سناریوهای تلافی‌جویانه ایران در صورت اقدام آمریکا علیه سپاه
به نظر می‌رسد اعلام سپاه پاسداران به‌عنوان یک گروه تروریستی مرحله چهارم است و فرای مسائل اقتصادی قرار است اتفاقی صورت پذیرد.
فرهیختگان: تحریم‌ها علیه سپاه پاسداران و نهادهای وابسته به آن به سه دوره تقسیم می‌شود؛ دوره اول قبل از سال ۲۰۱۰ و اعمال تحریم سیسادا CISSADA، دوره دوم از سال ۲۰۱۰ تا سال ۲۰۱۷ و پیش از تحریم کاتسا و دوره سوم بعد از تحریم کاتسا.
در دوره اول نهادهای وابسته یا زیرمجموعه‌های سپاه البته زیرمجموعه‌های اصلی و شاخه‌های مهمی مانند نیروی قدس یا قرارگاه خاتم، بانک انصار یا قرب نوح در لیست تحریم قرار گرفتند، که عمده بهانه آن هم «حمایت این مجموعه‌ها از تروریسم و برنامه هسته‌ای» بود. در این ایام صرفاً قرار بود اموال این مجموعه‌ها در آمریکا بلوکه شود و مجموعه‌های همکار با سپاه در درون آمریکا مورد تحریم قرار گیرند و فراتر از آن، چنان اتفاقی رخ نمی‌داد، لذا اثر چندانی نداشت. البته طبق قانون مصوب آمریکا نمایندگان سپاه و گروه‌های حامی با این مجموعه‌ها نیز تحریم می‌شوند.
در دوره دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران و مخصوصاً سپاه، با تصویب قانون سیسادا یک ارتقای معنادار رخ می‌دهد. در این ایام آمریکا سپاه یا هر مجموعه همکار با سپاه را تهدید به قطع دسترسی به سیستم مالی و بانکی ایالات متحده آمریکا کرد؛ بدین معنا که اگر یک بانک خارجی با چند واسطه مسیر خرید برخی تجهیزات برای قرارگاه خاتم‌الانبیا سپاه را تسهیل می‌کرد و حتی به صورت غیرمستقیم یک طرف تراکنش مالی با آنها قرار می‌گرفت، به قطع دسترسی به سیستم مالی و بانکی ایالات متحده تهدید می‌شد. این شرایط تا بعد از کاتسا و حتی در دوران برجام هم برقرار است و خدشه‌ای به آن وارد نمی‌شود.
در دوره سوم و بعد از تحریم کاتسا این محدودیت دسترسی به سیستم بانکی به صورت قابل‌توجهی گسترده شده و افراد و مجموعه‌های زیادی مورد تحریم قرار می‌گیرند. تا قبل از کاتسا سپاه صرفاً به‌عنوان حامی تروریسم یا اشاعه از سوی آمریکا شناخته می‌شد و لذا به دلایلی که گفته شد، مورد هدف برخی از تحریم‌های آمریکا قرار می‌گرفت، اما بعد از تصویب این قانون به صورت مشخص تحریم‌هایی که علیه یک «گروه تروریستی» اعمال می‌شد، علیه سپاه پاسداران و زیرمجموعه‌ها و گروه‌های وابسته به آن هم اعمال شد. البته در کاتسا سپاه گروه تروریستی شناخته نمی‌شود، ولی تحریم‌های شامل یک گروه تروریستی شامل حال آن می‌شود و لذا هرکسی که صرفاً سپاهی باشد یا همکار سپاه، حتی اگر زیرمجموعه هیچ‌یک از بهانه‌های گفته‌شده مانند حمایت از تروریسم هم نباشد، تحریم می‌شود. این اتفاق باعث شد اگر یک بانک خارجی قبلاً فقط مراقب بود که به سپاه و زیرمجموعه‌های آن خدماتی ارائه ندهد، بعد از کاتسا هر چیزی که نشانه‌ای از سپاه را در خود داشت مانند یک پروژه دانشگاهی، آن هم مورد تحریم واقع می‌شد. در این شرایط به دلیل حضور سپاه در ساختار قانونی ایران، عملاً همکاری بسیاری از مجموعه‌های خارجی با ایران محدود شد.
حالا اما به نظر می‌رسد اعلام سپاه پاسداران به‌عنوان یک گروه تروریستی مرحله چهارم است و فرای مسائل اقتصادی قرار است اتفاقی صورت پذیرد، چراکه در دوره‌های قبلی سپاه از نظر اقتصادی به‌صورت تام و تمام مورد تحریم قرار گرفته بود و این‌بار با احتمال تروریستی اعلام‌شدن سپاه بیشتر اهداف سیاسی و امنیتی دنبال خواهد شد.
