فاتحه جذام را در ایران بخوانید +تصاویر
۴۰ سال است فاتحه جذام در ایران خوانده‌شده، سال‌هاست ایران به مرحله حذف این بیماری رسیده و واگیر جذام دو روز بعد از آغاز درمان از بین می‌رود. اما تصور غالب جامعه هنوز جذام را بیماری مهلک و واگیردار می‌داند. با جذامیان مهربان باشیم.
خبرگزاری فارس: با شنیدن نام بیماری جذام چه تصویری در ذهنتان نقش می‌بندد؟ بیمارانی با صورت‌های ورم‌کرده از آبله و چهره‌هایی درهم‌ریخته، انگشت‌های خرده شده که میزبان ویروسی خطرناک و مسری‌اند و باید از آن‌ها فاصله گرفت؟
اغراق نیست اگر بگوییم جذام خوفناک‌ترین بیماری در تصور عامه مردم است و بیماران مبتلا به جذام تنهاترین بیماران، اما لطفاً همه این تصاویر را کنار بگذارید و این خبر خوب را از قول مسئول بیماری جذام وزارت بهداشت بشنوید.
خبر خوبی که سال‌هاست در سکوت رسانه‌ها خاک می‌خورد و بیماران مبتلا به جذام قربانی این سکوت خبری می‌شوند: «ایران به مرحله حذف بیماری جذام رسیده است و به مدد پیشرفت علم پزشکی واگیر این بیماری دو روز پس از شروع درمان از بین می‌رود.»
این حرف ما نیست. شاهد این ادعا سیر نزولی مبتلایان به جذام در ایران و مقایسه آن با آمار جهانی ابتلا به این بیماری است؛ اما باوجود پیشرفت‌های پزشکی و مسری نبودن بیماری، تصورات مردم از جذام هنوز تصورات قرون‌وسطایی است، مجذومان طردشده از جامعه هستند و مردم نه‌تن‌ها از آن‌ها فاصله می‌گیرند بلکه از هم‌صحبت شدن با جذامیان هم وحشت دارند.
این گزارش بر پایه مستندات آماری وزارت بهداشت، گفتگو با مسئول مبارزه با جذام وزارت بهداشت و مسئولان انجمن حمایت از بیماران جذامی خراسان و تهران تهیه‌شده است و سعی دارد تصویر درستی از واقعیت‌های این بیماری بسازد.
ایران در آستانه حذف بیماری جذام
«بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت زمانی که شیوع یک بیماری در کشوری به یک در هر ۱۰ هزار مورد برسد، آن بیماری حذف‌شده تلقی می‌شود. بر این اساس، ایران از ۴۰ سال قبل به این عدد رسیده است.» این توضیحات را «الهه مقدم»، مسئول کشوری حذف بیماری جذام می‌دهد و از سال‌های دهه سی و چهل می‌گوید: «در سال‌های غم‌بار دهه سی و چهل، جذام در ایران بیداد می‌کرد و جزو خوفناک‌ترین بیماری‌ها بود. در آن سال‌ها چه جوان‌هایی که به دلیل ابتلا به بیماری جذام و تغییر چهره ظاهری‌شان مجبور به گذشتن از عشق، زندگی و دل کندن از شهر و دیار خود شدند.»
سال‌هایی که جذام در ایران بیداد می‌کرد
مسئول انجمن حمایت از جذامیان خراسان رضوی آماری از تعداد جذامیان در سال‌های دهه ۳۰ می‌دهد و می‌گوید: «تعداد مجذومان اولیه در آسایشگاهی در تبریز در ابتدای تأسیس ۷۵ نفر بود و در کمتر از دو سال به ۶۰۰ نفر رسید. آن زمان داروی درمان قطعی جذام اختراع نشده و بیماری واگیردار بود، تنها راه جلوگیری از گسترش آن قرنطینه کردن مبتلایان بود.»
«محمدرضا ملکی» ادامه می‌دهد: «این وضعیت در استان خراسان هم وجود داشت. بررسی اسناد مربوط به آسایشگاه محراب خان در مشهد نشان می‌دهد که در سال‌های دهه ۳۰ تعداد جذامیان در بخشی از مشهد ۱۵۰ نفر بوده، اما در سال‌های دهه ۴۰ تعداد بیماران تنها در همان بخش به ۴۲۰ نفر رسید. از آمار جذامیان ایران در سال‌های دهه بیست، سی و چهل آمار دقیقی وجود ندارد و این آمار تنها مربوط به بخشی از خراسان است.»
