی برای خودداری از روزه گرفتن می‌کنند. آیا بی‌حالی دلیل موجهی برای روزه نگرفتن است؟

درست است که افراد در اثر روزه گرفتن بی‌حال می‌شوند، اما باید بدانند که سلامت روح و جسم آن‌ها در گروه همین کار است. باید دقت شود که خداوند متعال روزه را برای همه افراد واجب نکرده است. بلکه افراد بیمار، ناتوان، مسافر، مسن و کودک از این امر استثنا شده‌اند.

یادآوری این نکته هم لازم است که نباید افراد تصور کنند به محض اینکه تشنه و گرسنه شدند، سلامتی آن‌ها به مخاطره می‌افتد و یا توان و انرژی خود را از دست می‌دهند. در حالی که طبق فرمایش امام صادق علیه السلام، حداقل روزه تحمل گرسنگی و تشنگی است. کسی که نداشتن تحمل برای روزه گرفتن را بهانه می‌کند باید توجه داشته باشد که همین تشنه و گرسنه شدن حداقل روزه‌داری است که باید با آن مواجه شد.

آیا ملاک و معیاری برای مشخص شدن اینکه روزه به بدن انسان ضرر می‌رساند، وجود دارد؟

کم شدن آب بدن و یا گرسنگی دلیل خوردن روزه نیست. باید فلسفه روزه را باید بدانیم تا گرسنگی و تشنگی را تحمل کنیم. فقط زمانی که ضعف به طور جدی بر انسان غلبه کند به گونه‌ای که توان در بدن نماند، می‌توان روزه را افطار کرد. در حقیقت اگر ضعف بدن فرد به اندازه‌ای است که دیگر نمی‌تواند تحمل کند، مکلف باید روزه خود را بشکند.

این طور شکستن روزه، کفاره هم دارد؟

همان طور که فقها و عالمان دینی بیان کرده‌اند و در رساله عملی هم آمده است، شکستن این روزه کفاره ندارد و فقط باید قضای آن را به جا بیاورد. بنابراین این طور نیست که با احساس سستی از روزه گرفتن خودداری کنیم یا با این تصور که می‌ترسیم بیمار شویم، آن را بشکنیم.

روزه، راهکار مبارزه با وسوسه

پس شکستن روزه به دلیل سختی آن درست نیست.

بله. شاید در روزهای اول ماه رمضان برای عده‌ای سخت باشد که مدت حدود پانزده ساعت گرسنگی و تشنگی را تحمل کنند، چون عادت ندارند و امکان دارد بدنشان واکنش نشان دهد. اما این روند طبیعی است و حتماً بعد از چند روز بدن انسان عادت می‌کند.

روزه‌های مستحبی در ایام سال به افراد کمک می‌کند که به روزه‌داری عادت کنند. شاید یکی از احکامی که درباره مستحب روزه گرفتن در روزهای آخر ماه شعبان آمده، مربوط به همین آمادگی جسمی برای روزه‌های ماه رمضان باشد. اگر افراد اول و آخر ماه یا دوشنبه و پنج‌شنبه هر هفته و ایام مخصوص دیگر را روزه بگیرند، بدن آماده‌تری برای رمضان خواهند داشت.

حد شکستن روزه برای تشنگی

حد شکستن روزه برای تشنگی چیست؟

تشنگی باید به اندازه‌ای باشد که ترس از بی‌هوشی به سراغ فرد بیاید. در چنین شرایطی هم باید به قدری آب بنوشد که از مرگ نجات پیدا کند. هرچند که روزه او باطل می‌شود اما در ادامه روز هم باید از هر آنچه روزه را باطل می‌کند، پرهیز داشته باشد. این حکم نشان می‌دهد در صورت مشقت شدید فقط می‌توان از ادامه روزه گرفتن دست کشید.

اما عده‌ای تصور می‌کنند چون در طول روز باید بیرون از خانه کار کنند، می‌توانند روزه نگیرند!

یکی از مسائل مهمی که شاید برخی افراد آگاهی درستی نسبت به آن ندارند، فضیلت روزه‌داری است. برای همین حاضر نیستیم سختی روزه را تحمل کنیم. درست است که ماه رمضان امسال روزها بلندند اما به هر حال فصل بهار است و هوا به اندازه تابستان گرم نیست. با این وجود مشاهده می‌کنیم گاهی افرادی در ملاء عام و در میان مردم روزه‌خواری می‌کنند.

درباره فضیلت روزه‌داری در کتاب ثواب الاعمال نوشته شده که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «اندام مؤمن روزه‌دار به تسبیح درمی‌آیند و فرشته‌ها بر او درود می‌فرستند و برای روزه‌دار از درگاه خدا آموزش می‌طلبند.» اما ما بی‌توجه به این فضیلت مهم، بیشتر از آنکه به آخرت و زندگی جاودان خود توجه داشته باشیم، به دنیا و آرزوهای دنیایی‌مان توجه داریم. همین دل‌بستگی به دنیا ما را غافل کرده، آن هم غفلتی که با گناه آمیخته شده است.

وقتی با لباس گناه به مهمانی خدا می‌رویم معلوم است که روزه برای ما سخت می‌شود. غفلت حتی نماز خواندن را هم برای مشکل می‌کند. بسیاری از ما ساعت‌ها با گوشی تلفن و اینترنت و تلویزیون سرگرم می‌شویم، اما نمازی که تنها چند دقیقه زمان می‌برد برای ما سخت است.