رویترز، وال‌استریت ژورنال و… خبر داده‌اند که احتمالاً آمریکا تا روز دوشنبه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست گروه‌های تروریستی قرار خواهد داد؛ اقدامی در ادامه تلاش‌ها برای افزایش تنش‌های غرب آسیا و اهدافی چندوجهی از مسائل امنیتی تا اقتصادی و سیاسی. چند نکته درخصوص این مساله قابل ذکر است. اقدام غیرقانونی
تحریم سپاه پاسداران و شناختن این نیروی نظامی رسمی ایران به‌عنوان یک گروه تروریستی در صورت تحقق، یک پدیده بی‌سابقه در روابط و حقوق بین‌الملل خواهد بود، چراکه تا پیش از این از سوی هیچ نهاد بین‌الملل و هیچ کشوری حتی ایالات متحده که ید طولایی در تحریم دیگران دارد، یک مجموعه رسمی و قانونی و شناخته‌شده توسط نهادهای بین‌المللی چون سازمان ملل به‌عنوان تروریست تشخیص داده نشده است. سپاه پاسداران، نیروی مسلح رسمی ایران یعنی یکی از اعضای سازمان ملل متحد است و از این‌رو به‌عنوان یک «ارتش کنوانسیونل» در جهان شناخته می‌شود.
نام این نیرو در قانون اساسی ایران آمده است؛ دارای اساسنامه مشخص و سلسله مراتب فرماندهی معلوم است. این نیرو با یونیفرم و نماد رسمی در چارچوب کنوانسیون‌های بین‌المللی فعالیت می‌کند و دارای ماموریت‌های تعریف شده و مشروع است و لذا معرفی آن به‌عنوان یک گروه تروریستی یک بدعت حقوقی در جهان خواهد بود. از دیدگاه بسیاری از کارشناسان این اقدام آمریکا باعث بی‌اعتباری مجدد این کشور در سطح بین‌المللی خواهد شد. به‌هم‌ریختگی در نظام حقوقی جهان و مبارزه با تروریسم
تعریف سپاه پاسداران که نیروی نظامی رسمی ایران است، به‌عنوان «گروه تروریستی»، می‌تواند نظام‌های معنایی در جهان را نیز به هم بریزد، چراکه همه قوانین بین‌المللی مدافع فعالیت‌های رسمی اعضای سازمان ملل و کنوانسیون‌هایی مانند کنوانسیون ژنو هستند و لذا جدا کردن بخشی از نظام بین‌المللی به معنای مختل کردن رژیم حقوقی حاکم بر نزاع‌های مسلحانه خواهد بود. سپاه در سال‌های گذشته با مجموعه‌های تروریستی خطرناکی از صدام حسین گرفته تا داعش و النصره مبارزه کرده است و توانسته موفقیت‌های گسترده‌ای به دست آورد، چنانکه آمریکا و گروه موسوم به «ائتلاف ضدداعش» نتوانست ذره‌ای از آن موفقیت را در راه مبارزه با تروریسم کسب کند و امروز امنیت عراق و سوریه مدیون حضور سپاه پاسداران است. از این رو گنجاندن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی احتمالاً اقدامی خواهد بود که حداقل در غرب و جنوب غرب آسیا حتی شنیده هم نخواهد شد و در دیگر نقاط جهان موجب بروز انتقادهای جدی و ایستادگی‌های حقوقی و میدانی می‌شود. ترس از سه‌گانه تلافی‌جویانه ایران
این مخالفت با اقدام هیات حاکمه آمریکا البته صرفاً مربوط به کشورهای منطقه یا دیگر کشورها نیست، بلکه شامل برخی دولتمردان و صاحب‌نظران آمریکا نیز می‌شود. به‌طور مشخص مقامات نظامی آمریکایی که به‌ویژه سابقه حضور در منطقه را دارند، به خوبی از واکنش‌های احتمالی سپاه نگرانند و نمی‌دانند که در صورت اعمال این تحریم چه واکنشی پدید می‌آید. علاوه‌بر این آنها از کنارکشیدن سپاه در برخی منازعات در مقابله با تروریست‌ها هم نگران هستند و می‌دانند که نتایج این اقدام ترامپ و نزدیکان او یعنی افرادی چون جان بولتون تا کجا می‌تواند منافع ایالات متحده را خدشه‌دار کند و منطقه را در تلاطم فرو ببرد. از این‌رو با توجه به اظهارنظرهای مقامات آمریکا می‌توان به این تزلزل در تصمیم و اقدام پی برد. آمریکایی‌ها احتمالاً اظهارنظر چندی پیش سرلشکر جعفری را نیز به خوبی به یاد دارند. فرمانده کل سپاه در واکنش به خبر تحریم این نیرو گفته بود آمریکا باید پایگاه‌های خود را تا شعاع دو هزار کیلومتری به جای دیگر منتقل کند. با این توصیف باید ذکر کرد که احتمالاً اعلام غیررسمی این خبر برای بررسی واکنش احتمالی ایران خواهد بود و نشانه قطعی از اقدام نیست.