از روز‌های ننگین بیماری تا درمان سه دارویی
«مردم از جذامیان وحشت داشتند. جذامیان از خودشان هم بیزار بودند. بعضی از آن‌ها گودال‌هایی به عمق چند متر در زمین می‌کندند و در آن پنهان می‌شدند. زنگوله‌ای به گردنشان می‌بستند که نشانه حضور آن‌ها برای دیگران بود و مردم عادی به‌محض شنیدن این صدا فرار را برقرار ترجیح می‌دادند.
در آن سال‌ها جذامیان زندگی ننگینی داشتند. جذام به‌صورت لکه‌هایی قهوه‌ای‌رنگ روی صورت و دست‌وپا ظاهر می‌شد، به اعصاب حسی حرکتی حمله می‌کرد و در چشم بر هم زدنی همه زیبایی چهره را ناجوانمردانه در خود ذوب می‌کرد بدون آنکه هیچ دارویی برای جلوگیری از این سیل تخریب در کار باشد. برای جذامیان آسایشگاه ساختند، قرنطینه‌شان کردند تا از گسترش روزافزون جذام جلوگیری کنند؛ اما همه روز‌های فلاکت‌بار زندگی این بیماران با ابداع درمان سه دارویی به پایان رسید.
این توضیحات را یکی از فعالان انجمن حمایت از جذامیان که ۲۰ سال از عمرش را وقف بیماران جذامی کرده است می‌دهد. «محمد طاهر نژاد» یکی از اولین خیرانی است که در سال‌های دهه ۵۰ داوطلبانه برای خدمت به جذامیان وارد آسایشگاه امراض پوستی مشهد شد و بسیاری از بیماران، او را تاریخ شفاهی جذام تلقی می‌کنند. طاهرنژاد می‌گوید: «روش درمانی سه دارویی معروف به MDT تحولی را در کنترل بیماری به وجود آورد. با شروع درمان سه دارویی در کمترین زمان، بیمار هیچ‌گونه خطر واگیری برای دیگران حتی خانواده درجه‌یک خود را هم ندارد. روش درمان سه دارویی به توصیه مجمع سازمان بهداشت جهانی در همه کشور‌های جذام‌خیز دنیا به اجرا درآمد.»
آمار، برگ برنده ایران در مقابله با جذام است
زمانی ایران در رده کشور‌های جذام‌خیز جهان معرفی‌شده بود و در سال‌های دهه سی و چهل آمار مبتلایان رو به افزایش بود، اما حالا کشور ما به مرحله حذف این بیماری رسیده است و مصداق ادعای ما آمار‌های وزارت بهداشت از سیر نزولی جذام در ایران است. مسئول مبارزه با جذام وزارت بهداشت آمار‌های جهانی از ابتلا به جذام را با آمار ایران مقایسه می‌کند؛ «درحالی‌که در سال ۲۰۱۷ میلادی ۲۱۰ هزار و ۶۷۱ مورد جدید جذام در کشور‌های مختلف کشف‌شده، سهم ایران از این عدد تنها ۲۹ مورد است. هند با ۱۲۶ هزار و ۱۶۴ مورد، برزیل با ۲۵ هزار و ۸۷۵ مورد، اندونزی با ۱۵ هزار و ۹۱۰ مورد صدرنشین مبتلایان فقط در یک سال هستند.» مقدم ادامه می‌دهد: «تا پایان سال ۱۳۹۶ جمع موارد ثبت‌شده مبتلایان به جذام در ایران از چند دهه قبل تا امروز به ۱۱ هزار و ۸۵۶ مورد رسیده که از آن میان ۹ هزار و ۳۹ نفر مورد بهبودیافته‌اند، ۲ هزار و ۳۷۳ نفر فوت شدند، تعدادی از بیماران غایب از درمان هستند که بسیاری از آن‌ها از اتباع افغان هستند و از مرز خارج‌شده‌اند. ۹۶ درصد موارد جدید که آمار آن کمتر از ۳۰ نفر در سال گذشته است، بیشتر از ۱۵ سال سن داشتند.»
مقدم ادامه می‌دهد: «از سال ۱۳۶۴ تاکنون تعداد موارد سالانه شناسایی‌شده بیماری جذام کاهشی تدریجی از خود نشان داده است. میزان شیوع جذام در سال ۱۳۷۱، ۴ دهم در هر ده هزار نفر جمعیت بوده که این آمار نشانگر آن است که از آن زمان بیماری در مرحله حذف در سطح کشوری بوده است. روند نزولی کشف موارد جدید بیماری همچنان ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۷۵ با میزان شیوع کشوری ۱۲صدم در هر ده هزار نفر جمعیت، در مرحله حذف در سطح استانی قرار گرفتیم و بالاخره در سال ۱۳۷۶ با میزان شیوع کشوری ۱۲ صدم در هر ده هزار نفر جمعیت به مرحله حذف در سطح شهرستانی هم‌دست یافتیم.»
