آیا معنای «لیلة الرغائب» شب آرزوهاست؟

خبرگزاری تسنیم: "لیلة الرغائب" عنوان اولین شب جمعه ماه رجب است که در روایت متعددی از پیامبر اعظم (ص) به آن اشاره شده است. به عنوان نمونه آن حضرت در این باره فرمودند: «از اولین شب جمعه در ماه رجب غافل نشوید؛ زیرا شبى است که فرشتگان آن را «لیلة الرغائب» مى‌نامند. این نامگذارى به این جهت است که هنگامى که یک سوم از شب گذشت، هیچ فرشته‌‏اى در آسمان‌ها و زمین نمى‌ماند مگر اینکه در کعبه و اطراف آن جمع مى‌شوند. آنگاه خداوند نورش را بر آنان ظاهر می‌‏کند و به آنان مى‌فرماید: اى فرشتگانم هر چه مى‌خواهید از من درخواست کنید. فرشتگان می‌گویند حاجت ما این است که روزه‏ داران رجب را بیامرزی. خداوند مى‌فرماید: این کار را انجام دادم؛ لَا تَغْفُلُوا عَنْ لَیْلَةِ أَوَّلِ جُمُعَةٍ مِنْهُ -أی من شهر رجب- فَإِنَّهَا لَیْلَةٌ تُسَمِّیهَا الْمَلَائِکَةُ لَیْلَةَ الرَّغَائِبِ، وَذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا مَضَى ثُلُثُ اللَّیْلِ لَا یَبْقَى مَلَکٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا وَیَجْتَمِعُونَ فِی الْکَعْبَةِ وَحَوَالَیْهَا، وَیَطَّلِعُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَیَقُولُ لَهُمْ: یَا مَلَائِکَتِی سَلُونِی مَا شِئْتُمْ؟ فَیَقُولُونَ: یَا رَبَّنَا حَاجَتُنَا إِلَیْکَ أَنْ تَغْفِرَ لِصُوَّامِ رَجَبٍ. فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ).

کلمه رغائب که به صورت جمع است، از ریشه "رَغَب" به معنای رغبت و اشتیاق به چیزی است؛ بنابراین شب رغائب به معنای شب اشتیاق‌هاست. اما سؤال اینجاست اشتیاق به چه موضوعی؟ پاسخ آن است که اشتیاق و میل به عبادت برای رسیدن به ثواب عظیم خداوند؛ همچنان که لغت‌پژوهان درباره نماز رغائب گفته‌اند: "صلاة الرَّغَائِبِ‏" أی ما یُرْغَبُ‏ فی‌ها من الثواب العظیم‏؛ نماز رغائب یعنی میل به نماز برای رسیدن به ثواب عظیم خداوند.

معنای دیگری که می‌توان برای آن فرض گرفت، میل و رغبت بخشش خداوند نسبت به بندگان خویش است. همچنان که در فرهنگ ابجدی آمده است: الرَّغِیبَة و جمع آن رَغَائِب‏ که مؤنث کلمه "الرَّغِیب" است، به معنای «کارى پسندیده، بخشش بسیار» است. (فرهنگ ابجدى، ص. ۴۳۶) و یا راغب در مفردات خود می‌گوید: الرَّغِیبَة به معنای بخشش بسیار است ... یا به خاطر فراوانى و فراخى آن بخشش است که از معنى اصل لغت یعنى وسعت مشتقّ شده است.» سپس استناد به یک شعر می‌کند و می‌نویسد: «شاعر گوید: یُعْطِی‏ الرَّغَائِبَ‏ مَنْ‏ یَشَاءُ و یَمْنَع‏؛ با فراوانى و فراخى به هر که مى‏‌خواهد مى‏‌بخشد و منع مى‏‌کند». (مفردات ألفاظ القرآن، ص. ۳۵۹).

اما خیلی‌ها تصور می‌کنند "لیلة الرغائب" به معنای "شب آرزوهاست" از این جهت شروع به درخواست آرزو‌های دنیوی خود از خداوند متعال می‌کنند. هرچند دعا و آرزو از خداوند امر پسندیده‌ای است، اما تصور اینکه اولین شب جمعه ماه رجب شب آرزو‌های دنیوی است اشتباه است؛ چرا که خداوند باطن این شب را برای رهایی نفس انسان از مادیات جهت پرورش ابعاد معنوی او قرار داده است.