علاوه بر این اقدام که ممکن است بیشتر جنبه نظامی و سخت داشته باشد، کارشناسان حداقل دو سناریوی دیگر را نیز به عنوان اقدام تقابلی دیگر مفروض دارند که در جایگاه خود حائز اهمیت است. کارشناسان می‌گویند معرفی سپاه به عنوان گروه تروریستی از سوی آمریکا به احتمال قوی باعث خروج کامل اجرای برنامه اقدام FATF از دستور کار ایران خواهد شد و هرگز آن دسترسی به ریز اطلاعات مالی ایران که آمریکا سال‌هاست به دنبال آن است، محقق نمی‌شود. سناریوی دوم اما احتمالاً فرای نگاه آمریکایی‌ها خواهد بود، چراکه خروج از NPT که برخی در ایران مطرح کرده‌اند، آنقدر بزرگ خواهد بود که شرایط حاکم بر فضای بین‌المللی را به کلی به هم خواهد ریخت.
آخر اینکه، زمانی که برای نوشتن این گزارش درگیر تماس با برخی مسئولان و کارشناسان و نمایندگان مجلس بودیم، گذرمان به یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران هم افتاد، پاسخ که گفت، اصلاً پشیمان شدم که چرا ذهنش را درگیر این مساله کرده‌ام. در یکی از استان‌های سیل‌زده مشغول امدادرسانی بود، حال و احوالی کرد، از سیل گفت و نیاز مردم و دست آخر از اینکه اولویت مجموعه سپاه فعلاً کمک به مردم است نه حرافی‌های بی‌سر و ته چند آمریکایی متوهم.
سیدمحمد مرندی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران: صرفاً برای جنگ روانی
سیدمحمد مرندی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران، با اشاره به اخبار منتشرشده در برخی منابع خبری آمریکا مبنی بر اینکه کاخ‌سفید بنا دارد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را به فهرست سازمان‌های تروریستی خود اضافه کند گفت: «پیش از این بخش عمده سپاه به‌عنوان سازمان تروریستی از سوی آمریکایی‌ها معرفی شده و این اقدام به فرض انجام نیز بیش از هر چیز به نظرم جنگ روانی است، چراکه در عمل بخش‌هایی از سپاه که در حوزه سازندگی و محافظت از کشورهای همسایه در مقابل گروه‌های افراطی عمل می‌کنند، پیش از این توسط آمریکا به‌عنوان سازمان‌های تروریستی معرفی شده‌اند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: «بنابراین در عمل این اقدام آمریکا تاثیری نخواهد داشت، ولی نشانگر عمق خصومت آمریکایی‌ها است. زمانی که سپاه و ارتش مشغول نجات مردم در مناطق سیل‌زده هستند، کینه‌ورزی آمریکایی‌ها جنس واقعی حکام آمریکا را نشان می‌دهد.»
مرندی با اشاره به اینکه آمریکا با این اقدام نهاد نظامی رسمی یک کشور را تروریستی اعلام می‌کند، تاکید کرد: «تمام کارهای آمریکایی‌ها غیرقانونی است. وقتی آمریکایی‌ها یک فرد را که در خیابان‌های ونزوئلا خود را رئیس‌جمهور معرفی کرده است به‌عنوان رئیس‌جمهور می‌پذیرند و سعی می‌کنند وی را به قدرت برسانند، نشان می‌دهد آمریکا از منطق و ساختار و قوانین بین‌المللی به‌طور کامل عبور کرده است؛ زمین سوریه و قدس را به اسرائیل می‌بخشد، نهاد نظامی رسمی یک کشور را تروریست می‌نامد و از طرف دیگر خودش در تاسیس گروهک‌های تروریستی چون داعش نقش کلیدی ایفا کرد و با سعودی‌ها و سایر رژیم‌های تروریست‌پرور همپیمان بود.»