توسعه شبکه‌های بهداشتی و درمانی، رمز موفقیت
کارشناس کشوری برنامه حذف جذام موفقیت ایران در کنترل و کاهش ابتلا به جذام را در فعال کردن نظام شبکه‌های بهداشتی و درمانی می‌داند. مقدم می‌گوید: «نظام شبکه‌های بهداشتی و درمانی شامل خانه‌های بهداشت، مراکز درمانی و بهداشتی است. بعد از انقلاب در پایین‌دست‌ترین و دورافتاده‌ترین نقاط کشور که مردم دسترسی به امکانات بهداشتی و مراکز درمانی نداشتند، مراکز بهداشت راه‌اندازی شد و مبتلایان در مراحل اولیه ابتلا شناسایی شدند.»
از رسانه‌ها گله دارم
«جذام برخلاف بسیاری از بیماری‌های واگیردار مثل ایدز و هپاتیت که هنوز هیچ داروی قطعی برای درمانش اختراع نشده است، به‌صورت کامل درمان شده است و واگیردار نیست، اما ترس مردم از بیماری جذام و جذامیان بیشتر از بیماری‌های واگیردار دیگر است.» این توضیحات را مسئول کشوری حذف بیماری جذام وزارت بهداشت می‌گوید و ادامه می‌دهد: «این وحشت توخالی در حالی وجود دارد که داروی درمان جذام در دسترس و رایگان است. بعد از تجویز دارو برای بیماران، بعد از ۴۸ ساعت، پیشروی جذام متوقف می‌شود و واگیر از بین می‌رود.
من گله‌دارم از رسانه‌ها، چه رسانه‌های مکتوب چه رسانه ملی چه رسانه‌های مجازی و خبرگزاری‌ها. چرا هیچ اطلاع‌رسانی در مورد بیماری جذام و وضعیت فعلی آن ارائه نمی‌دهند؟ چرا در قالب مستند یا گزارش از زندگی جذامیان ایران نمی‌گویند خطر این بیماری در ایران به صفر رسیده و جذام دیگر واگیری ندارد؟ چرا تنها مستند موجود از زندگی جذامیان همان مستند خانه سیاه فرخزاد است که تصویر سال‌های قبل زندگی جذامیان را به تصور می‌کشد نه امروز بیماری. این کم‌لطفی رسانه‌ها و بی‌اطلاعی مردم است که باعث شده مبتلایان به جذام به دلیل طردشان در جامعه با مشکلات متعدد روحی و روانی دست‌وپنجه نرم کنند، درحالی‌که بیماری آن‌ها متوقف‌شده است و فقط نشانه‌های جذام در چهره و بدن بعضی از بیماران باقی‌مانده است.»
جذامیان را دریابید
الهه مقدم می‌گوید: «۹۵ درصد مردم دنیا نسبت به میکروب جذام مقاوم هستند. فقط ۵ درصد به‌صورت ذاتی مستعد این بیماری‌اند که آن‌هم فقط در صورت تماس مستقیم چندماهه و یا چندساله با بیماران درمان‌نشده ممکن است مبتلا شوند که در صورت داشتن استعداد ژنتیکی برای ابتلا به جذام هم پیشرفت علم پزشکی واگیر بیماری را بعد از شروع درمان از بین برده است.»
او درباره نحوه برخورد با این بیماران می‌گوید: «من ۱۷ سال است با جذامیان دمخورم. با آن‌ها زندگی کردم. بار‌ها زنان سالمند مجذوم را بوسیدم. هیچ خطری هم من را تهدید نکرده است، چون درمان قطعی برای درمان بیماری وجود دارد، اما متأسفانه مردم به دلیل بی‌اطلاعی حتی از آوردن نام جذام هم وحشت دارند. بسیاری از مجذومان به دلیل برخورد‌های بد مردم در جامعه تا مرز خودکشی هم پیش رفتند.»
در حال حاضر به مدد پیشرفت‌های علم پزشکی زنجیره انتقال در ایران قطع‌شده است. ابراز محبت، ملاقات و برخورد صمیمی با بیماران مجذوم با توجه به اینکه این افراد هیچ خطری برای دیگران ندارند، حرکتی انسانی و خداپسندانه است.