باید بدانیم که مهمانی خدا نیاز به آمادگی دارد. اگر یک باره وارد ماه رمضان شویم شرایط برای سخت خواهد بود. چون به خوردن و استراحت و دنیا خو کرده‌ایم. در حالی که رمضان، ماه توجه به آخرت است. برای همین است که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «رجب، ماه شست و شوی گناهان است و شعبان ماه پوشیدن لباس تقواست.» حتی اگر ماه رجب و شعبان را به درستی درک نکرده‌ایم، باز هم می‌توان در رمضان که ماه رحمت و مهمانی خداست، توشه خوبی برداشت و از گناه دوری کرد و به نماز و روزه انس گرفت. به شرطی که متوجه این ماه و فضیلت‌ها و برکات آن باشیم.

روزه و مقابله با دنیازدگی

با این توضیحات آیا درست است که نتیجه بگیریم سختی روزه گرفتن به این دلیل است که اعتقادات دینی ما سست شده است؟

وقتی ما از فضیلت‌ها دور و دل‌بسته دنیا و آرزوهای آن باشیم، شیطانی که خداوند درباره او فرموده دشمن من و شماست، کارهای عبادی را سخت جلوه می‌دهد. توجه به شیطان و بی‌تقوایی موجب می‌شود احساس کنیم که واقعاً عبادت سخت است و ما خسته می‌شویم.

همین مسئله موجب می‌شود که به بدنمان بیش از اندازه توجه کنیم و کمی گرسنگی و تشنگی را نتوانیم تحمل کنیم.

درست است. در حالی که اگر امتحان کرده باشید هنگام غروب یا یک ساعت پیش از افطار انسان احساس گرسنگی یا تشنگی زیادی می‌کند، اما همین که زمان اذان می‌رسد این عطش هم از بین می‌رود. این عطش نفس است و دلیل آن تنها وسوسه شیطان است که زمزمه می‌کند تو دیگر نمی‌توانی روزه‌ات را ادامه بدهی. یعنی مقداری از احساس ضعف به دلیل تلقین و نفس زودگذر است که باید با آن مقابله کرد.

بعضی از ما در خیال خودمان تصور می‌کنیم اگر افطار شود به اندازه دو پارچ آب می‌نوشیم یا کلی غذا می‌خوریم، اما بعد از افطار با یک لیوان نوشیدنی دیگر هوس خوردن نداریم. این نشان می‌دهد که انسان در بسیاری از موارد با حرص مواجه می‌شود و خواسته او حقیقت بیرونی ندارد. اتفاقاً یکی از خصوصیات روزه همین است که حرص و ولع در انسان ضایع شود و از بین برود.

در مقابل افرادی که تمایل شدیدی به شکستن روزه‌دارند، عده‌ای آنقدر مقاوم هستند که موقع افطار، نماز اول وقت را ترجیح می‌دهند و بعد از اقامه نماز، افطار می‌کنند. این نوع مقاومت چگونه در انسان ایجاد می‌شود؟

پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله از خدای متعال سؤال کرد که میراث روزه چیست؟ خداوند متعال در پاسخ فرمود: «حکمت به ارث می‌دهد و حکمت هم معرفت می‌دهد و معرفت نیز یقین می‌آورد.» وقتی انسان به مرحله یقین رسید، دیگر برای او اهمیتی ندارد که روز و شب خود را با سختی بگذارند یا با آسانی و آسایش. ممکن است روزه در ابتدا سختی داشته باشد اما زمانی که شخص عادت کند، همین کار سخت برای او آسان می‌شود. حتی به جایی می‌رسد که نماز اول وقت را اقامه می‌کند و بعد افطار می‌کند. پس ما باید سعی کنیم که دچار وسوسه نشویم.

چگونه می‌توان از وسوسه دور شد؟ به هر حال این کار شیطان است. چطور باید در برابر آن واکسیناسیون شویم؟

در کتاب الخصال روایتی از قول حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام نوشته شده با این مضمون که آن حضرت فرموده‌اند: «روزه در ماه مبارک رمضان، چهارشنبه هر ماه و پنجشنبه اول و آخر هر ماه، وسوسه شیطان و پریشانی دل را از بین می‌برد.» یعنی خود روزه هم عاملی برای مقاوم شدن در برابر وسوسه است و می‌تواند این بیماری روحی و حیله شیطانی را که بسیاری از افراد به آن مبتلا هستند، از بین ببرد.

یکی دیگر از اموری که در ماه رمضان در حکم روزه مطرح می‌شود، آن است که عده‌ای اظهار می‌کنند که به دستور پزشک نمی‌توانیم روزه بگیریم. آیا هر پزشکی می‌تواند برای بیمار خود مجوز روزه نگرفتن را صادر کند؟

از نظر فقهی علم پزشکی در شرایطی می‌تواند روزه نگرفتن را تجویز کند که خود فرد معتقد به امور اسلامی و اهل نماز و روزه باشد. اگر چنین فردی بگوید که روزه واقعاً برای فرد ضرر دارد، می‌توان به نظر او توجه کرد. چون خداوند متعال هیچ گاه ضرر بنده‌اش را نمی‌خواهد و تصریح کرده که روزه برای بیمار واجب نیست، بلکه حتی حرام است. پس بیمار باید به سراغ پزشکی برود که معتقد به امور دینی باشد، نه پزشکی که در برابر هر نوع بیماری، روزه نگرفتن را تجویز می‌کند.

عده‌ای افراد برای فرار از بندگی نمی‌خواهند روزه بگیرند و در عین حال، وجدانشان به آن‌ها اجازه این کار را نمی‌دهد. به همین دلیل گفته پزشک را برای خود مدرک و برهان در نظر می‌گیرند، در صورتی که گاه خود فرد می‌داند که توان روزه گرفتن را دارد. مگر این که شخصی دچار بیماری خاصی باشد که خودش از عوارض آن بی‌خبر است و پزشک متخصص و باایمان منع روزه‌داری کند.