مدیرگروه مطالعات آمریکای دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران درخصوص اقدام متقابل ایران در صورت این اقدام خصمانه آمریکا تصریح کرد: «به نظر من ایران باید مرکز فرماندهی نظامی آمریکا در منطقه (سنتکام) را تروریستی اعلام کند.»
وی با اشاره به اختلاف نظرها در میان سران آمریکا درخصوص این اقدام تاکید کرد: «همین که تروریستی اعلام کردن سپاه در داخل آمریکا نیز مخالفان جدی دارد، نشان می‌دهد حتی در میان افراطیون آمریکایی نیز این اقدام عاقلانه نیست.»
امیرعلی ابوالفتح، تحلیلگر مسائل آمریکا: وزارت دفاع و CIA مخالفند چون تبعات آن را غیر قابل کنترل می‌دانند
امیرعلی ابوالفتح، تحلیلگر مسائل آمریکا با اشاره به عدم قطعیت تروریستی اعلام کردن سپاه توسط آمریکا خاطرنشان کرد: «از مدت‌ها قبل درباره این اقدام حدس و گمان‌هایی زده می‌شد.
با توجه به اینکه به سالگرد خروج آمریکا از برجام نزدیک می‌شویم، بنابراین قابل‌تصور است که آمریکایی‌ها در این فضا رویکرد شدیدتری را مقابل ایران در نظر گیرند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: «قرار گرفتن سپاه در لیست تروریست‌ها و تحریم سپاه نشان‌دهنده این است که آمریکایی‌ها دنبال نتایج اقتصادی و امنیتی از این تحریم هستند. از نظر آمریکایی‌ها این حرکت فشار را بر ایران افزایش می‌دهد. علاوه‌بر این آمریکا و متحدان آنها در منطقه همانند عربستان به این نتیجه رسیدند که ابزار نقش‌آفرینی ایران یا آنچه آمریکایی‌ها ادعای اقدامات تنش‌زا یا بی‌ثبات‌کننده را دارند، توسط سپاه انجام می‌شود.»
وی اظهار داشت: «بخش برون‌مرزی سپاه یعنی سپاه قدس پیش از این تحریم شده، ولی اینکه ساختار نظامی رسمی یک کشور به‌عنوان گروه تروریستی معرفی شود، تاکنون اتفاق نیفتاده است. این اقدام می‌تواند تبعات وخیمی داشته باشد که یکی از این تبعات این است که می‌تواند اقدامات تلافی‌جویانه را به دنبال داشته باشد که ایران یا کشورهای دیگر نیز از این رویه استفاده کنند، از این رو بی‌تردید تبعاتی برای آمریکا به همراه دارد.»
ابوالفتح اشاره داشت: «از این جهت اگر این اقدام توسط آمریکا اجرا و انجام شود، بی‌تردید تنش بین دو کشور را افزایش می‌دهد و در عین حال مخاطراتی را برای آمریکا ایجاد می‌کند. دیگر کشورها هم می‌توانند درگیر شوند و ارتش آمریکا را یک نیروی تروریستی معرفی کنند و اتفاقاتی را برای نظامیان آمریکایی رقم بزنند.»
این تحلیلگر مسائل آمریکا با اشاره به اختلافات در میان سران آمریکا در این زمینه تاکید کرد: «می‌توان حدس زد که ایران هم اقدام متقابل انجام دهد. یکی از دغدغه‌هایی که آمریکا دارد و گفته می‌شود وزارت دفاع و CIA مخالف این تصمیم هستند این است که امکان درگیری بین دو کشور افزایش می‌یابد، به دلیل اینکه آمریکایی‌ها نیروهای زیادی در منطقه دارند و پراکنده هستند و نفرات آنها در منطقه حضور دارند و امکاناتی دارند که می‌تواند باعث شود ایران از آسیب‌پذیری آمریکا استفاده کند و حملاتی را علیه آمریکا انجام دهد که تبعات آن می‌تواند غیرقابل کنترل بوده و برای دولت آمریکا مخاطراتی را به همراه داشته باشد.»
وی بر اقدام متقابل ایران تصریح کرد و گفت: «قابل پیش‌بینی است که ایران اقدام متقابل انجام دهد. همان‌طور که روز گذشته نیز رئیس کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس تاکید کرد که در صورت این اقدام توسط آمریکا، ایران هم ارتش آمریکا را به‌عنوان گروه تروریستی و مشابه داعش تلقی می‌کند. پیش از این هم سردار جعفری چنین اظهارنظری داشته است. ایران در مقابل این اقدام آمریکا همانند موضوعات دیگر اقدام متقابل انجام می‌دهد و اگر عملیاتی نکند، حداقل در مبادی رسمی و اعلامی این کار به شکل تصمیم مقابله به‌مثل از طرف ایران اتخاذ می‌شود.»
سعدالله زارعی کارشناس غرب آسیا: امنیت نظامیان آمریکایی در منطقه از سوی مسلمانان تهدید خواهد شد
سعدالله زارعی، کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: «این نکته را ابتدا در نظر داشته باشیم که آمریکایی‌ها در کلیه اقداماتی که علیه جمهوری اسلامی ایران انجام می‌دهند، در وضعیت کاملاً انفعالی قرار دارند؛ یعنی آمریکا در منطقه ما شکست‌های پی‌درپی خورده است. در خود ایران، شکست خورده. ایران کشوری در سیطره آمریکا بود که الان از این سیطره خارج شده است. آمریکایی‌ها هر کاری کردند، نتوانستند قدرت فروپاشیده خود را در ایران بازسازی کنند. قدرت آمریکا از سوی مسلمانان هوادار جمهوری اسلامی به‌شدت به چالش کشیده شده است.»
وی افزود: «طرح‌های آمریکا درباره افغانستان با مخالفت مردم مسلمان معتقد به انقلاب ایران با چالش جدی مواجه است. همین‌طور در عراق برنامه نظامی آمریکا به واسطه حضور جمهوری اسلامی و کمک موثر جمهوری اسلامی به ملت عراق شکست خورد. همچنین باید گفت ۳۰ سال برنامه‌ریزی آمریکایی‌ها در سوریه با وجود ایران با شکست کامل و در لبنان با افتضاح زیادی مواجه شد و در یمن برنامه آمریکا برای سیطره در شبه‌جزیره و از بین بردن صدای مخالف با وجود جمهوری اسلامی ایران به شکست کامل انجامید. همین‌طور برنامه‌های آمریکا در ترکیه با شکست مواجه شد، چراکه روحیه ایستادگی در برابر آمریکا از سوی ایران به ترکیه منتقل شده است، بنابراین آمریکا در شرایط انفعالی قرار دارد.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید کرد: «در این شرایط مهم‌ترین عنصر از عناصر جمهوری اسلامی ایران که در شکست آمریکا در برنامه‌های منطقه موثر است، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است و لذا به‌طور طبیعی آمریکایی‌ها بنا دارند فشار را بر سپاه و روی جمهوری اسلامی زیاد کنند. در این راستا آنها دو هدف را دنبال می‌کنند؛ هدف اول این است که به اعتبار منطقه‌ای برنامه‌های سپاه آسیب بزنند و بگویند برنامه‌های سپاه برای جمهوری اسلامی و مردم هزینه‌های سنگینی در پی دارد و هدف دوم این است که دوقطبی موافقان و مخالفان سپاه را در داخل کشور راه بیندازند و وانمود کنند موافقت با سپاه، موافقت با تحریم است.»
زارعی گفت: «البته آمریکایی‌ها اشتباه فاحش می‌کنند؛ از یک طرف در محیط بین‌الملل و منطقه‌ای، سپاه از چنان موقعیتی برخوردار است که ملت‌ها آرزو دارند در بطن خود یک سپاه داشته باشند، بنابراین این فشارها نمی‌تواند برنامه‌های سپاه را در محیط منطقه‌ای با اختلال روبه‌رو کند و از سوی دیگر در محیط داخلی هم مردم در همه موضوعات سپاه را یک بازوی توانمند برای خود می‌دانند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل، در ادامه به اقدام متقابل ایران در صورت تروریستی خواندن سپاه توسط آمریکا اشاره داشت و تصریح کرد: «مجلس ایران باید یک‌سری اقداماتی انجام دهد؛ مثلاً پرواز هواپیماهای آمریکایی را از فراز آسمان ایران به‌طور مطلق ممنوع و هرگونه معامله با طرف مستقیم و غیرمستقیم آمریکایی را ممنوع کند. فرماندهان نظامی آمریکا در منطقه را در لیست سیاه قرار دهد و علنی اعلام کند و به مسلمانان بگوید اینها سردسته جنایتکاران در منطقه هستند و امنیت جانی آنها را تهدید کند.»
زارعی تاکید کرد: «ما در مقابل اقدامات خصمانه آمریکا دست باز و بالایی داریم، به شرطی که داخل ایران کسانی به اسم مصلحت‌اندیشی در مقابل شرارت سکوت نکنند یا دچار بی‌عملی نشوند.»